دنیای بورس- محمد نجفی: اقدام امروز بورس کالا در تعطیلی معاملات آتی، شوک عمیقی را به بازارهای مالی وارد کرد. احتمال جذب نقدینگی آزاد شده از این بازار به بازارهای موازی همچون دلار و سکه نقدی، در نوسان ملموس نرخ‌ها در این دو بازار تاثیرگذار بود. در عین حال فعالان بازار سهام نیز از این شنیدن این خبر دچار سردرگمی شدند. اتحاذ تصمیمی رادیکال همچون اقدام امروز بورس کالا، احتمال تصمیم‌گیری‌های سیاستگذار بازار سرمایه را در ذهن فعالان این بازار تقویت کرد.
تحلیل‌های ارائه شده از روند حاکم بر بازار سکه در ماه های اخیر دیگر رنگ و بوی تکرار به خود گرفته اند. بازار دلار سقف خود را نمی بیند و بازار طلا و سکه نیز از این روند متاثر شده است. پس از بروز محدویت‌های جدی بر سر راه معاملات ارز با اعلام نرخ دستوری 4200 تومانی برای دلار و غیر قانونی اعلام شدن معامله ارز در بازار آزاد در فروردین ماه، تقاضای هجینگ و سفته‌بازی به سوی بازار طلا هجوم برده و قیمت سکه از این ناحیه بی مهابا افزایش یافته اس. در عین حال آنچه به عنوان حباب قیمت از سوی برخی تلقی می شود، از سوی عده‌ای دیگر به عنوان تجلی انتظارات تورمی در قیمت سکه به شمار می‌رود. این‌ها جملاتی نیستند که تنها بر زبان فعالان حرفه‌ای بازار ارز و طلا جاری شود بلکه در خلال تحلیل بسیاری از فعالان اقتصادی از شرایط کلی حاکم بر اقتصاد این روزهای کشور نیز می توان به آن‌ها برخورد.
در این شرایط امروز شاهد بودیم که بورس کالا در اقدامی غافلگیرکننده به تعطیلی معاملات سکه آتی اقدام کرد. بنابر دستورالعمل صادر شده، کارگزاران در بازه زمانی 11 تا 12 امروز تمام موقعیت‌های باز مشتریان را بستند. مدیر توسعه بازار مشتقه بورس کالا در توضیح این موضوع اعلام کرد تصمیم اخیر با توجه به شرایط بازار نقدی سکه طلا و نوسان‌های غیر عادی قیمت‌های نقدی و در حمایت از منافع سرمایه‌گذاران بازار مشتقه اتخاذ شده است. ناصرپور تاکید کرد شروع مجدد معاملات آتی سکه طلا با رویکرد افزایش عمق بازار و حضور نهادهای مالی و بازار گردان ها همزمان با گسترش دارایی های پایه جدید مانند طلای آبشده و برخی محصولات صنعتی صادرات محور صورت خواهد پذیرفت. این مقام مسئول اما در مورد زمان احتمالی ارائه قراردادهای جدید سخنی به میان نیاورد.
حال سوال اصلی که پیش روی فعالان بازار قرار دارد این است که سیاستگذار از خلال این گونه تصمیات به دنبال دستیابی به چه اهدافی است؟ آیا این گونه اقدامات به کاهش التهاب بازارها کمک خواهد کرد:
آب سر بالا نمی‌رود
پیش‌تر بارها از سیگنال‌پذیری بازار آتی از بازار نقدی سکه و حضور معامله‌گران کوتاه مدت در این بازارسخن به میان آورده‌ایم. مسیر منطقی را می توان در انتقال نوسانات بازار ارز به بازار سکه نقدی و سرایت این روند به بازار آتی دانست. تاثیرپذری قیمت سکه نقدی از نرخ دلار و قیمت اونس جهانی به وضوح این ادعا را تایید می‌کند.در شرایط کنونی با توجه به ابهامات سیاسی و اقتصادی پیش روی کشور، برآورد سقف احتمالی بازار ارز تقریبا غیر ممکن شده است. بنابراین نمی‌توان امید داشت با حذف یک ابزار معاملاتی بتوان به شرایطی با ثبات در بازار سکه دست یافت.
