آنچه در این مطلب می‌خوانید:
- افزایش سرمایه چیست؟
- انواع روش‌های افزایش سرمایه چیست؟
- چه نوع شرکت‌هایی افزایش سرمایه می‌دهند؟
- تعداد سهام بعد از افزایش سرمایه چه تغییری می‌کند؟
- بهترین نوع افزایش سرمایه کدام است؟
- افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی چیست؟
- افزایش سرمایه از محل سود انباشته چیست؟
- افزایش سرمایه از محل آورده نقدی چیست؟
- افزایش سرمایه از روش صرف سهام چیست؟
- قیمت سهام بعد از افزایش سرمایه چه تغییری می‌کند؟
- افزایش سرمایه به چه کسانی تعلق می‌گیرد؟
- سهام جایزه چیست؟
- گواهی حق تقدم خرید سهام چیست؟
- نحوه استفاده گواهی حق تقدم خرید سهام چگونه است؟
دنیای بورس: این روزها شاهد پیوستن خیل عظیم سرمایه توسط افرادی تازه‌وارد به بورس تهران هستیم. بازاری که از ابتدای سال جاری تاکنون بازدهی بیش از 93 درصدی از آن معامله‌گران کرده است و با اختلاف از دیگر بازارهای سرمایه‌گذاری سبقت گرفته است. یکی از مفاهیمی که این روزها بسیار به گوش بورس‌بازان می‌رسد، خبر افزایش سرمایه شرکت‌ها و رشد قیمت سهام آن‌ها به همین واسطه است.
اکنون پرسشی که شاید برای بسیاری از سرمایه‌گذاران جدید بورسی پیش می‌آید این است که افزایش سرمایه چیست؟ چه شرکت‌هایی مبادرت به افزایش سرمایه می‌کنند؟ چه روش‌هایی برای افزایش سرمایه وجود دارد و تفاوت این روش‌ها در چیست؟ سهام موجود در پرتفوی سهامداران بعد از افزایش سرمایه چه تغییری می‌کند؟ و پرسش‌های دیگری از این دست که در گزارش پیشرو بدان‌ها پاسخ داده می‌َشود.
افزایش سرمایه چیست؟
در یک نگاه کلی شرکت‌ها به منظور تامين منابع مورد نياز برای طرح‌های توسعه‌ای و همچنین پاسخگویی به نياز خود به نقدینگی، اقدام به افزایش سرمایه می‌کنند. در واقع تغییر در میزان سرمایه یکی از روش‌های تامین مالی شرکت‌هاست. در برخی مواقع نیز این راهکار به منظور اصلاح و بهبود ساختار مالی شرکت مورد استفاده قرار می‌گیرد.
هر شرکت بورسی یا فرابورسی که بخواهد سرمایه خود را به هر دلیلی افزایش دهد، باید تعدادی سهام جدید منتشر کند و به سهامداران بفروشد. به این طریق مبلغ مورد نیاز برای این اقدام تامین میشود. تفاوت اصلی میان انواع روش‌های افزایش میزان سرمایه نیز به محل تامین این منابع جدید بازمی‌گردد که در ادامه انواع روش‌ها به تفصیل توضیح داده می‌َشود.
انواع روش های افزایش سرمایه کدامند؟
در مجموع می‌توان 4 دسته کلی برای افزایش سرمایه شرکت‌ها در نظر گرفت که شامل
- افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها
- افزایش سرمایه از محل سود انباشته (سهام جایزه)
- افزایش سرمایه از محل آورده نقدی و مطالبات حال شده سهامداران
- افزایش سرمایه به روش صرف سهام
1. افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی چیست؟
در افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها، شرکت دارایی‌های ثابت مشهود خود همانند زمین، ساختمان، ماشین‌آلات و تجهیزات، سرمایه‌گذاری‌ها و … را مورد تجدید ارزیابی قرار می‌دهند.
