پیش از این «دنیای بورس» به نگرانی موجود در بازار جهانی در خصوص تشدید عرضه متانول و احتمال ریزش قیمت متانول اشاره کرده بود. ایران به عنوان یکی از کشورهایی که طرح‌های متانولی قابل توجهی را در دست اجرا دارد می‌تواند بر روند عرضه و تقاضای بازار متانول اثر قابل توجهی داشته باشد.
طرح‌های تعریف‌شده کنونی و همچنین انتظار برای راه‌اندازی طرح‌های متانولی تا یک سال آینده می‌تواند با افزایش عرضه بر قیمت متانول فشار وارد کند. مدیرعامل تاپیکو به عنوان یکی از کارشناسان برجسته صنعت پتروشیمی راه برون رفت از مازاد عرضه در بخش متانول را ایجاد واحدهای تبدیل متانول به پروپیلن عنوان می‌کند. پیوندی در گفت‌وگو با نشریه انجمن صنفی کارفرمائی صنعت پتروشیمی همچنین به توصیف توجیه‌پذیری سرمایه‌گذاری در صنایع بالادستی و پایین‌دستی پتروشیمی پرداخته است
پروژه‌های در حال اجرا
در آستانه اجرای برنامه ششم توسعه، افزایش ظرفیت تولید «پروپیلن» و «پلی پروپیلن» به یکی از برنامه‌های اولویت‌دار صنعت پتروشیمی ایران تبدیل شده است، محمدحسن پیوندی؛ مدیرعامل تاپیکو درباره استراتژی پروپیلن محورشدن صنعت پتروشیمی می‌گوید: با توجه به شرایط پیش روی کشور در پساتحریم، قرار است ظرفیت متانول کشور تا افق چشم انداز به 15 تا 20 میلیون تن برسد.
به گفته پیوندی یکی از پیامدهای حاصل از تحریم ها انتقال منابع مالی کشور به بانک‌های کشورهای شرق آسیا و به ویژه چین بود. بنابراین پدیده‌ای با عنوان خط فاینانس چین به وجود آمد.
در نتیجه با توجه به اینکه در آن زمان خوراک گاز ارزان و معادل دو تا سه سنت به ازای هر مترمکعب بود، از طرفی چین آمادگی داشت از طریق فاینانس پروژه‌های متانول این منابع مالی را برای ایران تامین کند.
لذا تقاضا برای اجرای پروژه‌های متانول به شدت بالا رفت و سرمایه گذاران برای سرمایه گذاری در صنعت پتروشیمی با استفاده از خط فاینانس چین ترغیب شدند؛ برخی از این پروژه‌ها هم اکنون در دست اجرا هستند (متانول کاوه با ظرفیت دو میلیون تن که هم اکنون مراحل پیش راه اندازی را پشت سر می‌گذارد، متانول مرجان با مشارکت ساتا و تاپیکو و پروژه پتروشیمی بوشهر؛ با راه‌اندازی این سه پروژه، در طول 18 ماه آینده به یک باره 5 میلیون تن به ظرفیت تولید متانول کشور اضافه می‌شود. همچنین به دنبال آن واحدهای متانول دیگری مانند دی پلیمر آرین وابسته به هلدینگ باختر هم راه اندازی می‌شوند).
افزایش ظرفیت
وی همچنین تاکید می‌کند: ظرفیت این محصول از 5 میلیون تن فعلی به 10 میلیون تن افزایش می‌یابد که با این افزایش ظرفیت، قیمت متانول نه تنها در ایران بلکه در بازار جهانی هم تحت تاثیر قرار می گیرد.
پیوندی با اشاره به افزایش ظرفیت تولید متانول در صنعت پتروشیمی می‌گوید: از آنجا که کشور با کمبود شدید پروپیلن مواجه است در دو سال گذشته که مجدد به شرکت ملی صنایع پتروشیمی دعوت شدم، بر اجرای طرح‌های تبدیل متانول به پروپیلن اصرار داشتم، زیرا به دلیل حجم زیاد اتان در پارس جنوبی، در حال حاضر حدود 6 میلیون تن تولید اتیلن داریم. این در حالی است که کمتر از یک میلیون تن پروپیلن تولید می‌شود و همین مقدار پروپیلن هم تماما به پلی پروپیلن تبدیل می‌شود.
