چکیده: یکی از متلاطم‌ترین ماه‌های تاریخ بورس تهران در آغاز زمستان پشت سر گذاشته شد. شاخص سهام در حالی که روند صعودی را آغاز کرده بود، پس از مواجهه با ریسک‌های سیستماتیک، منفی شد و همه بازدهی را در یک هفته واگذار کرد. اما به دنبال فروکش کردن تنش‌های منطقه‌ای و در هشت روز کاری پایانی ورق بورس تهران برگشت.
به این ترتیب، نماگر اصلی بازار سهام با کسب بازدهی ۸/ ۱۵ درصدی در ارتفاع ۴۰۹ هزار و ۸۰۷ واحد در پایان دی ایستاد. علاوه بر شکسته شدن سقف شاخص کل در این ماه شاهد جابه‌جایی رکوردهای تاریخی دیگری نیز بودیم. عبور از مرز ۳۶۰۰ میلیارد تومانی ارزش معاملات خرد روزانه در کنار ثبت بیشترین افزایش و کاهش مقداری نماگر اصلی بازار سهام در یک روز از مهمترین رکوردهای بورس دی‌ماه به شمار می‌آیند.
همچنین در جابه‌جایی پرتفوی سهامداران حقیقی و حقوقی رکورد دیگری به ثبت رسید. به‌طوری که در ریزش‌های میانه دی، خالص خرید حقوقی‌ها به بیش از ۱۸۰۰ میلیارد تومان و در صعود پایان دی خالص خرید حقیقی‌ها به ۹۴۵ میلیارد تومان رسید. تحولات بازار سهام در حالی رقم خورد که بازارهای موازی ارز و طلا نیز به مدار صعودی رسیدند. به‌طوری که رشد ۳/ ۷ درصدی قیمت سکه و ۶/ ۲ درصدی نرخ دلار در دهمین ماه سال رقم خورد.
به گزارش «دنیای بورس» به نقل از دنیای اقتصاد، بورس تهران دی‌ماه پرهیاهویی را پشت‌سر گذاشت. شاخص کل در جریان معاملات دهمین ماه سال، در دو هفته ابتدایی روند رو به رشد آذرماه خود را ادامه داد اما تحت‌تاثیر شوک‌های غیراقتصادی تمام رشد خود را در یک هفته از دست داد به نحوی که در بازه زمانی سه هفته نخست اولین ماه زمستان، نماگر اصلی بورس تهران وارد مدار منفی شد. اما با برطرف شدن ریسک‌های سیستماتیک، دماسنج بازار علاوه بر جبران ریزش‌های قبلی، رکوردهای جدیدی را به ثبت رساند و از مرز 400 هزار واحدی با قدرت عبور کرد که منجر به رشد 8/ 15 درصدی شاخص کل در دی‌ماه شد.
با این حساب رشد شاخص کل از ابتدای سال تاکنون به رقم معنادار 129 درصد رسیده‌است. هرچند رشد شاخص کل در دی‌ماه نسبت به ماه گذشته رقم کمتری را نشان می‌دهد اما ورود پول‌های جدید و جولان نقدینگی در معاملات روزانه به‌طرز محسوسی نمایان شد. این اتفاق درحالی رخ داد که به‌رغم ثبات نسبی بازار ارز، بازدهی بازارهای موازی نظیر سکه در این ماه با پدیدار شدن ریسک‌های پیرامونی افزایش یافت.
در چنین شرایطی به‌نظر می‌رسد به نقطه تعادل جدیدی نزدیک می‌شویم که در آن انتظار برای محرک‌های جدید جای جریان نقدینگی را به‌عنوان عامل اصلی تحرک قیمتی در بورس خواهد گرفت و از آنجاست که فراز و فرود قیمتی به‌صورت یکدست عمل نخواهد کرد و جریان پول مسیریابی مجددی خواهد داشت.
