- هوشنگ فلاحتیان | معاون برنامه‌ریزی وزیر نفت
از ابتدای استقرار دولت یازدهم تاکنون با رویکرد برنامه ملی اقتصاد مقاومتی، تمهیدات و اقدامات توسعه‌ای و زیربنایی گسترده‌ای در وزارت نفت انجام گرفته که امید است با ادامه این روند، در سال‌های آتی نیز شاهد پیشرفت‌های چشمگیری در عملیات و فعالیت‌های صنعت نفت باشیم. در این خصوص ضروری به نظر می‌رسد اشاره مختصری به اقدامات و دستاوردهای عمده صنعت نفت طی دولت‌های یازدهم و دوازدهم صورت پذیرد.
در حوزه توسعه و افزایش تولید از میدان گازی پارس جنوبی با استفاده از تمامی ظرفیت‌های موجود کشور، با بهره برداری از فازهای ۱۲، ۱۶-۱۵، ۱۸-۱۷، ۱۹ و فازهای ۲۱-۲۰ و نیز آغاز تولید از فازهای ۱۳، ۱۴ و ۲۴-۲۲، میزان تولید گازغنی ایران از قطر با وجود سهم دو برابری این کشور از این میدان گازی مشترک، پیشی گرفته است.
دستیابی به رکورد نصب ۶ سکو در سال ۱۳۹۸ از دیگر دستاوردهای این حوزه بوده که در نهایت به پشتوانه افزایش جهشی تولید گاز کشور در پارس جنوبی، ظرفیت تولید گاز خام کشور برای نخستین بار در اسفند ماه ۱۳۹۸ از مرز ۱۰۰۰ میلیون مترمکعب در روز عبور کرده است.
در حوزه افزایش ظرفیت تولید نفت خام از میادین مشترک کشور با تمرکز بر توسعه میدان‌های مشترک غرب کارون با بهره‌برداری از طرح‌های توسعه میادین یادآوران (فاز اول)، آزادگان شمالی (فاز اول) و یاران شمالی و نیز افزایش تولید در میادین آزادگان جنوبی، یاران جنوبی و نیز میدان نفتی مشترک آذر، در نهایت منجر به افزایش حدود ۶ برابری ظرفیت تولید نفت خام از این میادین با تولید ۴۰۰ هزار بشکه در روز در دولت تدبیر و امید و نیز پیشی گرفتن ظرفیت تولید ایران از کشور همسایه با وجود حجم ذخایر برابر شده است.
نقش ظرفیت‌های داخلی در توسعه نفتی
از مهم‌ترین راهبردهای توسعه صنعت نفت در فضای تحریم می‌توان به تکیه بر توان داخلی شرکت‌های صاحب صلاحیت ایرانی و نیز توانمندسازی پیمانکاران، شرکت‌های مهندسی و سازندگان تجهیزات و کالاهای راهبردی مورد نیاز صنعت نفت اشاره کرد به‌طوری‌که با بسیج تمامی شرکت‌های توانمند داخلی و اتکا بر خلاقیت و توانمندی مهندسان ایرانی در اجرای طرح‌های توسعه‌ای، صنعت نفت در آینده نیز همچنان نقش خود را به‌عنوان پیشران توسعه پایدار اقتصاد کشور ایفا خواهد کرد.
در این راستا برنامه‌های متعددی در وزارت نفت در حال اجرا بوده که اهم این موارد در ادامه ذکر می‌شود. اجرای طرح‌های نگه داشت توان تولید (طرح‌های EPC/ EPD) با هدف نگه داشت و افزایش تولید نفت‌خام و انعقاد ۱۰ فقره قرارداد در سال ۱۳۹۷ و ۱۳ فقره قرارداد در مرداد ماه ۱۳۹۹ با پیمانکاران داخلی و الزام به استفاده از کالاهای ساخت داخل در این قراردادها، ساخت داخل ۱۰ قلم اصلی تجهیزات نفتی و حمایت از ساخت داخل که تاکنون تعداد ۵۰ قرارداد برای ۵ گروه از تجهیزات و کالاها منعقد شده، تحقق خرید تضمینی کالاهای صنعتی مورد نیاز صنعت نفت که تاکنون در داخل کشور ساخته نشده و همچنین انعقاد قراردادهای جدید نفتی توسعه میدان‌های پایدار غرب و آبان، سپهر و جفیر، چشمه خوش، پایدار شرق و دالپری، توسعه میدان‌های آزادگان، بلال، پارسی و پرنج، میدان مشترک یاران (یاران شمالی و جنوبی) و میدان مشترک فرزاد با پیمانکاران صاحب صلاحیت داخلی و بعضا مشارکت با پیمانکاران خارجی در این دولت در حال انجام است.
