- الهه ظفری | کارشناس بازار سرمایه
زغالسنگ در اقتصاد جهانی به دلیل اینکه یکی از منابع مهم تامین انرژی پس از نفت و گاز است، دارای اهمیت ویژه‌ای است. این ماده معدنی دارای طبقه‌بندی‌های متفاوت بر اساس مقدار کربن و انرژی حرارتی است که بر اثر سوختن آزاد می‌کند.
ایران بزرگ‌ترین ذخایر زغالسنگ را در خاورمیانه داشته و رتبه ۲۶ را از لحاظ ذخایر قطعی زغالسنگ در دنیا در اختیار دارد. حدود ۴۰ درصد از برق جهان در سراسر دنیا از طریق سوختن زغالسنگ تامین می‌شود؛ همچنین یکی از مواد خام اصلی تولید فولاد در روش کوره‌بلند زغالسنگ (کک) و کنسانتره آن است. زغالسنگ کک به عنوان احیاکننده در ذوب فلزاتی مانند روی و آلومینیوم نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
اصلی‌ترین موارد استفاده زغالسنگ در ایران، در عملیات فولادسازی است. در حال حاضر تولید زغالسنگ کشور سالانه حدود ۳ میلیون تن خام و ۵/ ۱ میلیون تن کنسانتره است. مصرف زغالسنگ در کشور نیز در حال حاضر ۲ میلیون تن کنسانتره در سال است که مازاد تقاضای آن توسط واردات پوشش داده شده اما با بهره‌برداری از طرح میدکو تخمین زده می‌شود که مصرف کنسانتره کشور تا سطح ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار تن رشد پیدا کند که با توجه به تولید فعلی اختلاف قابل‌توجهی پیدا خواهد کرد.
بازار زغالسنگ
در حال حاضر مشتری عمده زغالسنگ کشور شرکت ذوب‌آهن اصفهان است اما با توجه به طرح‌های در دست راه‌اندازی این تک مشتری بودن برای زغالسنگ از بین خواهد رفت و به احتمال بالا تولیدکنندگان بیشتری برای تامین آن وارد بازار شوند.
از اطرف دیگر به دلیل قیمت‌گذاری زغالسنگ بر اساس میانگین قیمت شمش فولاد خوزستان در بورس کالا و تفاوت قابل‌توجه این نرخ‌گذاری با موارد مشابه وارداتی، انگیزه گسترش تولید برای این محصول پایین است. ذوب‌آهن برای تولید هر تن کک به 4/ 1 تن کنسانتره زغالسنگ احتیاج داشته و تولید هر تن چدن مذاب به 55/ 0 تن کک خشک متالوژی نیاز دارد.
تولیدکنندگان داخلی
سه شرکت بورسی تولیدکننده زغالسنگ در کشور، زغالسنگ نگین طبس، فرآوری زغالسنگ پروده طبس و صنعتی و معدنی شمال شرق شاهرود هستند.
زغالسنگ نگین طبس با نماد (کطبس)، که تولیدکننده زغالسنگ خام است، رتبه چهارم از نظر مقدار فروش را در کشور داشته و حدود 9درصد از سهم بازار داخلی را در اختیار دارد. بزرگ‌ترین مشتری آن، شرکت زغالسنگ پروده طبس و سهامدار اصلی آن شرکت تکادو است.
محصول تولیدی این شرکت، زغالسنگ استخراجی نام دارد که پس از یک مرحله فرآورش به کنسانتره تبدیل می‌شود. بنابراین بر اساس معیار‌های موجود نرخ فروش محصولات آن بین 8 تا 11 درصد شمش فولاد خوزستان تعیین می‌شود. در سال‌جاری جز فروردین ماه مقدار فروش شرکت به طور میانگین حدود 20 هزار تن در ماه بوده و نرخ فروش طی این مدت 5/ 2 برابر شده که متناسب با رشد نرخ فروش فولاد خوزستان است.
فرآوری زغالسنگ پروده طبس (کپرور)، با شستشو و فرآوری زغالسنگ خام محصول کنسانتره زغالسنگ را تولید می‌کند. به دلیل مازاد تقاضا محصول شرکت در داخل و همچنین کیفیت نسبی محصولات، این شرکت فروش صادراتی نداشته و محصول خود را به شرکت‌های ذوب‌آهن اصفهان، تولید مواد معدنی ایران و فولاد زرند ارائه می‌کند.
در سال‌های اخیر روند تقاضا برای محصولات این شرکت روند رو به رشدی داشته است. سهامدار عمده کپرور نیز شرکت تکادو است. به دلیل امکان استفاده مستقیم این محصول به عنوان ورودی کک‌سازی ذوب‌آهن اصفهان، نرخ فروش زغالسنگ این شرکت به طور میانگین 5/ 26 درصد شمش فخوز قیمت‌گذاری می‌شود. مقدار فروش شرکت در ماه حدود 21 هزار تن است اما نوسانات زیادی دارد. نرخ فروش محصولات شرکت همگام با رشد شمش فخوز حدود 6/ 2 برابر از ابتدای سال رشد پیدا کرده است.
همچنین صنعتی و معدنی شمال شرق شاهرود (کشرق)، عمده فروش محصولات خود را به شرکت ذوب‌آهن اصفهان انجام می‌داد اما به دلیل مشکلاتی که برای وصول مطالبات با آن شرکت به وجود آمده فروش محصولات خود را به شرکت‌های خصوصی متمرکز کرده است.
متوسط نرخ فروش محصول کک‌شو کیفی 11 درصد، دانه‌بندی کک‌شو 26 درصد و کک‌شو کیفی درجه یک 21 درصد شمش فخوز به طور میانگین بوده است. از ابتدای سال‌جاری این شرکت به طور میانگین هر ماه حدود 11هزار تن فروش مقداری را محقق کرده است.
در مجموع با توجه به چشم‌انداز توسعه 1404 و دستیابی به ظرفیت تولید 55 میلیون تن فولاد در کشور و تامین 9/ 5 میلیون تن از آن به روش کوره‌بلند و ظرفیت‌های حال حاضر، برآورد می‌شود با توجه به نیاز به تولید 6 میلیون تن کنسانتره زغالسنگ و تولید حال حاضر 6/ 4 میلیون تنی آن، به منظور محقق کردن تولید فولاد طبق برنامه، بهبود قیمت‌گذاری در این صنعت اتفاق افتاده و روند رو به رشد خود را حفظ کند.