شکستن رکوردها
دی‌ماه را می‌توان از یک نظر ماه رکوردشکنی‌های مختلف برای بورس نامید. علاوه بر شاخص کل که در این ماه به رکورد تاریخی 410 هزار و 694 واحد رسید، رکورد ارزش معاملات خرد روزانه بورس نیز با عبور از مرز 3600 میلیارد تومان شکسته شد. از طرفی در اولین روز پس از شوک‌های سیاسی شاهد بزرگ‌ترین حمایت سهامداران حقوقی از بازار و ثبت رکورد تاریخی تغییر مالکیت حقیقی به حقوقی بودیم. روز چهاردهم دی ماه 1850 میلیارد تومان از سهام سهامداران حقیقی توسط سهامداران حقوقی در یک روز به‌طور خالص خریداری شد که یک رکورد تاریخی برای این متغیر است.
رکوردشکنی ارزش معاملات خرد را شاید بتوان مهمترین اتفاق بورس در دی‌ماه نامید. ارزش معاملات خرد بورس تهران در دی‌ماه رقم خیره‌کننده 56 هزار میلیارد تومان را نشان می‌دهد. به عبارت دیگر در 21 روز کاری دی، متوسط ارزش روزانه معاملات خرد 2670 میلیارد تومان بوده‌است که نسبت به متوسط ارزش معاملات خرد 1770 میلیارد تومانی آذر ماه رشد بیش از 50 درصدی دارد. برای روشن‌تر شدن موضوع، رشد 457 درصدی متوسط ارزش معاملات خرد دی‌ماه نسبت به میانگین این متغیر در سال 97 تا حد زیادی داغ بودن تنور خرید و فروش‌ها در بازار سهام را نشان می‌دهد.
هرچند که رشد قیمت سهام نسبت به زمان مورد بررسی در سال 97 تاثیر زیادی در ثبت این جهش دارد اما به همان نسبت نشان‌دهنده اقبال چشمگیر پول‌های سرگردان برای ورود به تالار شیشه‌ای است که به‌رغم افزایش قیمت‌ها فعالیت بیشتری را در طرف‌های عرضه و تقاضا نشان می‌دهد.
در همین راستا متوسط حجم معاملات روزانه متغیر مهمی در جهت بررسی میزان فعالیت سرمایه‌گذاران بورسی به‌شمار می‌آید. متوسط حجم معاملات روزانه در بورس تهران در دهمین ماه سال 2/ 5 میلیارد سهم بوده است. این اتفاق درحالی رخ می‌دهد که در ماه آذر این متغیر عدد 54/ 3 میلیارد سهم را نشان می‌دهد که حاکی از رشد 47 درصدی متوسط حجم خرید و فروش روزانه سهام در دی‌ماه نسبت به آذر ماه است.
رشد 196 درصدی متوسط حجم معاملات روزانه در قیاس با متوسط حجم معاملات روزانه در سال 97 با حذف اثر رشد قیمت‌ها، فعالیت روزافزون سرمایه‌گذاران خرد در تالار شیشه‌ای را به تصویر می‌کشد. امری که می‌تواند جبهه عرضه و تقاضا را متراکم کند و شناوری بازار سهام را در حد بسیار مطلوبی افزایش دهد. این نکته علامت مثبت افزایش قدرت نقدشوندگی بورس را به فعالان این حوزه و سایر فعالان اقتصادی می‌دهد، به این شرط که پول وارد شده به بورس در وضعیت ایجاد شوک‌های قیمتی راه خروج را در پیش نگیرد و در بازار سهام باقی بماند.
علاوه بر این فعالیت سهامداران خرد در این ماه به طرز قابل‌توجهی خودنمایی می‌کند. سهامداران خرد در بیشتر روزهای معاملاتی بیشتر از آنکه فروشنده باشند، خریدار بودند. به‌طوری‌که از 21روز معاملاتی در این ماه، تنها طی 4روز بازیگران حقوقی خالص خرید مثبتی داشتند و در بقیه روزها به عرضه سهم پرداختند. به این ترتیب در نهایت 1575میلیارد تومان نقدینگی به پرتفوی سهامداران حقیقی افزوده شد.
