روند رو به رشد دلار از اوایل تابستان آغاز شد و طی هفته‌های اخیر شتاب بیشتری به خود گرفته است. نرخ دلار در شرایطی به مقاومت 3900 دلاری نزدیک شده که همچنان عوامل بنیادین نشان از بالاتر رفتن نرخ ارز دارند. در سوی دیگر بازار ارز، یورو قرار دارد که بر خلاف رشد محدود دلار توانسته حدود 17 درصد در بازار آزاد رشد کند و به نرخ‌هایی بیش از 4800 تومان برسد.
بررسی‌های «دنیای بورس» نشان می‌دهد یورو برای این روند دو موتور محرک داشته است. نخست حرکت عمومی تمامی ارزها به علت تضعیف ریال بوده است که به عنوان شاخص آن می‌توان رشد 3.5 درصدی دلار را مبنا قرار داد. اما دومین محرک، وضعیت برابری ارزها در بازار جهانی است. به طوری که نسبت یورو به دلار در بازار جهانی از ابتدای سال بیش از 11 درصد رشد داشته است.
برآیند این دو عامل باعث تقویت یورو، حتی بیش از عوامل مزبور شده است. حال دو حالت در کوتاه‌مدت می‌تواند پیش آید. یا آنکه با تثبیت نرخ دلار، یورو روند کاهشی به خود بگیرد یا اینکه سرکوب نرخ دلار، دوام نیافته و این ارز نیز رشد بیشتری را تجربه کند تا نسبت برابری ارزهای مزبور در بازار ارز تهران نیز به بازار جهانی نزدیک‌تر شود.
چهار محرک کوتاه‌مدت رشد دلار
فارغ از بازی میان ارزهای مختلف، برای بورس‌بازان روند کلی بازار ارز اهمیت بیشتری دارد. منفی شدن تراز تجاری و روند معکوس واردات و صادرات یکی از بنیادی‌ترین عوامل حمایت از نرخ دلار است. همچنین وجود تورم داخلی طی سال‌های اخیر و در مقابل تثبیت نرخ دلار عامل دیگری است که تاکید می‌کند نرخ ارز بر اساس سیاست‌های دولت مجددا در حال سرکوب شدن است. اما تجربه نشان می‌دهد این سرکوب نرخ‌ها نمی‌تواند تا ابد ادامه یابد و فنر فشرده‌شده نرخ ارز با یک محرک می‌تواند آزاد شود.
در این شرایط، چهار عامل اساسی وجود دارند که می‌توانند طی حداقل سه ماه آینده منجر به رشد بازار ارز شوند.
سفرهای تابستانی: نخستین مساله مربوط به تقاضای مسافرتی پایان تابستان می‌شود. پایین نگه داشتن نرخ ارز از ابتدای سال باعث شده سفر به کشورهای خارجی در حال رکوردشکنی‌های جدیدی باشند. به عنوان نمونه در کل سال 2016 میلادی حدود یک میلیون و 665 هزار ایرانی به ترکیه سفر کرده‌اند. این در حالی است که در سال 2017 و فقط طی 6 ماه ابتدایی، بیش از یک میلیون ایرانی به ترکیه رفته‌اند.
همچنین، روسیه نیز دیگر مقصد جذاب ایرانیان به طور متوسط طی سه سال اخیر شاهد 60 درصد افزایش تعداد مسافران ایرانی بوده است. برآورد هزینه‌های سفرهای خارجی و مقایسه آن با سفرهای داخل کشور، ما را به اعداد بسیار نزدیکی می‌رساند. مشابه این شرایط را طی سال‌های 89 و 90 شاهد بودیم که موجب اوج‌گیری سفرهای خارجی و پس از آن جهش نرخ دلار شد.
هرچند شرایط فعلی جهش نرخ ارز مشابه آن دوران را دور از ذهن نشان می‌دهد، اما اکنون نیز همه چیز به نفع رشد نرخ‌ها در بازار ارز است. بنابراین با نزدیک شدن به روزهای پایانی تابستان و آخرین فرصت‌های رفتن به سفرهای خارجی می‌تواند محرکی جدی برای نرخ ارز باشد.
سفرهای زیارتی: حدود دو هفته تا شروع ماه‌های محرم و صفر باقی مانده است؛ زمانی که طبق یک سنت دیرینه تقاضا برای سفرهای زیارتی به اوج خود می‌رسد. این موضوع هرساله یکی از عوامل کوتاه‌مدت افزایش نرخ دلار محسوب می‌شود. در این میان توجه به کاهش اخیر سفر حج به دلیل اختلافات سیاسی با عربستان نیز ضروری است. امری که سبب می‌شود تقاضای سفر به کربلای عراق بیش از پیش اوج بگیرد و طی محرم و صفر زمینه‌ساز رشد نرخ دلار شود.