پروپیلن از الفین‌های خوراک مایع مانند تبریز، اراک، مارون و جم تولید شده و از برنامه سوم که الفین‌های جم و مارون در کنار الفین آریاساسول ( تولید براساس اتان است بنابراین پروپیلن تولید نمی‌کند) برنامه‌ریزی شد، دیگر هیچ واحد الفینی سرمایه‌گذاری نشد، به همین دلیل کشور با کمبود شدید پروپیلن مواجه شد. به باور پیوندی باید بخش خصوصی هرچه زودتر پروژه‌های تبدیل متانول به پروپیلن و یا پروژه PDH یعنی با هیدروژن گیری از پروپان تولید پروپیلن کنند.
تکنولوژی MTP در برابر PDH
مدیرعامل تاپیکو همچنین در خصوص فرصت طلایی برای افزایش ظرفیت تولید پلی پروپیلن در کشور اظهار می‌کند: در زمان تحریم مشکل تکنولوژی وجود داشت، در نتیجه تکنولوژی PDH که بهترین تکنولوژی آن در اختیار شرکت UOP آمریکا بود قابل انتقال به صنعت پتروشیمی کشور نبود و از طرفی چند پروژه که با شرکت‌های اروپایی همکاری داشتند بسیار کند پیش می‌رفتند. در نتیجه سیاست‌گذار به این جمع بندی رسید که بهترین کار این است که پروپیلن را از طریق تبدیل متانول به پروپیلن (MTP) به دست آورد.
البته بعد از برجام شرایط مناسب‌تر است؛ به طوریکه ایران می‌تواند لایسنس MTP را هم از لورگی آلمان و هم از UOP آمریکا و انگلیس بگیرد.
پیوندی بر این باور است با وجود این مزیت، مشکلاتی در این زمینه وجود دارد. به عنوان مثال در پتروشیمی فن‌آوران پروژه‌ای تعریف شده بود که متانول را تبدیل به پروپیلن کند، در حال حاضر نیز به علت عدم واگذاری زمین آن توسط NPC این پروژه به کندی پیش می‌رود.
دلیل عدم واگذاری آن نیز بر سر مساله‌ی اختلاف حسابی است که از سال‌های قبل میان شرکت ملی صنایع پتروشیمی و سرمایه‌گذاری صنایع پتروشیمی یکی از شرکت‌های تابلعه هلدینگ تاپیکو بوده که شرکت ملی پتروشیمی واگذاری این زمین را منوط به تسویه اختلاف حساب طرفین کرده است.
از این رو، نامه‌ای به معاونت وزیر نفت و مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی ارسال شد ودرخواست مجوز جهت آغاز به کاری تولید پروپیلن داده شد زیرا سایر شرکت‌ها به این سادگی ریسک نمی‌کنند و تا زمانی که از سوددهی این واحد مطمئن نشوند، وارد عمل نمی شوند.
بنابراین تا زمانی که تولید کننده‌های متانول، مستقیم صادرات دارند و دلیلی هم نمی‌بینند ریسک تبدیل متانول به پروپیلن را تقبل کنند از طرفی هم سرمایه‌گذارانی هستند که کارخانه‌های آماده را خریده‌اند و هیچ گاه از ابتدا سرمایه‌گذاری نکرده‌اند که ریسک‌های پروژه‌ها را بدانند، بنابراین هلدینگ تاپیکو قصد دارد به صورت داوطلبانه وارد قضیه شود که متاسفانه ارائه زمین را منوط کرده‌اند به همان تسویه حساب مالی که در بالا به آن اشاره شد.
وابستگی به پلی پروپیلن
پرسشی که در این باره طرح شده این است که آیا افزایش ظرفیت تولید پلی پروپیلن می‌تواند به توسعه و افزایش ظرفیت تولید بیشتر صنایع تکمیلی پتروشیمی در کشور کمک کند؟ پیوندی در این باره پاسخ می‌دهد: اکثر صنایع پایین دستی پتروشیمی، بزرگ نیستند ولی اشتغال‌زا هستند که البته نیز بیشتر تولیدات محصول‌های پایین دستی پتروشیمی به پلی پروپیلن وابستگی مستقیم دارند. بعضی از آن‌ها عبارتند از کیومن، استون، فنول، پلی اوول و پروپیلن اکساید که چنانچه پروپیلن به وفور در کشور تولید شود، صنایع پایین دستی به شدت رشد می‌کند. زیرا به اندازه کافی سرمایه گذار در بخش اتیلن موجود بوده است.