برندگان و بازندگان
براساس میزان نوسان شاخص‌های صنایع بورسی در اولین ماه زمستان، صنایع ماشین‌آلات و دستگاه‌های برقی، سیمان، ساخت محصولات فلزی، مخابرات و کاشی و سرامیک به ترتیب با ثبت رشد شاخص 9/ 28 درصد، 3/ 23 درصد، 1/ 22 درصد، 9/ 21 درصد و 4/ 21 درصد به‌عنوان برترین صنایع بورسی خودنمایی می‌کنند. در نقطه مقابل بیشترین ریزش شاخص صنایع به دباغی، پرداخت چرم و ساخت پاپوش (9/ 5- درصد)، استخراج نفت (8/ 5- درصد)، ساخت دستگاه‌ها و وسایل ارتباطی (8/ 3- درصد)، خرده‌فروشی به جز وسائل نقلیه (6/ 2- درصد) و استخراج زغال‌سنگ (منفی یک درصد) اختصاص می‌یابد. از سوی دیگر برترین صنایع بورسی به لحاظ ارزش معاملات ماهانه به ترتیب صنایع خودرو و ساخت قطعات (6227 میلیارد تومان)، فلزات اساسی (5858 میلیارد تومان)، محصولات شیمیایی (5484 میلیارد تومان)، بانک‌ها و موسسات اعتباری (4972 میلیارد تومان) و سیمان، گچ و آهک (2808 میلیارد تومان) هستند.
افزایش حجم و ارزش معاملات در صنایع بزرگ بورسی نظیر فلزات اساسی و شیمیایی علاوه بر تاثیرپذیری از تعداد زیاد نمادهای زیرمجموعه تحت‌تاثیر حمایت سهامداران حقوقی و تشدید خریدها از این سمت در روزهای پر ریسک بازار سهام است. روزهایی که حامیان بورس از طریق کدهای حقوقی در کمتر از 40 نماد بزرگ بورسی که عمدتا به صنایع بزرگ مربوط می‌شدند، خریدهای خود را انجام می‌دادند و سهام شرکت‌های کوچک و متوسط به‌رغم بازار داغ جابه‌جایی‌ها، در شرایط پرریسک با قفل شدن دادوستدها در صف‌های فروش همراه بودند.
ریسک‌های مقطعی
یکی از مهمترین اتفاق‌های دی‌ماه برای بازار سهام، بروز شوک‌های غیراقتصادی و تاثیر آن بر روند رو به رشد شاخص کل بود. در 12 دی‌ماه و درحالی‌که بازار سهام تعطیلی پایان هفته خود را پشت‌سر می‌گذاشت، ترور سردار سلیمانی باعث بروز ریسک‌های ژئوپلیتیک منطقه‌ای و ترس از بروز آتش‌افروزی‌های منطقه‌ای شد که بازگشایی منجر به سقوط قیمت‌ها و تشکیل صف‌های فروش را در معاملات هفته بعد از آن در پی داشت. شاخص کل که از مرز تاریخی 384 هزار واحدی عبور کرده و سقف جدیدی را در روز چهارشنبه به ثبت رسانده بود، با هجوم فروشندگان سهام در بازه زمانی یک هفته سقوط بیش از 30 هزار واحدی (معادل 8/ 7 درصدی) را تجربه کرد و به مرز 350 هزار واحدی نزدیک شد.
