دنیای اقتصاد: حال و هوای سومین نشست هیات نمایندگان اتاق تهران روز گذشته متفاوت از روزهای دیگر بود. نخستین حضور رسمی هیات‌رئیسه اتاق ایران در اتاق تهران، شرایطی را فراهم ساخت که نمایندگان بخش‌خصوصی پایتخت انتظارات خود را از هیات‌رئیسه جدید پارلمان اقتصاد کشور بیان کنند و البته آنها نیز درصدد پاسخ به این مطالبات برآیند.
در عین حال خطراتی که این روزها بنگاه‌های اقتصادی را تهدید می‌کند نیز در این نشست برشمرده شد. رئیس اتاق تهران رشد اقتصادی منفی، کاهش صادرات و نرخ تورم بالا را خطراتی دانست که در کمین بنگاه‌های اقتصادی است. او راهکار مقابله با این خطرات را اصلاح ساختار اقتصادی کشور عنوان کرد. همچنین نسخه مسعود خوانساری برای اصلاح ساختار اقتصادی، حذف یارانه‌های پنهان و آشکار بود.
به گفته او، اگر از کل اعتباراتی که به‌عنوان یارانه پرداخت می‌شود، یک چهارم‌اش در بودجه صرف شود و یک‌چهارم را هم به‌صورت نقدی به دهک‌های آسیب‌پذیر جامعه بدهند، می‌توان ساختار اقتصادی کشور را اصلاح کرد. اما ورود به این عرصه نیاز به شجاعت و اقتدار دارد. بخش دیگری از این نشست، گلایه‌هایی بود که فعالان اقتصادی از تحریم‌های داخلی داشتند. غلامحسین شافعی رئیس اتاق بازرگانی ایران از این تحریم‌ها به‌عنوان تیرهایی که از پشت‌سر به فعالان اقتصادی اصابت می‌کند، یاد کرد و آن را درد بزرگ فعالان اقتصادی دانست. او همچنین عنوان کرد که مطالبات بخش‌خصوصی، اگرچه همیشه به صراحت بیان شده، اما گوش شنوایی برای آن وجود نداشته است.
مسعود خوانساری، رئیس اتاق بازرگانی تهران در آغاز صحبت‌های خود به بررسی وضعیت اقتصادی کشور پرداخت و با اشاره به برخی آمارهای مربوط به شاخص‌های اقتصادی کشور، گفت: از سال ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۸ در ۲۴ فصل رشد سرمایه‌گذاری در ۱۴ فصل منفی و میانگین رشد سرمایه‌گذاری منفی 3.8 درصد بوده است. همچنین رشد مصرف از سال ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۷؛ تنها در ۹ فصل مثبت بوده است و میانگین آن در تمام فصول منفی 2.2 درصد بوده است.
او به آمار مربوط به تجارت خارجی کشور اشاره کرد و گفت: طبق آمارهای رسمی صادرات کشور در سال ۹۷ نسبت به سال قبل ۶ درصد کاهش داشته و واردات هم 21.7 درصد کم شده است؛ با توجه به اینکه سهم عمده‌ای از واردات کشور کالاهای واسطه‌ای و مواد اولیه کارخانه‌ها است، این نگرانی وجود دارد که اگر امسال تدبیری اساسی اندیشیده نشود کارخانه‌ها و بنگاه‌های تولیدی با مشکل روبهرو شوند.
او افزود: بحران دیگری که هم‌اکنون بنگاه‌ها با آن مواجه هستند، بحران نقدینگی است؛ باتوجه به تورم و قیمت ارز، بنگاه‌ها برای تامین نقدینگی و سرمایه در گردش دچار مشکل اساسی شده‌اند که باید به این موضوع هم به‌صورت جدی پرداخته شود.
در جمع‌بندی کلی و با توجه به آمارها می‌توان گفت در سال ۹۸ با توجه به رشد اقتصادی منفی، کاهش صادرات و نرخ تورم بالا، واحدهای تولیدی در معرض خطر جدی هستند و تنها راه اصلاح شرایط، با توجه به تحریم‌هایی که کشور با آن روبهرو شده، اصلاح ساختار اقتصادی کشور است.