در ادامه این وضعیت نیز انواع پلی اتیلن‌ها و اتیلن گلایکول توسعه پیدا کرده است. بنابراین اکنون نیز فرصتی ایجاد شده است تا بتوان هرچه سریع‌تر ظرفیت تولید پروپیلن را در کشور افزایش داد.
اقتصادی‌ترین روش تولید پروپیلن
دولت قبلی اصرار داشت دو تا سه واحد PDH را اجرا کند ولی هم مشکل تکنولوژی با راندمان بالا از طرفی و هم مشکل سرمایه‌گذاری از طرف دیگر وجود داشت و باید اقتصاد پروژه نیز در نظر گرفته می‌شد. به گفته پیوندی پروپان خودش قیمت بالایی دارد و به موازات آن نیز تقاضا هم بالا است، در حال حاضر دو پروژه چند سال است در کشور مطرح است که اخیرا پتروشیمی سلمان فارسی برای تبدیل پروپان به پروپیلن فعال شده و یکی از کارهای خوب صنعت پتروشیمی است.
به طور معمول برای اجرای طرح‌های پتروشیمی باید امکان‌سنجی آن‌ها تایید شده باشد، زیرا شورای اقتصاد بر اقتصادی بودن آن تاکید دارد. ولی پیوندی بر این باور است درباره برخی پروژه‌ها دولت باید نگاه بلند مدت داشته باشد، بنابراین وقتی به ازای هر فاز پارس جنوبی 500 هزار تن پروپان تولید می‌شود، پرسش این است که بنابراین چرا باید صادرکننده ماده خام بود زیرا به راحتی می‌توان با تبدیل آن به پروپیلن ارزش افزوده بیشتری ایجاد کرد.
در آن زمان این پروژه اقتصاد جذابی در کشور نداشت زیرا تکنولوژی برترآن وجود نداشت، در صورتی که همان زمان عربستان سه یا چهار واحد تبدیل پروپان به پروپیلن اجرا کرد و هم اکنون بزرگترین صادرکننده پروپیلن در سطح منطقه است.
در برخی موارد نقش دولت نباید این باشد که فقط به اقتصادی بودن پروژه در بالادست توجه کند بلکه باید نیاز و توسعه صنایع پایین دستی و اشتغال کشور را رصد کند. برای نمونه در موضوع پروپیلن، اقتصاد چنین پروژه‌ای در صنایع پایین دست است و این صنایع تکمیلی پتروشیمی هم در اختیار بخش خصوصی است.
پیوندی با یادآوری خاطره‌ای در این باره می‌گوید: من تجربه‌ای مبنی بر تولید «Vam» (وینیل استات منومر) در پتروشیمی اراک دارم. زمانی که Vam را با ظرفیت 35 هزار تن در پتروشیمی اراک شروع کردیم، واردات این کالا دو هزار تن نبود و وقتی اراک 35 هزار تن تولید کرد، کل محصول تولیدی در داخل کشور مصرف می‌شد، یعنی وقتی بخش خصوصی بداند خوراک و مواد اولیه مصرفی مورد نیازش در کشور وجود دارد و نیاز به واردات و گشایش ال.سی نیست، به سمت توسعه صنعتی که مواد اولیه‌اش باشد، خواهد رفت؛ به طوری که در شرایط فعلی پتروشیمی اراک علاوه بر تولیدات خود، واردکننده Vam هم هست.
بنابراین ضریب دسترسی به مواد اولیه در سرمایه‌گذاری بخش خصوصی با اهمیت است، به ویژه در کشورهایی مانند ایران که بروکراسی (گشایش ال.سی، گمرک، احتمال خراب شدن مواد شیمیایی) در آن‌ها زیاد است. به همین دلیل درخصوص پروپیلن هم اصرار داشتم دولت به اقتصادی بودن آن نگاه نکند و نسبت به تولید آن اقدام کند.
برگ برنده ایران
ایران برای تولید پروپیلن و سایر محصول‌های پلیمری از خوراک پروپان یا گاز متان و اتان استفاده می‌کند که این خوراک از پارس جنوبی استحصال می‌شود و این درحالی است که در عربستان سعودی و امارات متحده عربی اکثرا از خوراک نفتا برای تولید محصول پتروشیمی و پلیمری استفاده می‌کنند.
