طرح جدید دولت مبنی بر اسقاط و جایگزینی خودروهای فرسوده سنگین جدای از نقش کلیدی در کنترل آلودگی هوا، فرصتی طلایی را برای توسعه بازار و فروش شرکت‌های خودرو ساز داخلی فراهم می‌سازد. براساس این طرح، دولت ظرف 3 سال آینده بیش از 200 هزار خودروی فرسوده سنگین را از رده خارج و محصولات نو را جایگزین آنها می‌کند. بنابر آمار پلیس راهور و ستاد مدیریت حمل و نقل و مصرف سوخت، در حال حاضر بیش از 21 هزار اتوبوس درون شهری، حدود 13 هزار اتوبوس برون شهری، 19 هزار کامیونت، 57 هزار مینی بوس و ون و 240 هزار کامیون و کشنده فرسوده در کشور وجود دارد که مجموع آنها به 350 هزار دستگاه خودروی سنگین و نیمه سنگین می‌رسد.
انتظار می‌رود این نیاز از طریق شرکت‌های داخلی و تولیدکنندگان خودروهای سنگین تامین شود. این موضوع را می‌توان بهانه‌ای برای افزایش تقاضای سهام در شرکت‌های خودرویی مانند ایران‌خودرو دیزل و همچنین سایپا دیزل عنوان کرد. پس از رکود چندین ساله در بخش فروش این شرکت‌ها در شرایط کنونی این امیدواری ایجاد شده است که حتی این شرکت‌ها بتوانند با ظرفیت اسمی در سال‌های آینده تولید داشته باشند. البته در این میان بعضا نقدهایی در خصوص این طرح و نحوه تامین مالی وارد است و به نظر برخی از کارشناسان این موضوع مانع مهمی در اجرای این طرح است. نکته دوم انگیزه کامیون‌داران کنونی برای نوساز خودرو است. با توجه به رکود موجود در اقتصاد کشور کارشناسان نبود درآمد کافی را مانعی قدرتمند در به ثمر نشستن این طرح می‌دانند.
در این شرایط اگر فرض شود که این طرح با تمام اما و اگرهای موجود به ثمر بنشیند، به قطع می‌تواند طرح جذابی برای تولیدکنندگان این محصولات باشد. در این خصوص شرکت‌های خصوصی و نیمه دولتی مختلفی در داخل کشور به تولید این محصولات مشغول هستند. در این گزارش به صورت اجمالی وضعیت مالی 3 شرکت بورسی و فرابورسی که ظرفیت مشارکت در این طرح را دارند، بررسی شده است.
بهمن دیزل
شرکت بهمن دیزل به تولید و فروش کامیونت، کامیون و مینی بوس می‌پردازد. فروش سه محصول«کامیونت ایسوزو 6 تن»، «کامیونت ایسوزو 8 تن» و «کامیونت ایسوزو 5.2 تن» 77 درصد از کل مبلغ فروش شرکت در نیمه اول سال جاری را به خود اختصاص داده است. ظرفیت اسمی «خدیزل» برای تولید این سه محصول به ترتیب 13 هزار، 5 هزار و 10 هزار دستگاه در نظر گرفته شده است. ظرفیت اسمی در هر کدام از بخش‌های «کامیونت شیلر» و «کامیون» نیز 2 هزار دستگاه به ثبت رسیده است.
آمارهای تولیدی این شرکت نشان از تولید 414 دستگاه «کامیونت 5 تن»، 1992 دستگاه «کامیونت 6 تن» و 770 دستگاه «کامیونت 8 تن» در نه ماهه سال جاری دارد. «خدیزل» همچنین در این مدت توانسته است تولید 61 دستگاه کامیون را به ثبت برساند. در بخش فروش محصولات نیز این شرکت در 9 ماه ابتدای سال جاری 24 دستگاه کامیون و 2902 دستگاه کامیونت (در چهار مدل 5 تن، 6 تن، 8 تن و شیلر) را به فروش رسانده است.
