دنیای اقتصاد: دو شاخص آماری، دو نیمه خالی و پر لیوان از ۶ ماه پایانی سال ۹۷ را به تصویر کشیدند. در نیمه خالی لیوان، مرکز آمار خبر داد که رشد اقتصادی ۹ ماه ابتدایی به 3.8- درصد رسید که این عقبگرد بیش از هر چیز، تحت‌تاثیر افت تولید در بخش نفت و گروه صنعت رخ داد. میزان محصول ناخالص داخلی بخش نفت در فصل پاییز به قیمت ثابت سال ۱۳۹۰، در حدود ۲۷ هزار میلیارد تومان بود که حتی نسبت به کمترین رقم تولید نفت در دوره تحریم قبلی، در سطح پایین‌تری قرار می‌گیرد. اگرچه با توجه به اینکه فصل پاییز، نخستین فصلی بود که تحریم‌های نفتی به شکل شدید اعمال می‌شدند، این پدیده قابل پیش‌بینی بود. در کنار این خبر، شاخص مدیران خرید (PMI) خبرهای خوبی از پایان سال گذشته داد.
این شاخص وضعیت رونق و رکود بخش‌های اقتصادی را با پرسیدن سوالات معیار از مدیرانی که وظیفه واحد خرید یا فروش یک بنگاه اقتصادی بزرگ را برعهده دارند، رصد می‌کند. شاخص مدیران خرید موسوم به «شامخ» در فصل پایانی سال ۹۷ بیش از ۴۱ درصد افزایش را ثبت کرد و از مرز ۵۰ واحد (مرز اقتصاد در رکود و انقباض ) در اسفند ماه عبور کرد.
براساس آخرین آمارها، در اسفند ۹۷ «شامخ» به 55.3 واحد رسیده است که می‌تواند نشانی از دوره انبساط و خروج از رکود بنگاه‌های اقتصادی در پایان سال باشد. رشد اقتصادی تحت‌تاثیر عقبگرد تولیدات نفتی و صنعتی، منفی شد. بر اساس گزارش مرکز آمار، داده‌های رشد اقتصادی مربوط به ۹ ماه ابتدایی سال گذشته حاکی از این است که محصول ناخالص داخلی به قیمت ثابت سال ۱۳۹۰ در بازه مذکور به 541.3 هزار میلیارد تومان با احتساب نفت و 430.3 هزار میلیارد تومان بدون احتساب نفت رسیده است. این ارقام در قیاس با بازه مشابه سال ۹۶، دچار عقبگرد شده‌اند. به این ترتیب، رشد اقتصادی ۹ ماهه در سال گذشته، معادل منفی 3.8 درصد با نفت و منفی 1.9 درصد بدون نفت خواهد بود. اگر فرض شود که در زمستان ۹۷، سطح تولید در همان سطح پاییز باقی بماند، میزان رشد اقتصادی سال ۹۷ به حدود منفی 5.5 درصد نزول خواهد کرد.
افت کم‌سابقه در تولید نفت
مرکز آمار چکیده‌ای از داده‌های مربوط به رشد اقتصادی را منتشر کرد و همچنان، گزارش تفصیلی و جزییات داده‌ها در دسترس نیست. اما با توجه به اعداد ارایه شده و در دسترس بودن داده‌های ۶ ماهه در سایت این مرکز، می‌توان میزان تولید محصول ناخالص داخلی در فصل سوم سال ۹۷ را به دست آورد. بر این اساس، محاسبات انجام شده حاکی از این است که محصول ناخالص داخلی در پاییز معادل 167.4 هزار میلیارد تومان بوده است.
این عدد در قیاس با محصول ناخالص داخلی تولید شده در پاییز ۹۶، دچار عقبگرد ۱۲ درصدی شد. به نوعی رشد نقطه به نقطه اقتصادی در پاییز ۹۷، منفی ۱۲ درصد است. اگر میزان محصول ناخالص داخلی در پاییز نسبت به تابستان سال ۹۷، مقایسه شود، میزان افت تولید معادل 12.1 درصد خواهد بود. اگر نفت را از محاسبات کنار بگذاریم، میزان افت تا ۶ درصد تعدیل می‌شود. این مساله نشان می‌دهد نیمی از عقبگرد رخ‌داده در تولید، مربوط به محدودیت‌های ایجاد شده در صنعت نفت کشور است. تحریم‌های نفتی شدید از آبان ماه سال گذشته از سوی امریکا بر صنعت نفت ایران اعمال شد.
داده‌ها نشان می‌دهند که محصول ناخالص داخلی در بخش نفت، در فصل پاییز به حدود ۲۷ هزار میلیارد تومان رسید. این سطح، در قیاس با تمامی فصول دهه ۹۰ کمتر است. در تحریم قبلی، کمترین سطح تولید ناخالص داخلی بخش نفت در یک فصل، به 27.9 هزار میلیارد تومان می‌رسید. این مساله نشان می‌دهدفشار نفتی بر تولید کشور به میزان کم‌سابقه‌ای رسیده است. محصول ناخالص داخلی بخش نفت در پاییز ۹۷ نسبت به پاییز ۹۶ بیش از ۳۳ درصد افت را نشان می‌دهد، یعنی نزدیک به یک سوم از تولیدات نفتی از دست رفت.