خوانساری در ادامه از یارانه‌هایی که دولت به‌صورت آشکار و پنهان پرداخت می‌کند، به‌عنوان یک چالش مهم اقتصادی اشاره کرد و گفت: طبق آمارهای سازمان برنامه، دولت سالانه ۸۰۰ هزار میلیارد تومان یارانه آشکار و پنهان پرداخت می‌کند، در شرایطی که کل وابستگی اقتصاد کشور به نفت حدود ۲۰۰ هزار میلیارد تومان است، یعنی اگر ما یک‌چهارم از کل اعتباراتی که به‌عنوان یارانه پرداخت می‌شود، در بودجه صرف کنیم و یک‌چهارم را هم به‌صورت نقدی به دهک‌های آسیب‌پذیر جامعه بدهیم، می‌توانیم ساختار اقتصادی کشور را اصلاح کنیم.
ورود به این عرصه نیاز به شجاعت و اقتدار دارد. رئیس اتاق تهران در ادامه به برخی از اعداد و ارقام که به‌عنوان یارانه پرداخت می‌شود، اما به چرخه تولید وارد نمی‌شود، اشاره کرد و گفت: طبق آمارهای رسمی در سال ۱۳۹۷ در بخش یارانه سوخت ۱۲۳ هزار میلیارد تومان تنها به‌عنوان یارانه بنزین، ۱۳۰ هزار میلیارد تومان به‌عنوان یارانه گازوئیل و ۲۸۰ هزار میلیارد تومان برای گاز طبیعی یارانه پرداخت شده و در مجموع تنها یارانه این سه نوع انرژی ۵۳۳ هزار میلیارد تومان بوده است.
حالا تصور کنید اگر این اعداد به تولید بیایند، چقدر می‌تواند اثرات مثبتی داشته باشد و به اصلاح ساختار اقتصادی منجر شود. امیدوارم در این دوره هیات نمایندگان، بتوانیم در اتاق پیشنهادهای مشخصی برای اصلاح ساختار اقتصادی ارائه دهیم و کمیسیون‌ها هم به‌صورت تخصصی روی چالش‌های اقتصاد خرد و کلان کار کنند تا نتیجه ارائه پیشنهادهایی باشد که به بهبود وضعیت اقتصادی کشور و کم شدن از بار مشکلات و چالش‌های آن بینجامد.
چالش‌ها از نگاه رئیس اتاق ایران
غلامحسین شافعی، رئیس اتاق ایران نیز که به دعوت اتاق تهران در جلسه حضور داشت در ابتدای سخنان خود، به انتخابات روز یکشنبه اتاق پرداخت. او این انتخابات را در طول چند دهه سال گذشته، آرام‌ترین انتخابات دانست. شافعی در بخش دیگری از صحبت‌هایش بر لزوم ایجاد پشتوانه اجتماعی اتاق تاکید کرد و گفت: به نظرم ما به‌عنوان فعالان اقتصادی و اتاق‌های بازرگانی کشور در معرفی خودمان به جامعه موفق نبوده‌ایم. دیدگاه توده مردم به ما واقع بینانه نیست.
این مساله را باید با جدیت دنبال کنیم و این نگاه را تغییر دهیم. کسانی که احتمالا از کنار اتاق‌های استان‌ها و ایران عبور می‌کنند و ساختمان‌های ما را می‌بینند، احساس می‌کنند در این اتاق‌ها یک عده آدم مرفه و پولدار و بی‌درد حضور دارند. در صورتی که این تفکر کاملا اشتباه و حتی گاهی برعکس است. ما در انجام مسوولیت‌های اجتماعی‌مان اگرچه به کمال نرسیده‌ایم، اما به این قضیه توجه زیادی داشته‌ایم. اما در معرفی خودمان به جامعه توفیق نداشته‌ایم؛ بنابراین باید پشتیبانی جامعه را از اتاق بازرگانی بالا ببریم. آن زمان حتما در برنامه‌هایمان توفیق خواهیم یافت.
او به مشکلات بخش‌خصوصی اشاره و عنوان کرد: درحال‌حاضر گرفتاری‌های رو به تزایدی داریم. موضوع جنگ اقتصادی مطرح است و نشانه‌گیری‌های فراوانی بر پیکره اقتصاد می‌شود. اما در این میان یک مشکل اساسی داریم که دردش بسیار بزرگ است. ما در برابر تیرهایی که از مقابل بر پیکره اقتصاد وارد می‌شود با تمام وجود سینه سپر کرده و ایستادگی می‌کنیم.
