به گزارش اکوایران، برخی اقتصاددانان دهه 1390 را دهه از دست رفته اقتصاد ایران می‌دانند؛ دهه‌ای که بیشتر از هر زمان دیگری تحت تاثیر تحریم قرار داشته و با رشد اقتصادی تقریبا صفر درصد، تورم‌های بسیار بالا، افت ارزش پول ملی و بدتر شدن دیگر شاخص‌های اقتصادی همراه بود.
از سال ۱۳۵۷ تاکنون پنج دوره تحریم علیه ایران وضع شده که دو دوره آن مصادف با سال‌های آغازین و پایانی دهه 90 بوده است. اقتصاد وابسته به نفت ایران در این دوره فراز و نشیب های متعددی را تجربه کرد و با کاهش شدید میزان صادرات نفت مواجه شد.
آنگونه که نماگرهای اقتصادی نشان می‌دهند صادرات نفتی ایران (ارزش نفت خام، فرآورده‌های نفتی، گاز طبیعی، مایعات و میعانات گازی) در سال 1390 به رقم چشمگیر 118 میلیارد دلار رسیده بود که بالاترین سطح در این دهه بوده است، اما تشدید تحریم‌های نفتی علیه ایران در سال ۱۳۹۱، موقعیت را برای ایران تغییر داد به طوری که در سال 1399 درآمدهای نفتی نسبت به ابتدای دهه، 82 درصد کاهش یافته به 21 میلیارد دلار یعنی پایین سطح در طول این دهه رسید.
نقطه شروع تحریم‌های دهه 90
در سال 1391 به دلیل اعمال تحریم‌های شدید و ایجاد محدودیت‌های واردات نفت خام از ایران برای سایر کشورها از طرف کشورهای غربی، صادرات نفت خام نسبت به سال قبل به شدت آسیب دید؛ به طوری که میزان صادرات نفتی در سال 1391 نسبت به سال 1390، حدود 42 درصد کاهش یافت و به محدوده 68 میلیارد دلار رسید.
در ماه‌های نخستین دولت یازدهم همچنان قیمت نفت نزدیک به ۱۰۰ دلار بود؛ اما پس از آن شیب تند کاهش قیمت دامن دولت جدید ایران را گرفت. این روند تا جایی پیش رفت که درآمدهای نفتی در سال 1394 وارد کانال 33 میلیارد دلار شد و به یک‌چهارم دولت احمدی‌نژاد رسید.
برجام و بالاترین مقدار صادرات نفتی
به نتیجه رسیدن برجام در دی‌ماه سال ۱۳۹۴ و لغو شدن همه تحریم‌های سازمان ملل در عرصه نفتی و بانکی، شرایط را برای ایران در بازار نفت متفاوت کرد. درآمد نفتی ایران در سال ۹۵ رشد 66 درصدی را تجربه کرد و به 55 میلیارد و 752 میلیون دلار رسید؛ اما حسن روحانی بالاترین درآمد نفتی خود را در سال ۱۳۹۶ به دست آورد که این میزان درآمد برابر با ۶۵ میلیارد و ۸۱۸ میلیون دلار است.
خروج ترامپ از برجام؛ آغاز فصل جدیدی از تحریم‌ها
در 18 اردیبهشت سال 1397 دونالد ترامپ از برجام خارج شد و دور جدیدی از تحریم‌ها آغاز شد. این درحالیست که آمارهای صادرات فصلی نفت نشان می‌داد که در بهار همان سال میزان صادرات نفت به حدود 21 میلیارد دلار رسیده بود که بالاترین رقم از سال 1391 محسوب می‌شد.
پس از اعطای یک فرصت چندماهه به ایران، آمریکا روز دوشنبه 14 آبان 1397 رسما دور جدید تحریم‌ها را علیه جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد و تحریم نفت به تدریج آغاز شد و توقف سوئیفت و روابط مالی نیز در دستور کار قرار گرفت.