به عبارت دیگر، ارزش دارایی‌ها یک شرکت بر اساس نرخ تورم کشور ارزیابی شده و در ترازنامه به روز میشود. با به روز شدن ارزش دارایی‌ها، امکان استفاده از تسهیلات مالی بیشتر نیز وجود دارد. این مهم در شرکت‌های زیان‌ده می‌تواند به‌عنوان محرکی برای تجدید حیات شرکت‌ها محسوب شود.
این موضوع به ویژه برای شرکت‌هایی که مشمول ماده 141 قانون تجارت شده‌اند، از اهمیت زیادی برخوردار است. بر‌اساس قانون تجارت در صورتی که مقدار زیان از نصف سرمایه ثبتی شرکت بیشتر باشد، شرکت مذکور مشمول ماده 141 میشود. شرکت زیان‌ده برای خروج از این ماده باید سرمایه خود را به مقداری افزایش دهد تا میزان زیان از نصف سرمایه کمتر شود.
در این روش، درصد مالکیت سهامدار در شرکت تغییری پیدا نمی‌کند. یعنی به همان نسبت که سرمایه شرکت زیاد میشود، تعداد سهام فرد نیز افزایش پیدا می‌کند.
2. افزایش سرمایه از محل سود انباشته چیست؟
طبق قانون تجارت شرکت‌ها موظفند سالیانه درصدی از سود خود را بین سهامداران تقسیم نکرده و نزد خود نگهداری شوند. این سود در حسابی تحت عنوان سود انباشته در صورت‌های مالی شرکت‌ها ثبت میشود. با افزایش سودهای ذخیره شده و رسیدن به مقدار مناسبی، شرکت می‌تواند از این محل سرمایه خود را افزایش دهد و با این کار منابع جدید مورد نیاز خود را تامین کند.
پس در روش سود انباشته عملا جریان نقدینگی جدید به شرکت وارد نمی‌شود. پس به دلیل اینکه سهامداران پولی برای سهام جدید خود پرداخت نمی‌کنند. در این روش به سهامداران، سهامی تحت عنوان سهام جایزه تعلق می‌گیرد.
3. افزایش سرمایه از محل آورده نقدی چیست؟
در مواقعی که شرکت نیاز به منابع جدید برای طرح‌های توسعه‌ای خود دارد اما سود انباشته مناسبی در اختیار ندارد، ناچار به افزایش سرمایه از محل آورده نقدی سهامداران است. به دلیل اینکه این روش، نیازمند تأمین منابع جدید از سوی سهامداران فعلی شرکت است، شرکت حق استفاده و حضور در آن را ابتدا به سهامداران شرکت می‌دهد.
به این صورت که اوراقی تحت عنوان «حق تقدم سهام» در اختیار سهامداران فعلی قرار می‌گیرد. سهامدار در مدت زمان مجاز برای معاملات این اوراق که معمولا ۲ ماه است و به آن مهلت پذیره‌نویسی گفته میشود، دو راهکار دارد.
1. پرداخت مبلغ اسمی سهام: در این روش سهامدار به ازای هر سهم باید مبلغی را در بازه زمانی ۲ ماهه به شرکت پرداخت کند. این مبلغ در ایران معمولا 1000 ریال (قیمت اسمی سهم) است. با این کار پس از طی شدن مراحل افزایش سرمایه، حق تقدم شما تبدیل به سهم عادی میشود.
2. فروش حق تقدم: اگر سهامدار به هر علتی تمایل نداشته باشد که از حق تقدم‌های خود استفاده کند، می‌تواند در بازه زمانی ۲ ماهه حق تقدم‌های خود را به سرمایه‌گذاران دیگر بفروشد. این حق تقدم‌ها مانند سهام عادی در بورس قابل معامله هستند. حق تقدم هر سهم با اضافه شدن حرف «ح» پس از نماد آن قابل شناسایی است. به عنوان نمونه حق تقدم ایران خودرو با نماد «خودروح» معامله میشود.