اما برای مقابله با تیرهایی که از پشت‌سر اصابت می‌کنند، باید چه‌کار کنیم؟ این درد چه راه‌حلی دارد؟ در چنین شرایط سختی، تصمیمات نادرست و بی‌توجهی به نظرات فعالان اقتصادی همان تیرهایی است که از پشت سر به ما وارد می‌شود. مقابله با این تیرهای دردناک سخت است. باید به حال این موضوع فکری کرد. به اعتقاد من این مسائل در پناه همدلی می‌تواند حل شود. مهم‌تر از آن تعامل سازنده با دولت است. من بارها گفته ام که ما اپوزیسیون دولت نیستیم؛ بلکه باید فضای تعامل و گفت‌وگو و مقبولیت نظرات فعالان اقتصادی را فراهم کنیم. در این صورت، بیشتر می‌توانیم نتیجه بگیریم.
شافعی همچنین درخصوص تولید اظهار کرد: سال‌های سال در مورد تولید و اقتصاد سنگ به سینه زده‌ایم؛ ولی امروز به کجا رسیده‌ایم؟ تولید ما به‌رغم همه این شعارها کوچک شده است. او بر اتحاد درونی بخش‌خصوصی تاکید کرد و گفت: درحال‌حاضر محیط درونی، برای ما بسیار مهم است. در صورتی که بتوانیم در داخل، اتحاد و انسجام و محیط اخلاقی را فراهم کنیم، حتما در محیط بیرونی اثرگذارتر خواهیم بود.
حسین سلاح‌ورزی، نایب‌رئیس اتاق ایران نیز که در این جلسه حضور داشت، انتخابات روز یکشنبه را نقطه امیدی در بخش‌خصوصی دانست و گفت: در شرایطی که اقتصاد کشور وضعیت نگران‌کننده‌ای دارد، انتخابات اخیر در اتاق به نوعی نگاهی که مسائل بخش‌خصوصی را به دو قطبی بودن و اختلافات حیدری و نعمتی ربط می‌داد، از بین برد.
او همچنین بر استفاده از ظرفیت‌های دولتی در اتاق بازرگانی تاکید و عنوان کرد: اساسا قانون‌گذار حضور ۲۰ عضو دولتی در اتاق بازرگانی را با قصد و نیت به‌صورت قانون درآورده است. شاید مهم‌ترین قصد و نیت این بوده که اعضای دولتی که بدنه اصلی سیاست‌گذاری و خط مشی‌گذاری هستند، با حضور در اتاق، از نزدیک مشکلات فعالان اقتصادی را ببینند.
از طرف دیگر، براساس پایش‌های انجام شده، مهم‌ترین مشکل فعالان اقتصادی، تعدد، تکثر و تغییر در سیاست‌ها و رویه‌ها است که می‌توان از طریق همین حضور ۲۰ عضو دولتی آن را کاهش داد. ولی در دو دوره گذشته، از این ظرفیت‌ها استفاده نشده است. از یک طرف حضور نمایندگان دولت یک حضور میرا بوده است. ما از ابتدای دوره هر چقدر به انتها می‌رسیدیم، حضور آنها کمرنگ‌تر می‌شد. از سوی دیگر ما هم در اتاق نتوانسته‌ایم سازوکاری را طراحی کنیم که از ظرفیت آنها برای بهبود فضای کسب‌وکار استفاده کنیم.
محمدرضا انصاری، از دیگر نواب رئیس اتاق ایران که خود عضو هیات نمایندگان اتاق تهران است، عنوان کرد: این جلسه به نوعی آغاز بهبود همکاری بین اتاق‌های تهران و ایران است. اتاق‌ها دو حوزه وظیفه دارند؛ یکی بهبود ساختار خودشان و دوم اثرگذاری در جریان‌های اقتصاد کشور. البته طبیعتا بهبود ساختار اتاق، موجب آمادگی برای ارائه نظرات و پیگیری نظرات با سیستم‌های تصمیم‌گیر می‌شود.