پیوندی در این باره که با توجه در دوره‌ای که قیمت نفت خام در پائین ترین سطح قرار دارد، خوراک گاز ارزان برای صنعت پتروشیمی کشور فرصت است یا تهدید؟ می‌گوید: خوراک گازی ایران برای صنایع پتروشیمی برگ برنده است ولی مهم این است که از آن چگونه استفاده کنیم.
از دید وی IRR (نرخ بازگشت سرمایه) پروژه‌ها به علاوه شغلی که در کشور ایجاد می‌کنند، دارای اهمیت است. مثل پالایشگاه‌ها که تا می‌توان برای ساخت پالایشگاه باید سرمایه‌گذاری کرد و نگفت که اقتصاد آن ضعیف است، بلکه این مهم را مد نظر داشته باشیم که پالایشگاه چه میزان شغل ایجاد می کند؟ وقتی پالایشگاه ایجاد نکنیم، باید بنزین مصرفی کشور را نیز وارد کنیم، بنابراین نفت خام کشور در جای دیگری به بنزین تبدیل و بعد از محصول وارد کشور می‌شود. علاوه بر اینکه باید هزینه بیشتری نیز صرف خرید هم می‌شود.
در واقع اشتغال را نیز در جایی خارج از ایران ایجاد کرد. در صورتی که آیا بیشترین انتظار از اقتصاد این نیست که بیکاری را از بین ببرد؟ بنابراین، نباید نگران بازار بود. همچنین درباره گاز هم نباید فقط به صادرات بسنده کرد، اینکه سهم خود را از بازار گاز دنیا به عنوان صادرکننده افزایش دهیم چه ارزشی دارد؟ تمام جنگی که در دهه‌های گذشته در خاورمیانه رخ داده بر سر همین انرژی بوده است، این برخوردها قیمت را بالا و پایین می‌برد و هزینه جنگ‌ها را از همین ایجاد نوسان‌ها بدست می‌آورند.
زیرا از طریق کاهش قیمت نفت آن را ذخیره می‌کنند و سپس گران می‌فروشند و پول جنگ‌ها را هم اینگونه تامین می‌کنند. باید تا آنجا که می توانیم در داخل کشور گاز را در مسیر توسعه به کار ببندیم و از این رو گاز یک برگ برنده نه تنها برای صنعت پتروشیمی بلکه برای اقتصاد کل کشور به شمار می‌رود.
پتروشیمی مرجان
مدیرعامل پتروشیمی تاپیکو درباره تازهترین وضعیت پیشرفت پتروشیمی مرجان و اینکه آیا این طرح تولید متانول امسال در مدار بهره برداری قرار می‌گیرد؟ گفت: پتروشیمی مرجان در سال‌جاری به تولید می‌رسد. هم اکنون پیشرفت اجرای این طرح تولید متانول بین 85 تا 90 درصد است. پتروشیمی مرجان برای هلدینگ تاپیکو خیلی اهمیت دارد و 33 درصد سهام آن نیز متعلق به مجموعه هلدینگ تاپیکو است که خوراک آن نیز نیاز پتروالفین مجموعه را کامل می‌کند.
تکذیب انصراف
وی درباره خبر «تاپیکو» از انصراف از سرمایه‌گذاری در طرح‌های پالایشگاهی سیراف می‌گوید: خیر، تاپیکو انصراف نداده است. ولی از طرفی نیز معتقد به تبدیل میعانات گازی به نفتا نیستیم که در اینصورت یا باید میعانات گازی در نهایت تبدیل به پلی‌الفین و یا بنزین یورو 5 شود. به گفته وی در تاپیکوی جدید بدون مطالعه کاری انجام نخواهد شد.
«تاپیکو» در حال حاضر از طریق یک مشاور خارجی در حال مطالعه روی این پروژه است که با تکمیل مطالعات درباره اقتصادی‌ترین سناریو پیش رو؛ نتیجه گیری و تصمیم گیری خواهد کرد و به محض مطالعات تکمیلی، پکیج را جهت دریافت فاینانس ارائه می‌دهد،
تازهترین وضعیت اعتبار سیراف
برخی شنیده‌های حاکی از آن است که «اگزیم بانک» کره جنوبی خط اعتباری سه میلیارد یورویی برای تامین منابع مالی طرح‌های پالایشگاهی سیراف را بازگشایی کرده است؟ پیوندی در این باره تصریح می‌کند: از آخرین وضعیت آن اطلاع دقیقی ندارم اما در صورتی که این خط اعتباری گشایش یابد، تاپیکو هم از آن استفاده خواهد کرد. روشن است که وقتی پکیج کاملی از ورودی میعانات گازی گرفته تا خروجی پلی الفین یا بنزین یورو 5 برای ارائه داشت، فاینانس آن راحت و سریع انجامپذیر است.