ریسک سیاسی: عامل دیگری که ممکن است نوسانات نرخ دلار را افزایش دهد موضوع تمدید تعلیق تحریم‌های هسته‌ای توسط آمریکا است که باید توسط ترامپ، رئیس جمهور این کشور اواخر مهر ماه امضا شود. غیرقابل پیش‌بینی بودن ترامپ باعث شده تا بسیاری احتمال عدم امضای این تعهد را نیز میان گزینه‌ها مد نظر قرار دهند.
هرچند تا کنون در عمل خروج از برجام از سوی آمریکا انجام نشده و همچنین سیاست‌مداران کشورمان و طرف‌های اروپایی بر پایداری برجام حتی بدون آمریکا تاکید دارند، اما همچنان ممکن است عدم امضای تمدید تعلیق تحریم‌ها موجب جهش‌های هیجانی در بازار ارز شود.
تعطیلات کریسمس: اما آخرین محرک کوتاه‌مدت بازار ارز را می‌توان به پایان سال میلادی نسبت داد. روندی که طی سال‌های اخیر نیز بارها تکرار شده و با شروع آذر، تقاضای مربوط به سفرهای تعطیلات کریسمس و همچنین، تسویه حساب شرکت‌های ارزی باعث رشد نرخ دلار شده است. تمام این موارد نشان می‌دهد که طی ماه‌های آینده نمی‌توان انتظار ریزش نرخ دلار را داشت و عمده عوامل در جهت رشد نرخ‌ها صف‌آرایی کرده‌اند.
الگوی سه‌ساله بازار ارز
بررسی رفتار نرخ دلار از سال 93 نشان می‌دهد اواخر پاییز و نیمه اول زمستان، روند نرخ دلار صعودی شده است و مجددا در پایان سال کاهش یافته و سیری نسبتا باثبات را ادامه داده است. چرخش نرخ‌ها از مسیر صعودی با دو محرک انجام شده است؛ خوش‌بینی به توافق هسته‌ای و دخالت بانک مرکزی به کمک صادرکنندگان محصولات پتروشیمی.
به طوری که طی سال‌های 93 و 94 با پیشرفت مناسب مذاکرات هسته‌ای و عملی شدن برجام، دولت توانسته رشد پرشتاب نرخ ارز را مجددا کنترل کند. هرچند این عامل دیگر در سال 95 وجود نداشت، اما کمک گرفتن بانک مرکزی از ارز حاصل از صادرات محصولات پتروشیمی در این سال نیز موجب اصلاح قیمت‌ها در بازار ارز شد.
نکته قابل تامل اینکه حتی با وجود اصلاح نرخ‌ها در نیمه دوم زمستان، میانگین کلی نرخ ارز در تمامی این سال‌ها افزایشی بوده است. یعنی نرخ‌های هر سال بیش از سال ماقبل آن بوده است. باید دید امسال نیز بانک مرکزی با توجه به سیاست کنترلی دولت در بازار ارز می‌تواند جهش‌های احتمالی نرخ ارز را کنترل کند یا خیر. همچنین، این بار نرخ تعادلی ارز در پایان سال بالای 4000 تومان می‌ماند یا خیر. سناریویی که بسیاری از کارشناسان بر آن اجماع نظر دارند.
رشد خزشی در بازار دوم
در سوی دیگر، بازار ارز مبادله‌ای نیز طی یکی دو ماه اخیر رشدهای محسوسی را تجربه کرده است. به طوری که دلار مبادله‌ای پس از مدت‌ها وارد کانال 3300 تومانی شده و یورو مبادله‌ای نیز چند قدم تا 4000 تومان فاصله ندارد.
به نظر می‌رسد سیاست بانک مرکزی برای یکسان‌سازی نرخ ارز همچنان یکی از اهداف است. این امر به تدریج با کاهش فاصله نرخ ارز مبادله‌ای و آزاد در حال انجام است. رئیس کل بانک مرکزی بارها تاکید کرده یکی از اولویت‌های دولت دوازدهم یکسان‌سازی نرخ ارز است، اما اقدام عجولانه به زیان اقتصاد است.
یکی از پیش‌شرط‌های یکسان‌سازی نرخ ارز از سوی ولی الله سیف، برقراری روابط کارگزاری خارجی است که از این طریق بتوان پس از یکسان‌سازی نوسانات ناگهانی را مدیریت کرد. فعلا به نظر نمی‌رسد پیشرفتی در این خصوص با توجه به سنگ‌اندازی‌های آمریکا صورت بگیرد. بنابراین، یکسان‌سازی نرخ ارز هنوز فاصله زیادی از حرف تا عمل دارد.