ناپدید شدن یک پنجم تولید صنعتی
عقبگرد بخش نفت که زیرمجموعه بخش صنعت محسوب می‌شود، باعث از دست رفتن کسر قابل توجهی از تولیدات بخش صنعت شد. گروه صنعت متشکل از «معدن»، «استخراج نفت و گاز طبیعی»، «سایر معادن»، «صنعت»، «تامین آب، برق و گاز طبیعی» و «ساختمان» می‌شود. رشد ۹ ماهه گروه صنعت، نسبت به گروه‌های کشاورزی و خدمات، منفی‌تر و برابر با منفی 7.9 درصد نسبت به ۹ ماهه سال ۹۶ بوده است.
اگر از نگاه نقطه به نقطه و فصلی بررسی شود، عقبگرد گروه صنعت، بیشتر روشن خواهد شد. محصول ناخالص داخلی گروه صنعت در پاییز ۹۷، در حدود 65.4 هزار میلیارد تومان بود که این رقم در قیاس با پاییز سال قبلش، 21.5 درصد کمتر است. از این رو، یک پنجم از میزان تولیدات صنعتی اقتصاد ایران در پاییز ۹۶، در پاییز ۹۷ وجود نداشته است.
همچنان آماری از زیرمجموعه‌های گروه صنعت در دسترس نیست که می‌تواند موضوعی برای بررسی در گزارش‌های آتی باشد. گروه دیگری که در بازه ۹ ماهه، عقبگرد در تولید محصول را به‌جا گذاشته است، گروه کشاورزی است. در ۹ ماه نخست سال ۹۷، رشته فعالیت‌های گروه کشاورزی معادل 2.1 درصد نسبت به دوره مشابه سال قبلش، رشد منفی داشت. این گروه شامل زیربخش‌های زراعت و باغداری، دامداری، جنگل‌داری و ماهیگیری می‌شود. میزان محصول ناخالص داخلی در پاییز سال قبل به حدود 13.7 هزار میلیارد تومان رسید. این عدد نسبت به تابستان با رشد جزئی مواجه بوده اما نسبت به پاییز سال ۹۶، افت 1.4 درصدی را نشان می‌دهد.
حفظ حدودی سطح تولید خدمات
تنها بخشی که در بازه ۹ ماهه ۹۷، رشد مثبت را ثبت کرد، بخش خدمات است. میزان رشد تولیدات در بخش خدمات در ۳ فصل ابتدایی سال گذشته، معادل 0.6 درصد گزارش شده است. محاسبات نشان می‌دهد میزان محصول ناخالص داخلی بخش خدمات در فصل پاییز سال قبل، معادل 89.1 هزار میلیارد تومان بوده است. بخش خدمات اگرچه نسبت به کشاورزی و صنعت در مجموع ۹ ماه، رشد کرده است، اما در فصل پاییز با افت تولید مواجه شده است که می‌تواند منجر به رشد منفی در کل سال ۹۷ شود. اگر نسبت به پاییز ۹۶ مقایسه انجام شود، میزان محصول ناخالص داخلی پاییز سال قبل، 2.7 درصد کمتر شده است. اما سطح تولید بخش خدمات، برخلاف گروه صنعت همچنان در وضعیت قابل‌قبولی به سر می‌برد. بخش خدمات شامل حمل‌ونقل، انبارداری، پست، اطلاعات و ارتباطات، فعالیت‌های مالی و بیمه، عمده و خرده‌فروشی، فعالیت‌های خدماتی مربوط به تامین جا و غذا، مستغلات، کرایه و خدمات کسب‌و‌کار و دامپزشکی، اداره امور عمومی و خدمات شهری، آموزش، سلامت و... می‌شود.
تغییر نقش گروه‌ها در تولید
در فصل پاییز ۹۷، به دلیل افت شدید بخش نفت و صنعت، سهم صنعت در تولید ناخالص داخلی فصلی، به کمتر از ۴۰ درصد رسید. اتفاقی که حداقل در فصول سال‌های دهه ۹۰ سابقه ندارد. سهم صنعت در پاییز سال ۹۶، در تولید ناخالص داخلی معادل 43.8 درصد بود اما در پاییز ۹۷ به 39.1 درصد نزول کرد. در مقابل سهم دو گروه کشاورزی و خدمات در محصول ناخالص داخلی رشد کرد. سهم تولیدات خدماتی در تولید ناخالص داخلی به 53.3 درصد رسید که این عدد نیز در طول فصول سال‌های دهه ۹۰ بی‌سابقه است. هیچ گاه سهم خدمات از ۵۲ درصد فراتر نرفته بود. اگرچه در اغلب کشورهای صنعتی، سهم بخش خدمات بیش از ۷۰ درصد تولید ملی است و شمولیت این موضوع به حدی است که به‌عنوان معیاری از توسعه‌یافتگی کشورها شمرده می‌شود، اما رشد بخش خدمات در فصل پاییز ۹۷ در ایران، بیش از هر چیز به علت افت تولیدات نفتی بوده است.