این اتفاق در حالی رخ داد که تعطیلی یک روزه معاملات و محدود کردن بازه مجاز نوسان روزانه از 5 درصد به 2 درصد نیز در خلال همان هفته به وقوع پیوست. از سوی دیگر سیاست‌های کلان برای جلوگیری از فضای ترس در بورس و حفظ قدرت نقدشوندگی این بازار توسط سازمان با خرید پرقدرت فعالان حقوقی در حدود 40 سهم بورسی با نصف ارزش کل بورس اگرچه تغییر روند ریزشی را در پی نداشت اما تا حدودی از بسط فضای ترس جلوگیری کرد. در نهایت اقدام متقابل ایران و حمله موشکی به پایگاه نظامی آمریکا در عراق اگرچه در ابتدا خبر از تداوم روند ریزشی بازار می‌داد، اما واکنش‌های طرفین ماجرا به این غائله پایان داد و آرامش را به بازار سهام برگرداند. آرامشی که نه تنها باعث جبران ریزش هفتگی شاخص کل شد که ثبت رکوردهای جدید را نیز در پی داشت. به نحوی که دماسنج اصلی بورس تهران پس از این رویدادها 56 هزار واحد (معادل 8/ 15 درصد) در هشت روز کاری رشد کرد و همزمان با رکوردزنی‌های تاریخی عبور پر قدرتی را از ابر کانال 400 هزار واحدی داشت و در نهایت در عدد 409 هزار و 807 واحد کارنامه پرتلاطم دی‌ماه را بست.
ورود رقبا
همان‌طور که اشاره شد شاخص کل بورس اوراق بهادار تهران در دهمین ماه سال جاری رشد 8/ 15 درصدی را به ثبت رساند. این اتفاق درحالی رخ داد که رشد شاخص کل هم‌وزن در این بازه زمانی از نماگر اصلی بورس تهران عقب ماند و جهش 5/ 14 درصدی داشت. یکی از مهمترین دلایل بروز چنین پدیده‌ای تاثیر معنادار شوک‌های منفی بر روند رو به رشد قیمت سهام شرکت‌های کوچک و متوسط بود. قیمت برخی از این نمادها هنوز به سقف قبل از ریزش‌ها نرسیده‌اند و خروج سرمایه‌ها از این نمادها کماکان ادامه دارد. اگرچه چنین وضعیتی درخصوص برخی از این سهم‌ها صادق نیست و ورود قدرتمند جریان پول بازی قیمتی در نمادهای مربوط را هنوز داغ نگه داشته است.
از سوی دیگر تلاطم بازار سهام و خروج سرمایه‌های خرد با توجه به کنترل عرضه و تقاضا در بازار ارز راهی به جز بازار طلا به‌عنوان یک دارایی امن نداشت. رشد نرخ دلار در دی‌ماه 6/ 2 درصد بود اما در همین ماه سکه جهش 3/ 7 درصدی قیمت را ثبت کرد. حرکت‌های صعودی در بازار دلار و سکه منجر به مثبت شدن بازدهی این دو بازار در پایان دی‌ماه شد. نرخ ارز از ابتدای سال تا پایان دی‌ماه رشد 3 درصدی را نشان می‌دهد و قیمت سکه نیز در همین مدت9/ 4 درصد رشد کرده‌است.
گزارش‌های 9 ماهه
درحالی وارد یازدهمین ماه سال می‌شویم که فارغ از هیاهوی نقدینگی در بازار سهام، گزارش‌های 9 ماهه شرکت‌ها می‌تواند تصویر خوبی از عملکرد واقعی شرکت‌ها به فعالان این حوزه بدهد. نگاه اجمالی به گزارش‌های 9 ماهه خبر از افت روند سودسازی اکثر قریب به اتفاق شرکت‌های بورسی در صنایع مختلف می‌دهد. به‌نظر می‌رسد رشد هزینه‌ها در صورت‌های مالی رفته رفته به‌عنوان یک عامل مهم کاهنده سودآوری به چشم می‌آید.
افزایش بهای تمام شده به‌عنوان مهمترین بخش این هزینه‌ها هم در سرفصل مواد اولیه و هم در سرفصل سربار کاملا مشهود است و منجر به کاهش معنادار سودآوری شرکت‌ها در پاییز نسبت به تابستان و بهار شده است. اما درخصوص برخی از شرکت‌های کامودیتی محور، رشد نرخ ارز نیمایی و نزدیک شدن به سطح 12 هزار تومان در کنار بهبود چشم‌انداز قیمت‌های جهانی پس از توافق تجاری چین و آمریکا می‌تواند دورنمای سودآوری زمستان این شرکت‌ها را بهتر از پاییز کند.