او گفت: ما ظرفیت بسیار خوبی در اتاق تهران داریم. منتها اینکه تا چه اندازه بتوانیم در تصمیمات اقتصادی اثرگذار باشیم، مشروط به دو وجه است. یک وجه، ما به‌عنوان اتاق هستیم و یک‌وجه عناصر حاکمیت است. ما از اینکه یک کشور نفتی هستیم، رنج می‌بریم. وقتی درآمد دولت از جایی به جز بخش‌خصوصی تامین می‌شود، طبیعتا نیاز کمتری برای برقراری گفت‌وگو با شما به‌عنوان بخش‌خصوصی دارد. این یک عادت قدیمی است که برای ما خوشایند نیست.
تعامل اتاق‌های بازرگانی
علاء میرمحمد صادقی، نایب‌رئیس اتاق تهران هم در این نشست گفت: اینکه اعضای هیات‌رئیسه جدید اتاق ایران اولین جلسه‌شان را به اتاق تهران آمده‌اند و دست دوستی با این اتاق دادند، مرا خوشحال می‌کند. در گذشته اتاق ایران و تهران روابط خصمانه‌ای با یکدیگر داشتند. در برخی از مواقع، مطالبات مطرح‌شده در اتاق تهران بیشتر در مخالفت با اتاق ایران بود. در نتیجه نه اتاق تهران و نه ایران هیچ‌کدام نمی‌توانستند برای بخش‌خصوصی کاری از پیش ببرند.
حتی یک دوره اختلاف اتاق تهران و ایران این‌قدر بالا گرفت که دولت دخالت کرد و در جلسه‌ای که در اتاق ایران تشکیل شد، یکی از شخصیت‌های دولتی آمد تا مشکل را حل کند. اما الان زمینه دوستی بین این دو فراهم شده است. دولت این همه وزارتخانه دارد. اما بخش‌خصوصی فقط اتاق را دارد. در نتیجه اگر ما به‌عنوان بخش‌خصوصی خودمان با هم درگیری داشته باشیم، مشخص است که کارمان به جایی نمی‌رسد. درحال‌حاضر موقعیتی که برای اتاق بازرگانی فراهم شده، بی‌سابقه بوده است. ما باید دقت کنیم که اگر موجب اختلاف شدیم، مدیون آن کسانی هستیم که به ما رای دادند و از ما انتظار دارند. اگر اختلاف داشته باشیم، نمی‌توانیم پاسخگو باشیم.
در ادامه جلسه اعضای هیات نمایندگان اتاق تهران، خواسته‌های خود را از هیات‌رئیسه اتاق ایران مطرح کردند. رضا پدیدار درخواست کرد که هیات‌رئیسه اتاق ایران به‌صورت فصلی در اتاق تهران حضور یابد. حمیدرضا صالحی خواستار در دستور کار قرار گرفتن تجدید معماری اتاق شد تا موضوعات مهم قابل رصد و پیگیری باشد. مهدی فنایی به سه موضوع اشاره کرد. یکی سود سپرده‌ها که به گفته او عامل اصلی عدم رونق تولید است. دوم حذف یارانه‌ها که مورد تاکید خوانساری هم بود و سوم تفکیک نفع جمعی و شخصی که باید در اتاق مورد توجه قرار گیرد.
محمدرضا زهره‌وندی عنوان کرد که برای اصلاح و بهبود امور اول باید از خودمان شروع کنیم. او این سوال را خطاب به هیات‌رئیسه اتاق ایران مطرح کرد که برای کاهش دیوان‌سالاری در اتاق ایران چه برنامه‌ای دارید؟ چه برنامه‌ای برای استفاده بهینه از هیات نمایندگان در مجامعی که کرسی در اختیار دارید، در نظر دارید؟ محمدحسین شریعتمدار هم خواستار ارزیابی عملکرد گذشته کمیسیون‌ها توسط هیات‌رئیسه اتاق ایران شد. احمدرضا فرشچیان مهم‌ترین گلایه فعالان اقتصادی را ضعف مطالبه‌گری اتاق در دوره گذشته عنوان کرد. شهاب جوانمردی خواستار ارتباط موثر کمیسیون‌های اتاق ایران با اتاق استان‌ها شد. ارتباطی که حاصل جمع‌بندی نظرات آنها باشد.