با این حال، کاهش فاصله نرخ ارز آزاد و مبادله‌ای یکی از اهدافی است که به نظر می‌رسد بانک مرکزی در سال جاری بخواهد با قدرت بیشتری پیگیری کند. با توجه به عوامل یادشده برای نرخ دلار در بازار آزاد، این مسائل می‌توانند برای نرخ ارز مبادله‌ای نیز عاملی برای رشد باشند.
خوب و بد رشد ارز برای بورسی‌ها
اما آنچه برای بورس‌بازان از رصد بازار ارز اهمیت دارد، نحوه اثرگذاری آن بر شرکت‌ها و صنایع مختلف است. بر این اساس، می‌توان سه زاویه مختلف از این اثرگذاری را مد نظر قرار داد.
رشد نرخ ارز آزاد: بارها اشاره شده که حدود نیمی از شرکت‌های بورسی به دلیل وابستگی به قیمت‌های صادراتی از نوسانات نرخ ارز در بازار آزاد منتفع می‌شوند. گروه‌های کالایی شامل فلزی، معدنی، سیمانی و شیمیایی مهم‌ترین این صنایع هستند. همچنین، برخی گروه‌های دیگر نظیر قندی‌ها و لاستیک که رقبای وارداتی دارند به صورت غیرمستقیم از افزایش نرخ ارز منتفع می‌شوند (رشد دلار به معنای افزایش هزینه رقبای آنها است).
در مقابل شرکت‌هایی که وابستگی به واردات مواد خام دارند از رشد نرخ دلار اثر منفی می‌پذیرند. اما از آنجایی که سهم شرکت‌های ذی‌نفع بیش از صنایع وارداتی است، رشد نرخ دلار همواره به نفع کل بازار سهام بوده است. به طوری که ارتباط معناداری میان نوسان نرخ دلار و شاخص کل بورس در طول تاریخ وجود داشته است.
حرکت به سمت ارز تک‌نرخی: اما رشد ارز در بازار مبادلات اثر متفاوت‌تری دارد. شاید تنها گروهی که به طور مستقیم از این مساله منتفع شود صنعت پالایشی باشد. گروهی که نه تنها خرید خوراک آنها، بلکه فروش محصولاتشان بر اساس نرخ مبادله‌ای است. بنابراین، رشد ارز مبادله‌ای باعث می‌شود حاشیه سود شرکت تغییر نکند و با رشد مبلغ فروش، سود ریالی این شرکت‌ها افزایش قابل توجهی پیدا کند.
در سوی دیگر، برخی شرکت‌ها از گروه‌هایی نظیر پتروشیمی‌ها، دارویی‌ها، غذایی‌ها و حتی خودرویی‌ها به دلیل استفاده از ارز مبادله‌ای برای تامین مواد اولیه تولید از رشد دلار مبادله‌ای متضرر می‌شوند. البته باید در نظر داشت که طی سال‌های اخیر، دریافت ارز مبادله‌ای از سبد بسیاری از صنایع حذف شده و تقریبا اثرات منفی خود را گذاشته است. شاید افزایش نرخ خوراک پتروشیمی‌ها با رشد ارز مبادله‌ای، بیشترین اثرگذاری بر هزینه این شرکت‌ها داشته باشد.
در این شرایط باید در نظر داشت که پتروشیمی‌ها فروش صادراتی دارند و رشد نرخ دلار آزاد تا حدودی می‌تواند افزایش نرخ ارز مبادله‌ای را برایشان جبران کند. البته کاهش حاشیه سود این شرکت‌ها امری اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.
از نظر مقدار سودآوری کل بورس، بررسی‌های «دنیای بورس» نشان می‌دهد افزایش نرخ ارز مبادله‌ای در مجموع اثر مثبتی بر کل سود خواهد داشت که عمدتا ناشی از رشد سودآوری پالایشگاه‌ها است که می‌تواند کاهش سود سایر صنایع را جبران کند.
ناهماهنگی یورو: همان‌طور که اشاره شد رشد نرخ دلار در شرایطی به آرامی انجام شده است که در آن سمت بازار یورو در هر دو بازار مبادله‌ای و آزاد افزایش چشم‌گیری داشته است. با توجه به آنکه بخشی از وام‌های ارزی و پرداخت برخی هزینه‌ها نظیر برق با نرخ یورو محاسبه می‌شود. این رشد می‌تواند شرکت‌های متعددی را تحت تاثیر قرار دهد.
دو پیش‌بینی قبلی «دنیای بورس» از مسیر ارز را در لینک‌های زیر بخوانید:
آینده هموار برای دلار که روند متعادل ارز در اوایل اسفند 95 برای چندین ماه پیش‌بینی شده بود.
سرکوب دلار با وزنه سیاسی که سناریوهای پیش روی بازار ارز پس از انتخابات در ابتدای اردیبهشت پیش‌بینی شده بود.