تحریم‌های جدید از یکسو و افت شدید قیمت نفت به دلیل افت تقاضا به دنبال افزایش محدودیت‌های کرونایی و قرنطینه‌ها از سوی دیگر، باعث شد سال‌های 98 و 99 به یکی از سخت‌ترین سال‌های اقتصاد ایران تبدیل شود.
در بهار 1399، متوسط قیمت هر بشکه نفت سنگین به 25 دلار رسید؛ یعنی کمترین رقم حداقل از سال 1397. در بهار همان سال ارزش صادرات نفتی به کمترین حد خود در طول یک دهه رسید و با استناد بر آمارهای منتشر شده از بانک مرکزی، درآمد حاصل از صادرات نفت و میعانات گازی در بهار 99، تنها 3 میلیارد و 865 میلیون دلار بود.
رکورد صادرات نفتی در سال 1401 / پای چین در میان است؟
آن‌طور که نماگرهای اقتصادی بانک مرکزی نشان می‌دهند در نیم‌سال نخست سال 1401 درآمد حاصل از فروش نفت ایران 29 میلیارد و 394 میلیون دلار بوده است که این رقم از ابتدای تحریم‌های پس از برجام بی‌سابقه بوده است.
تجزیه آماری صادرات نفت نشان می‌دهد در تابستان امسال صادرات نفت خام برابر با 15 میلیارد و 42 میلیون دلار بوده که نسبت به فصل قبل حدودا 4.8 درصد و نسبت به فصل مشابه سال قبل حدودا 50.8 درصد بیشتر شده است.
بررسی فصلی این آمار نیز نشان می‌دهد صادرات نفت ایران در تابستان امسال بیشترین سطح فصلی را از پاییز سال 1397 تاکنون داشته است.
این افزایش درآمد در شرایطی است که به دنبال حمله روسیه به اوکراین، قیمت نفت در همین بازه زمانی رشد زیادی را تجربه کرده است. متوسط قیمت هر بشکه نفت سنگین ایران در بهار و تابستان امسال به ترتیب، حدود 112 و 102 دلار بوده است. یعنی از بهار 1397 که ارزش صادرات نفتی رکورد زده و متوسط قیمت هر بشکه نفت حدودا 70 دلار بود تا بهار امسال، قیمت هر بشکه نفت حدود 60 درصد رشد داشته است.
بنابراین رشد 50 درصدی صادرات نفت در تابستان امسال می‌تواند عامل مهمی چون افزایش قیمت هر بشکه نفت در این مقطع را داشته باشد. اگر کل رقم صادرات نفتی ایران را «صادرات نفت خام» در نظر بگیریم، با قیمت متوسط 102 دلار برای هر بشکه، مجموعاً ایران در این مقطع روزانه حدود یک میلیون و 500 هزار بشکه نفت صادر کرده است؛ اما باید توجه کرد که رقم صادرات نفتی شامل ارزش صادرات نفت خام، فرآورده‌های نفتی، گاز طبیعی، مایعات و میعانات گازی نیز می‌شود؛ بنابراین صادرات نفت خام ایران قطعا از این رقم پایین‌تر بوده است.
چندی پیش رویترز گزارش داده بود صادرات نفت ایران با وحود عدم توافق هسته‌ای، در دو ماه آخر سال 2022 به بالاترین حد خود رسیده و سال 2023 را با محموله‌های بیشتری به چین و ونزوئلا آغاز می‌کند. به طور کلی صادرات نفت در دوره ریاست جمهوری جو بایدن - که به دنبال احیای توافق هسته‌ای بود - افزایش یافته است و بر اساس برخی برآوردها به بالاترین سطح از سال 2019 رسیده است.
شرکت تحلیلی کپلر صادرات نفت خام ایران را در نوامبر 1.23 میلیون بشکه اعلام کرده و به گفته برخی منابع دیگر که از روش‌های مختلفی مثل داده‌های ماهواره‌ای یا بارگیری بندر برای ردیابی محموله‌ها استفاده می‌کنند، صادرات نفت ایران به چین در دسامبر به رکورد جدید 1.2 میلیون بشکه در روز رسیده که 130 درصد نسبت به سال گذشته افزایش یافته است.