یک شاخص برای ارزیابی میزان باز بودن اقتصاد یک کشور، بررسی سهم تجارت آن از کل تولید ناخالص داخلی کشور است. در هر کشور در طول سال کالاها و خدماتی تولید می‌شود که از جانب آن ارزش افزوده خلق می‌شود. مجموع ارزش افزوده ایجاد شده همان تولید ناخالص داخلی یا GDP است که در واقع درآمد خلق شده در کشور را نشان می‌دهد. یکی از بخش‌های اصلی اقتصاد که تولید ارزش افزوده و درآمد می‌کند، بخش تجارت شامل صادرات و واردات کالاها و خدمات است.
بانک جهانی سهم تجارت ایران از تولید ناخالص داخلی را از سال 1960 تا سال 2022 ارائه کرده است. این روند 63 ساله را می‌توان در چند بازه کلی مورد بررسی قرار داد. این بررسی نشان می‌دهد که بیشترین سهم تجارت از GDP در این مدت برابر با 76.1 درصد در دهه 1350 و پیش از پیروزی انقلاب اسلامی بود. اما با وقوع انقلاب و آغاز جنگ با عراق این سهم به کمترین سطح خود در این مدت برابر با 14.1 درصد رسید. نکته مهم دیگر در این روند اثر برجام بر روند تجارت است که سبب شد سهم تجارت به عدد 58.6 درصد برسد که بیشترین سهم تجارت پس از انقلاب بود.
پیش از انقلاب اسلامی؛ رکورد 63 ساله باز بودن تجاری
سهم تجارت ایران از تولید ناخالص داخلی در سال 1960 میلادی یعنی سال 1339 شمسی برابر با 31.2 درصد بود که در سال‌های بعدی روندی صعودی داشت تا جایی‌که در سال 1975 یعنی سال 1354 به رکورد بی‌سابقه 76.1 درصد رسید. علت مهم این رکورد را می‌توان رشد قیمت نفت و به دنبال آن رشد چشم‌گیر صادرات نفت ایران دانست. افزایش سهم تجارت در این سال‌ها هم به معنای باز بودن اقتصاد و هم به معنای افزایش وابستگی کشور به بازارهای خارجی که بررسی دقیق سویه‌های مثبت و منفی آن نیازمند بررسی دقیق سهم صادرات و واردات است.
پیروزی انقلاب اسلامی و جنگ هشت ساله؛ اقتصاد ایران در انزوا
در سال 1979 که انقلاب اسلامی ایران به پیروزی رسید، تجارت خارجی 42.8 درصد از کل درآمد ملی را تشکیل می‌داد. اما این سهم در سال‌های بعد تحت تاثیر جنگ و فضای ناآرام کشور در آن سال‌ها کاهش یافت تا جایی که در سال 1986 مصادف با سال 1365 شمسی به 14.1 درصد رسید که کمترین سهم آن در این 63 سال است. بنابراین می‌توان گفت اقتصاد کشور در این سال‌ها تا حد زیادی بسته بود.
اتمام جنگ و بازگشت ثبات نسبی به تجارت
با اتمام جنگ و بازگشت ثبات نسبی به فضای کشور و روابط بین‌المللی تجارت نیز ثبات نسبی خود را بازیافت.
در دولت اول هاشمی رفسنجانی سهم تجارت از تولید ناخالص داخلی از 27.9 درصد به 40.4 درصد افزایش یافت، اما در دوره دوم ریاست جمهوری او در یک روند کاهشی به 32.6 درصد افت کرد.
آمار نشان می‌دهد در بازه هشت ساله دولت خاتمی سهم تجارت در کیک اقتصاد به طور مداوم روندی رو به رشد داشته است، به طوری‌که از 29.2 درصد در ابتدای این دوره به 54.4 درصد در پایان آن رسید. عددی که نشان می‌دهد اقتصاد ایران در این دوره در بازترین حالت خود از نظر تجارت پس از انقلاب بود.
در دولت احمدی‌نژاد این نسبت مجددا با کاهش همراه شد و به 47.1 درصد در پایان دوره او رسید.
دولت روحانی و اثر شگرف برجام بر گشایش فضای تجاری
انعقاد قرارداد برجام در تیر سال 1394 و ادامه آن تا سال 1397 اتفاق مهمی برای اقتصاد ایران بود که اثر آن را می‌توان به ویژه در تجارت کشور مشاهده کرد.
در این 3 سال سهم تجارت از تولید ناخالص داخلی ایران افزایش یافت و در سال 1397 به 58.6 درصد رسید که رکورد سهم تجارت پس از انقلاب بود. با این حال پس از آن و با بازگشت فشار تحریم‌های بین‌المللی سهم تجارت از تولید ناخالص داخلی نیز کم شد و به 44.4 درصد رسید.