سیاستگذار خلف وعده کرده است؟
ناصر همتی در اولین سخنان خود پس از تصدی پست ریاست بانک مرکزی از هماهنگی با رئیس سازمان بورس و تصمیم برای کنترل بازارهای ثانویه از طریق بازار باز و بازارهای موازی خبر داد. وی تاکید کرد که بازار مالی را در کنار بازار ثانویه قرار خواهیم داد و از ابزارهای بازارهای مالی استفاده بهینه خواهیم کرد. در حالی که کمتر از یک ماه از این سخنان سپری شده به نظر می رسد که خرد جمعی در میان سیاتگذاران بر خلاف وعده‌های پیشین عمل کرده است. در این میان با توجه به کش و قوس‌های فراوان در راه جلب رضایت نهادهای حاکمیتی (به ویژه از منظر فقهی) برای ارائه ابزارهای نوینی همچون قرادادهای آتی و اختیار معامله، به نظر نمی‌رسد که صرف نظر از قرادادی که در طی سال‌های متمادی توانسته در میان سرمایه‌گذاران بازارهای مالی جای خود را باز کند، چندان منطقی به نظر برسد.
نقدینگی قرار است به کجا رود؟
در ماه های اخیر پس از اعمال محدودیت هایی همچون کاهش دامنه نوسان و یک طرف کردن بازار به صورت مقطعی، حجم معاملات سکه آتی افتی ملموس را تجربه کرد. در شرایط کنونی کشور که مقامات اجرایی از خطرات نقدینگی سرگردان سخن به میان می‌آورند، محدودیت یا حذف ابزارهایی که از قابلیت جذب نقدینگی برخوردار هستند راهکار هوشمندانه ای به شمار نخواهد رفت.
تهدید جدی کسب و کار معامله‌گران روزانه
معامله‌گران کوتاه مدت در سال‌های اخیر به عنصر مهمی در بازارهای مالی تبدیل شده‌اند و نقش بارزی را در افزایش نقدشوندگی بازارها ایفا می‌کنند. با توجه به بالا بودن هزینه معاملات روزانه در بازار سهام و غیر قانونی اعلام شدن معاملات فارکس، بخش اعظمی از معامله‌گران کوتاه مدت در قالب معامله‌گران روزانه در سال‌های اخیر جذب بازار سکه آتی شده‌اند. با وجود ارائه قراردادهای آتی بر روی زعفران در ماه های اخیر، به نظر نمی‌رسد که این قرارداده در برهه کنونی کشش جذب کامل معامله گران روزانه را داشته باشد. بدین ترتیب در شرایط پر مخاطره کنونی حذف ابرازی با نقدشوندگی بالا می تواند کسب و کار گروهی قابل توجهی از معامله‌گران روزانه را با خطر بزرگی مواجه کند.
بازار دو طرفه خطرناک نیست
قاررداد سکه آتی ارائه شده در بورس کالای ایران نمونه‌ای از قرارداد دو طرفه است. در قراردادهای یک طرفه همچون معاملات سهام در بورس تهران، کسب سود صرفا از طریق افزایش قیمت سهام میسر است. در بازارهای دو طرفه اما معادلات به این گونه نیست. معامله‌گران در تحلیل خود اگر به این نتیجه برسند که روند قیمت افزایشی خواهد بود، اقدام به اخذ موقعیت خرید می کنند یا به عبارتی ساده تر دارایی مورد پایه را پیش خرید می‌کنند و در صورت وقوع افزایش قیمت در آینده، از فاصله فاصله قیمت ایجاد شده میان قیمت پیش خرید و قیمت روز دارایی سود به دست می‌آورند. اما اگر چشم انداز قیمت منفی باشد ، معامله‌گر می تواند در در موقعیت فروش بنشیند یا به عبارتی دارایی پایه را پیش فروش کند. همانند موقعیت پیشین اگر با گذشت زمان پیش بینی معامله گر به واقعیت بپیوند، به اندازه فاصله قیمت ایجاد شده کسب سود اتفاق می‌افتد. بنابراین دو طرفه بودن بازار از ایجاد فشار قابل ملاحظه از سوی سفته‌بازان در یک جهت جلوگیری می‌کند. البته سفته‌بازان تنها به عنوان بخشی از معامله‌گران حاضر در بازار آتی به حساب می آیند. فلسفه اصلی پیداشت بازارهای آتی را می‌توان در ایجاد ابزاری برای انجام فرآیند هجینگ یا بیمه قیمت به حساب آورد. استفاده کننده از داریی پایه عموما برای گریز از ریسک تغییر قیمت در آینده، وارد یک قرارداد آتی شده و با توجه به اینکه مصرف کننده یا فروشنده محصول باشد، در موقعیت خرید یا فروش می‌نشیند. به این ترتیب خریدار از ریسک خرید دارایی مورد نظر در قیمت بالاتر در آینده در امان می‌ماند و فروشنده نیز می تواند خود را در برابر ریسک افت قیمت محصول در ماه‌های آتی بیمه کند. قصد ارائه تمام این توضیحات این بود که بگوییم در صورت به بلوغ رسیدن این بازار، ارائه قراردادهای آتی در کاهش ریسک بازار و نوسانات قیمت دارایی پایه می‌تواند مفید واقع شود.