4. افزایش سرمایه از روش صرف سهام چیست؟
در این روش، شرکت سهام خود را به مبلغی بیش از قیمت اسمی و از طریق پذیره‌نویسی به فروش رسانده و تفاوت حاصل از قیمت فروش و قیمت اسمی سهام را، به حساب اندوخته منتقل و یا در ازای آن سهام جدید، به سهامداران قبلی می‌دهد.
در افزایش سرمایه به روش صرف سهام به جای انتشار سهام عادی با ارزش اسمی، پذیره‌نویسی سهام جدید ناشی از این عمل به قیمت بازار انجام می‌گیرد. منظور از صرف سهام، اضافه ارزش سهام یعنی مابه‌التفاوت ارزش بازاری و اسمی سهام است. شرکت در خصوص صرف سهام سه کار می‌توانند انجام دهند:
- انتقال اضافه ارزش به اندوخته شرکت
- تقسیم نقدی اضافه ارزش به سهامداری قبلی
- دادن سهام جدید به سهامداران قبلی
در مورد فروش هم دو کار می‌توانند انجام دهند:
- فروش با حفظ حق تقدم
- فروش با سلب حق تقدم
بهترین نوع افزایش سرمایه کدام است؟
باید توجه داشت ساختار شرکت‌ها با یکدیگر تفاوت داشته و از آنجایی که هر یک پیچیدگی‌های خاص خود را دارند، نمی‌توان نسخه‌ای کلی برای همه شرکت‌ها در نظر گرفت. در مجموع اما افزایش سرمایه‌ای که سبب ورود منابع جدید مالی به شرکت شود، شرایط مناسب‌تری را برای توسعه فعالیت‌ها رقم می‌زند. بنابراین افزایش میزان سرمایه از طریق آورده نقدی و همچنین صرف سهام به صورت کلی بهتر قلمداد می‌شوند.
همچنین روش تجدید ارزیابی دارایی‌ها از آنجایی که عملا پولی وارد شرکت نشده و صرفا یک عملیات حسابداری برای بهبود صورت‌های مالی شرکت محسوب میشود، به ویژه برای شرکت‌های ورشکسته و مشمول ماده 141 قانون تجارت مناسب ارزیابی می‌َشود.
تاثیر افزایش سرمایه بر قیمت سهام
- قیمت سهام بعد از افزایش سرمایه از محل سود انباشته
در روش سود انباشته درصد مالکیت سهامداران در شرکت تغییری پیدا نمی‌کند. یعنی به همان نسبت که سرمایه شرکت زیاد میشود، تعداد سهام سهامداران نیز افزایش پیدا می‌کند. از نظر تئوریک میزان دارایی سهامداران نیز تغییری نمی‌کند، یعنی به همان نسبت که تعداد سهام آن‌ها زیاد میشود، قیمت سهام کاهش پیدا می‌کند.
فرض کنید قیمت سهام شرکتی 2000 ریال است و این شرکت از محل سود انباشته ۴۰ درصد افزایش سرمایه می‌دهد. طبق فرمول، قیمت هر سهم جدید به صورت زیر محاسبه میشود:
A=40/100=0.4
ریال 1428.6=(0.4+1)/2000= قیمت سهم پس از افزایش سرمایه
قیمت سهام بعد از افزایش سرمایه از محل آورده نقدی
فرض کنید قیمت هر سهم شرکتی ۶۰۰۰ ریال است و این شرکت از محل مطالبات و آورده نقدی ۳۰۰ درصد افزایش سرمایه داده و به ازای هر سهم جدید ۱۰۰۰ ریال (یعنی همان ارزش اسمی) از سهامداران مطالبه می‌کند. قیمت هر سهم جدید و همچنین قیمت حق تقدم سهم این شرکت به صورت زیر خواهد بود:
A=300/100=3
ریال ۲۲۵۰=3+1/(۱۰۰۰*3)+۶۰۰۰ = قیمت سهم پس از افزایش سرمایه
ریال ۱۲۵۰=۱۰۰۰-۲۲۵۰ = قیمت حق تقدم
قیمت سهام بعد از افزایش سرمایه از محل سود انباشته و آورده نقدی سهامداران (تلفیق دو روش)
افزایش سرمایه به چه کسانی تعلق می‌گیرد؟
می‌توان اینگونه سوال را مطرح کرد که در چه صورتی افزایش سرمایه شرکت به سهامداران تعلق می‌گیرد؟ افزایش سرمایه به سهامداری تعلق می‌گیرد که در تاریخ اجرای مصوبه مجمع عمومی فوق العاده شرکت در این خصوص، مالک سهام شرکت باشد و اصطلاحا در مجمع عمومی فوق العاده افزایش سرمایه، شرکت کند.