مدیرعامل سرمایه‌گذاری نفت، گاز و پتروشیمی تامین می‌گوید: من معتقد به مطالعه بنیادی در پروژه هستم ما با لایسنسورهای اروپایی مشکل نداریم و به محض اینکه پروژه سیراف نهایی شود و به جمع‌بندی برسد، مستندات قابل قبول برای بانک‌ها ارائه خواهد شد زیرا مطالعه توسط مشاور متخصص انجام شده و حتی روی ظرفیت هم بررسی می‌شود که آیا طرح 60 هزار بشکه ای باشد و یا با یک پالایشگاه دیگر ادغام شویم و واحد 120 هزار بشکه ای ایجاد کنیم، مطمئن هستم با به نتیجه رسیدن مطالعات، نتیجه قوی به دست خواهد آمد که به راحتی می‌تواند فاینانس بگیرد.
خوراک پالایشگاه آبادان به پتروشیمی آبادان
تاپیکو اخیرا مکاتباتی با وزیر نفت انجام داده‌اید تا نرخ فروش خوراک پالایشگاه آبادان به پتروشیمی آبادان کاهش یابد و از محل کاهش نرخ فروش خوراک برای یک دوره محدود اقدام به بازسازی و نوسازی ماشین آلات و دستگاه‌های پتروشیمی آبادان کند.
وی همچنین در این خصوص اظهار می‌کند: این موضوع هم به صورت نامه ارائه شده و هم شخصا به استحضار وزیر رسیده که شرکت پتروشیمی آبادان آن زمان که دولتی بوده است براساس خوراک‌های حاشیه‌ای پالایشگاه آبادان طراحی شده و تا زمان واگذاری به بخش خصوصی نیز مشکلی نداشته است. اما اکنون که این شرکت براساس تکالیف خصوصی سازی، به بخش خصوصی واگذار شده، طبیعی است که باید به دنبال منافع حداکثری خود بود.
مدیران پالایشگاه آبادان که همچنان به صورت دولتی اداره می‌شود، از سال 92 به دنبال افزایش قیمت خوراک بوده‌اند، زیرا معتقدند در اثر افزایش قیمت خوراک می‌توانند پروپان بیشتری را بازیافت کرده و درآمد بیشتری داشته باشند.
بخشی از خوراک مصرفی پتروشیمی آبادان پروپان است که به نوعی در گازهای مشعل پالایشگاه آبادان نیز وجود دارد. پتروشیمی آبادان به عنوان نخستین شرکت پلیمری خاورمیانه هم اکنون نیاز به نوسازی دارد و تاپیکو مجدانه به دنبال نوسازی واحدهای آن هستیم که بتواند به تولیدات خود ادامه دهد.
تاپیکو براساس همین منطق در نامه‌ای از وزیر نفت درخواست کرده که برای یک دوره دو ساله، نرخ خوراک را به همان نرخ سال 92 بازگردانند تا به روند توسعه پتروشیمی آبادان دست یافت و وزیر نفت نیز نامه را به معاونت برنامه ریزی وزارت نفت ارجاع داده که موضوع در حال پی‌گیری است.
ارتباط میان اشتغال‌زایی و صنعت پتروشیمی
مدیرعامل تاپیکو همچنین در خصوص ارتباط میان اشتغال‌زایی مولد در صنعت پتروشیمی و افزایش ظرفیت تولید پروپیلن و پلی‌پروپیلن در کشور می‌گوید: برعکس صنایع بالادستی که تولید اشتغال محدودی دارد، اشتغال زایی در صنایع پایین دستی و تکمیلی صنعت پتروشیمی به وفور است.
به طور نمونه، ممکن است در صنایع بالادستی به ازای تولید یک میلیون تن اتیلن فقط برای 300 تا 400 نفر شغل ایجاد شود، در صورتی که به ازای 200 هزار تن پلی اورتان ممکن است همین تعداد 400 شغل صرفا در یکی از صنایع مانند مبل‌سازی که از فوم پلی اورتان استفاده می‌کنند، ایجاد شود.