این شرکت از نظر بنیادی وضعیت به مراتب وضعیت مناسب‌تری در مقایسه با دیگر شرکت‌ها دارا است. برخلاف دیگران، بهمن دیزل سود انباشته 137 میلیارد تومانی را تا پایان شهریور سال جاری داشته است. این شرکت در نیمه نخست سال جاری با حاشیه سود ناویژه 29 درصدی موفق به محقق کردن 73 میلیارد تومان سود ناخالص شده است. 95 درصد از بهای تمام‌شده این شرکت در نیمه نخست به مواد مستقیم مصرفی اختصاص داشته است. یکی از جنبه‌های برتری این شرکت در مقایسه با رقبا هزینه پایین مالی محسوب می‌شود (در نیمه نخست حدود 5 میلیارد تومان). با اجرایی شدن این طرح به نظر می‌رسد این شرکت با همکاری شریک ژاپنی خود توانایی افزایش فعالیت را داشته باشد و بتواند به وضعیت مناسبی در آینده دست یابد. با این حال با توجه به نامشخص بودن مقدار احتمالی فروش نمی‌توان در شرایط کنونی اظهار نظر دقیقی داشت.
سایپا دیزل
ظرفیت اسمی شرکت سایپا دیزل در بخش تولید کامیون و کشنده 3000 دستگاه و در بخش کامیونت 2000 دستگاه تعیین شده است. مقادیر تولید «خکاوه» در 9 ماه ابتدای سال جاری در بخش «کامیونت» به 968 دستگاه و در بخش «کامیون» به 1440 دستگاه می‌رسد. بر این اساس تولیدات این شرکت در مقایسه با مدت مشابه در سال گذشته 74 درصد افزایش یافته است. کل مقدار تولید کامیون و کامیونت در سال 95، 3008 دستگاه گزارش شده است.
«خکاوه» در نیمه نخست سال 314 ریال زیان به ازای هر سهم محقق کرده است. این شرکت با حاشیه سود ناخالص 24 درصدی، 57 میلیارد تومان سود ناخالص شناسایی کرده است. با این حال بار سنگین هزینه‌های مالی (99 میلیارد تومان) در نیمه نخست سال این شرکت را به ورطه زیان کشیده است. نگاهی به ترازنامه این شرکت کاملا وضعیت نامناسب این شرکت در سال‌های گذشته را مشخص می‌کند. «خکاوه» تا پایان شهریور سال جاری 1175 میلیارد تومان زیان به ثبت رسانده است این در حالی است که سرمایه این شرکت معادل 263 میلیارد تومان است. این موضوع کاملا به وضعیت نامساعد این شرکت اشاره دارد. در شرایط کنونی همکاری این شرکت با ولوو ادامه دارد که با طرح نوسازی ناوگان حمل و نقل امکان می‌تواند به بهبود نسبی وضعیت بنیادی این شرکت کمک کند. با این حال باید توجه داشت که وضعیت این شرکت بسیار بد بوده و در شرایطی که سهام‌دار عمده (سایپا) نیز خود وضعیت مناسبی ندارد به نظر می‌رسد یکی راه‌حل‌های پیش رو واگذاری این شرکت از سمت سایپا است. موضوعی که با وجود تمایل سهام‌دار عمده اما موقیتی در این خصوص حاصل نشده است.
ایران‌خودرو دیزل
ایران خودرو دیزل با نماد «خاور» با ظرفیت اسمی 12500 دستگاه کامیون و کامیونت مشغول به فعالیت است. مقادیر تولید کامیون سنگین و سبک این شرکت در نه ماهه سال جاری به ترتیب به 173 و 29 دستگاه رسیده است. این در حالی است که «خاور» در این مدت توانسته است 407 دستگاه کامیون سنگین و 23 دستگاه کامیون سبک را به فروش برساند. مقادیر تولید کامیون این شرکت در سال 95 بالغ بر 2 هزار و 459 دستگاه بوده است. به طور حرکت به سمت ظرفیت اسمی می‌تواند به بهبود وضعیت مالی این شرکت نیز کمک کند. اما در خصوص وضعیت کنونی این شرکت باید به زیان انباشته 2246 میلیارد تومانی این شرکت تا پایان شهریور سال جاری در مقایسه با سرمایه حدود 499 میلیارد تومانی اشاره کرد. این شرکت در نیمه نخست سال جاری سود ناخالص اندکی داشته است که این سود با هزینه سنگین مالی 297 میلیارد تومانی کاملا از بین رفته و شرکت با زیان خالص در نیمه نخست مواجه بوده است.