محمد لاهوتی نیز در این نشست گفت: آقای شافعی به تعامل با دولت اشاره داشتند. در دوره کنونی و شرایط حساس کشور این تعامل و همراهی با دولت برای عبور از شرایط سخت وظیفه همه ماست. اما نباید آن تعامل باعث شود که خواسته‌ها و صدای بخش‌خصوصی را به بهانه اینکه احساس می‌کنیم با آن مخالفت می‌شود، عنوان نکنیم. اتاق در مجامع زیادی دارای کرسی است و وظیفه نماینده اتاق در این مجامع، احقاق حق بخش‌خصوصی است. او همچنین خواستار آن شد که هیات‌رئیسه اتاق ایران از تقابل بین کمیسیون‌ها و تشکل جلوگیری کند.
احمد صادقیان به یکی از مشکلات تولیدکنندگان درخصوص ترخیص ماشین‌آلات از گمرک پرداخت. او گفت: متاسفانه با توجه به تحریم‌های خارجی که ما را تحت فشار قرار داده است و ما هم سعی می‌کنیم تاثیر آن را کاهش دهیم، از تحریم‌های داخلی گلایه‌مندیم. بعضی از تولیدکنندگان قبل از ۱۶ مرداد ۹۷ اقدام به گشایش اعتبار کرده‌اند و ماشین‌آلات وارد کرده‌اند. این ماشین‌آلات مدت‌هاست در گمرکات مانده و درحال مستهلک شدن است.
ما در چند کمیسیون اقتصادی دولت این موضوع را مطرح کردیم. همین امر منجر به مصوبه ۱۵ اسفند ۹۷ شد که براساس آن اجازه دادند این ماشین‌آلات با همان نرخ روز گشایش اعتبار ترخیص شود. اما بانک مرکزی ۱۸ اسفند مصوبه‌ای را ابلاغ و مهلت ترخیص این دسته از ماشین‌آلات را تا پایان سال اعلام کرد. اما در زمان تعیین‌شده، ترخیص این ماشین‌آلات شدنی نبود و هیچ‌کس نتوانست این کار را انجام دهد.
درحال‌حاضر سه ماه است که اتاق ایران و تهران به دنبال تمدید مهلت این مصوبه هستند. ماشین‌آلات آمده و در گمرکات درحال متروکه شدن است. بانک‌های عامل تفاوت نرخ ارز دولتی و ارز نیما را هم از حساب تولیدکنندگان برداشت کرده‌اند و حساب آنها را نزد بانک مرکزی بدهکار کرده‌اند. تمام کارها هم قفل شده است. خرید این ماشین‌آلات نه تنها موجب رونق تولید و اشتغال‌زایی نشد، بلکه تولید قبلی تولیدکنندگان هم صدمه دیده است.
عباس آرگون بر بهره‌گیری از نظرات و بحث‌های کمیسیون‌ها تاکید کرد و گفت: بحث‌های مختلفی در کمیسیون‌ها مطرح می‌شود اما در خود کمیسیون می‌ماند. در مجامع مختلفی که اتاق حضور دارد، بیشتر کارکنان اتاق شرکت می‌کنند که بعضا درگیر موضوعات بخش‌خصوصی نیستند. بحث‌های کارشناسی در کمیسیون‌ها مورد بهره‌برداری واقع نمی‌شود. او همچنین گفت: ما از ساختار و بوروکراسی در دولت انتقاد می‌کنیم. اما آیا ساختار خودمان آن بهره‌وری و انسجام را دارد؟ من فکر می‌کنم خودمان هم از منظر ساختار دست کمی از دولت نداریم و نیازمند بهبود و چابکی هستیم.
پاسخ به درخواست فعالان اقتصادی
پس از اظهارات اعضای هیات نمایندگان، شافعی به برخی از مسائل مطرح شده پاسخ داد. او در پاسخ به انتقاد از مطالبه‌گری اتاق گفت: ما می‌پذیریم در هر شرایطی ممکن است کاستی‌هایی داشته باشیم. اما در مورد رابطه ما با دولت و انعکاس نظرات شما به بخش دولتی، یادآوری می‌کنم که چندی پیش مجموعه خواسته‌های جدی از قوای سه‌گانه را با کمک هیات‌رئیسه اتاق ایران و اتاق‌های شهرستان تدوین و منتشر کردیم.