سهام جایزه چیست؟
اگر شرکت برای افزایش سرمایه از محل سود انباشته و بدون دریافت هیچگونه وجهی، سهام جدیدی صادر و به سهامداران ارائه کند به این نوع سهم، سهام جایزه گفته میشود.
گواهی حق تقدم خرید سهام چیست؟
سهامداران یک شرکت، به نسبت سهم خود، مالک آن شرکت محسوب می‌شوند و پس افزایش سرمایه از محل آورده نقدی سهامداران و مطالبات حال شده در قالب حق تقدم در خرید سهام جدید شرکت نیز در اولویت قرار دارند. به این اولویت، حق تقدم خرید سهام می‌گویند.
باید توجه داشت فقط زمانی که یک شرکت از محل آورده نقدی افزایش سرمایه می‌دهد، به سهامداران شرکت (نسبت به تعداد سهامی که دارند) حق تقدم خرید سهام، تعلق می‌گیرد.
نحوه استفاده گواهی حق تقدم خرید سهام چگونه است؟
پس از افزایش سرمایه، سه حالت کلی در مورد گواهی حق تقدم وجود خواهد داشت:
این گواهی حق تقدم را خود سهامدار به قیمت روز تابلو معاملات می‌فروشد. چنانچه به روش مرسوم ایران باشد کافی است از قیمت خود سهم که روی تابلو معاملات مشاهده می‌کنید ۱۰۰۰ ریال کسر کنید و محدوده قیمت این حق تقدم‌ها را برآورد کنید. مهلت خرید و فروش این اوراق در یک بازه زمانی ۶۰ روزه یا 2 ماهه خواهد بود.
برای آن دسته از سرمایه‌گذارانی که انتظار دارند قیمت سهم مورد نظر در آینده با افزایش مواجه شود، داشتن سهم جدید جذابیت دارد و همین امر باعث میشود که فرد مبلغ مطالبه شده توسط شرکت (معمولا در ایران همان ارزش اسمی یعنی ۱۰۰۰ ریال) را به حساب شرکت واریز کند تا گواهی حق تقدم او تبدیل به سهم شود. مهلت واریز این وجه نیز در همان بازه زمانی ۶۰ روزه خواهد بود.
برخی از سهامداران ممکن است به علت عدم اطلاع از افزایش سرمایه شرکت و یا به هر دلیل دیگر، در مهلت تعیین شده هیچ اقدامی نسبت به این گواهی انجام ندهند؛ یعنی سهامدار نه اقدام به فروش می‌کند و نه مبلغ مطالبه شده را به حساب شرکت واریز می‌کند.
در این صورت شرکت پس از پایان مهلت مقرر، این گواهی‌ها را که اصطلاحا به آن حق تقدم های استفاده نشده می گویند، حداکثر ظرف مدت ۲۰ روز با رعایت مفاد آیین نامه معاملات بورس، با قیمت روز بازار به عموم سرمایه‌گذاران عرضه کرده و وجوه حاصل از این فروش را، پس از کسر هزینه های مربوطه (هزینه آگهی و هزینه‌هایی از این قبیل که مبلغ چندانی نخواهد بود) به حساب سهامداری که دارنده گواهی حق تقدم بوده، واریز می‌کند.