در خصوص این شرکت نیز می‌توان سناریو مشابه «خکاوه» را در نظر گرفت. به نظر می‌رسد ایران‌خودرو نیز به دنبال فروش بلوک این شرکت برای حذف این بخش زیان‌ده از صورت‌های مالی باشد با این حال تاکنون در این مسیر موفقیتی حاصل نشده است. «خاور» در نیمه نخست سال جاری تنها 178 میلیارد تومان فروش به ثبت رسانده است که میزان سود ناخالص این شرکت فقط 550 میلیون تومان بوده است.
نتیجه‌گیری
به طور کلی معاملات نمادهای خودرویی اثر چندانی از وضعیت بنیادی شرکت‌های نمی‌پذیرد با این حال این نگاه تنها برای نوسان‌گیران مفید است و هیچ‌زمان نمی‌توان با خرید سهام شرکتی که وضعیت بسیاری نامناسب مالی دارد به کسب سود پایدار امیدوار بود. در این خصوص نمادهای «خاور» و «خکاوه» با صف خرید معاملات را به پایان می‌رسانند در حالی‌که «خدیزل» با وضعیت نسبتا مناسب در شرایط کنونی چندان مورد استقبال بازار نبوده است. چینش معامله‌گران در سمت خرید نمادهای خودرویی را می‌توان ناشی از حافظه بازار از این نمادها دانست. در این خصوص برخلاف بهمن دیزل، سهام دو شرکت دیگر در سال‌های قبل با نوسانات قابل توجهی میان اهالی بازار دست به دست شدند. بر این اساس حرکت به سمت این نمادها قابل توجیه است.
با این حال وضعیت نامناسب مالی این شرکت‌ها کاملا سدی در برابر رشد قیمتی سهام این شرکت‌ها محسوب می‌شود. گرچه امید به آینده وجود دارد اما باید گفت در وضعیتی که سهام یک شرکت دلیل بنیادی برای رشد قیمتی ندارد با جرقه سمت فروش باید در انتظار سرایت این رفتار به دیگران و توقف یک سهم در مسیر صعودی بود. در شرایط کنونی نمی‌توان در خصوص این نمادها اظهار نظر دقیقی داشت با این حال موج صعودی کنونی به نظر پایداری زیادی برای ادامه رشد نداشته باشد و در این میان عوامل روانی حاکم بر گروه خودرو نیز می‌تواند در مانع‌تراشی برای صعود ادامه‌دار خودرویی موثر باشد.
در خصوص «خدیزل» نیز وضعیت نسبتا مناسب مالی (در مقایسه با دو شرکت دیگر) می‌تواند با افزایش تقاضای محصولات بهبود یابد و این موضوع می‌تواند انگیزه خریداران سهام را تقویت کند. با این حال فضای حاکم بر معاملات خودرویی و بی‌توجهی به عوامل بنیادی می‌تواند این نماد را به حاشیه بکشاند. با این حال در فضای مثبت کنونی برای تولیدکنندگان خودرو سنگین و در صورتی‌که اتفاق غیرمنتظره‌ای رخ ندهد سطوح کنونی قیمت این سهم می‌تواند کف قیمتی قدرتمندی در برابر نزول باشد که با ظهور یک عامل بنیادی می‌تواند به رشد قیمتی این سهم کمک کند. از سوی دیگر فضای منفی در کل بازار می‌تواند فشار قیمتی بر این سهم را افزایش دهد. از طرفی سقف قیمتی این شرکت در یک سال اخیر حدود 457 تومان بوده است که این سطح روانی نیز می‌تواند سدی در برابر رشد قیمتی «خدیزل» باشد و در مواجهه با این سد بر شدت عرضه‌ها افزوده شود.