ما در بسیاری از جلسات نظراتمان را بی‌پیرایه منعکس می‌کنیم اما علت گله‌مندی شما این است که گوش شنوایی برای مطالبات ما وجود ندارد و متاسفانه تصمیمات عجولانه و بدون بررسی و غیرکارشناسی در دولت اتفاق می‌افتد. حتی برخی مواقع وزارتخانه‌ها در مورد اقدامات و تصمیم‌گیری‌هایشان، با هم اختلاف نظر دارند و درگیرند. اما اتاق ایران و استان‌ها در این ارتباط بی‌تفاوت نبودند و بر نظرات بخش‌خصوصی اصرار ورزیده‌اند.
ولی اینکه توفیق نیافتند کاملا درست است. شافعی در مورد چابک‌سازی اتاق ایران نیز عنوان کرد: در دوره هشتم اقداماتی در این راستا انجام شد. ما ۲۵ درصد تعداد پرسنل را کاهش دادیم. در مورد اصلاح ساختار اتاق هم باید بگویم هیات‌رئیسه قبلی روی این موضوع کار کرد. مقدماتی هم برای این موضوع آماده شده است. اما کارها نیمه‌تمام است و این دوره امیدوارم از ابتدا، در دستور کار هیات‌رئیسه قرار بگیرد و ما بتوانیم ساختار اتاق را برای انجام کارها، چابک و مهیا کنیم.
او به انتقادهای مطرح شده در مورد حضور اتاق در مجامع نیز پاسخ داد و گفت: پیش از این رئیس اتاق افراد را به مجامع معرفی می‌کرد. اما در دوره قبل قرار بر این شد که هیات‌رئیسه در این خصوص تصمیم بگیرد. بنا هم بر این شد که از همه ظرفیت‌ها استفاده شود. ۵۴ درصد این مجامع را به کمیسیون‌ها واگذار کردیم. از تشکل‌ها و اعضای هیات نمایندگان هم استفاده کردیم. قرار شد در هر جلسه‌ای اگر نماینده‌ای از سوی کمیسیون‌ها شرکت می‌کند یک نفر هم از اعضای اجرایی اتاق او را همراهی کند که گزارش‌های جلسه را به‌صورت مکتوب به هیات‌رئیسه ارائه کند.
البته از این کاری که انجام شد خودمان هم رضایت کامل نداریم. چراکه اولا گزارش‌های کامل را دریافت نکردیم. دوم اینکه غیبت‌های نمایندگان اتاق برای حضور در این مجامع هم زیاد بود. به رغم اینکه از آنها خواسته بودیم در صورتی که نمی‌توانند در جلسه‌ای حضور یابند، قبلا اطلاع‌رسانی کنند، با این مشکل مواجه بودیم که در بسیاری مواقع کرسی اتاق در مجامع خالی می‌ماند. این مباحث با تمهیدات هیات‌رئیسه کم خواهد شد.
او افزود: یک مورد هم که خیلی مهم است و کم و بیش وجود داشته این است که کسانی که به این مجامع معرفی می‌شوند به‌عنوان نماینده اتاق هستند. آنها به‌عنوان نماینده گروه خودشان یا به‌عنوان شخصیت حقیقی به آنجا نمی‌روند. باید مراقب این مساله باشیم که اگر کسی را معرفی می‌کنیم تحت هیچ شرایطی در مورد مسائل شخصی‌اش به‌دنبال کسب منفعت نباشد.
در چند مورد شاهد این مساله بودیم. این موضوع موجب شده که اعتماد برخی مجامع و شوراها از ما سلب شود و با کمال تاسف این نگاه می‌تواند گسترش یابد. این ضایعه بزرگی است و حتما هیات‌رئیسه اتاق در این مورد فکر اساسی خواهد کرد. رئیس اتاق ایران در مورد کمیسیون‌های مشورتی اتاق هم گفت: پیوند کمیسیون‌های سراسر کشور با هم و به‌دست آوردن برآیند نظرات آنها در مورد یک موضوع خاص را می‌توان به‌عنوان یک نظر ملی در هیات‌رئیسه اتاق ایران مطرح کرد و آن را برای ارائه و طرح در مراکز تصمیم‌گیری مهیا ساخت.