طرح ایجاد پایانه صادرات نفت در سواحل مکران شامل خط لوله‌ای به طول ۱۰۰۰ کیلومتر از گوره تا جاسک، پنج ایستگاه تلمبه‌خانه عظیم، تاسیسات ساحلی در غرب جاسک برای ذخیره‌سازی و بارگیری نفت و احداث اسکله پشتیبان از دیگر طرح‌های راهبردی وزارت نفت بوده که تمام جبهه‌های کاری این طرح در حال حاضر فعال است.
همچنین حمایت از ظرفیت شرکت‌های دانش بنیان، شتاب‌دهنده‌ها و استارت‌آپ‌ها، ایجاد صندوق نوآوری با سرمایه ۱۰۰ میلیارد تومانی با فراهم‌کردن مقدمات ایجاد پارک علم و فناوری نفت، تهیه طرح توسعه برای ۹ میدان از مهم‌ترین میادین نفتی کشور توسط دانشگاه‌ها و مؤسسات مطالعاتی برتر و انجام مطالعات ۱۷ میدان اولویت‌دار کشور توسط شرکت‌های مشاور داخلی کشور از برنامه‌های در دست اجرای وزارت نفت است.
برای ایجاد و شکل‌دهی انستیتوهای تحقیقاتی برای فرآیندهای اولویت‌دار و کلیدی با هماهنگی شرکت‌های ملی صنایع پتروشیمی، پالایش و پخش وگاز، قرارداد تاسیس ۱۲ انستیتوی تحقیقاتی جدید بین سه شرکت یادشده و دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی منتخب منعقد شده که مراحل اجرایی آنها در دست انجام است.
سیاست‌هایی در راستای کاهش خام‌فروشی
در حوزه پایین‌دستی نفت، فازهای ۱، ۲ و ۳ پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج فارس به‌طور کامل مورد بهره‌برداری قرارگرفته که منجر به تبدیل کشور به صادرکننده بنزین و نفت‌گاز در منطقه شده درحالی‌که تا قبل از سال ۱۳۹۲، کشور وارد‌کننده این فرآورده‌ها بوده است و بنزین و نفت گاز با کیفیت یورو۴ به بالا تولید نمی‌شد و این درحالی است که ظرفیت تولید بنزین با کیفیت یورو ۴ به بالا به ۷۶ میلیون لیتر در روز و ظرفیت تولید نفت‌گاز با کیفیت یورو ۴ به بالا نیز به ۴۵ میلیون لیتر در روز رسیده است.
از اهم برنامه‌های راهبردی وزارت نفت در این حوزه می توان به افزایش ظرفیت پالایشگاه ستاره خلیج فارس از طریق تکمیل و رفع گلوگاه‌های تولید و دستیابی به ظرفیت ۴۴۰ هزار بشکه‌ای در روز میعانات گازی و همچنین ادامه عملیات اجرایی مجتمع پالایشی سیراف در جهت افزایش تولید و صادرات فرآورده‌های نفتی اشاره کرد.
به‌علاوه در راستای جلوگیری از خام‌فروشی نفت‌خام، براساس قانون حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی نفت‌خام و میعانات‌گازی با استفاده از سرمایه‌گذاری مردمی، مقرر شده تا سقف ۲ میلیون بشکه نفت‌خام و میعانات‌گازی به متقاضیان حائز شرایط در قانون تخصیص یابد که فرآیند انتخاب سرمایه‌گذاران به اتمام رسیده و به‌‌زودی مجوز احداث معادل ۵/ ۱ میلیون بشکه در روز پالایشگاه و پتروپالایشگاه جدید صادر و عملیات اجرایی آنها نیز آغاز خواهد شد.
توسعه بخش گاز و پتروشیمی‌ها
در حوزه گاز و گازرسانی دستاوردهای عمده‌ای همچون گازرسانی به بیش از ۳۱۰۰۰ روستا در انتهای سال ۱۳۹۸ حاصل شده، به‌طوری‌که ۱۷۰۰۰ روستا در این دولت تا انتهای سال ۱۳۹۸ گازرسانی شده است و با گازرسانی به حدود ۳۰۰۰ روستای جدید در سال ۱۳۹۹ تقریبا گازرسانی به روستاهایی که قابلیت اجرا دارند در سطح کشور به اتمام خواهدرسید. در نتیجه اجرای فعالیت‌های گازرسانی، پوشش کلی گازرسانی کشور به ۹۵ درصد در انتهای سال ۱۳۹۹ افزایش خواهد یافت.
در این حوزه از سال ۱۳۹۲ تا پایان ۱۳۹۸، حدود۲۱۵۰۰ میلیارد تومان در پروژه‌های گازرسانی سرمایه‌گذاری شده که در این عملیات بزرگ عمدتا همه لوازم و تجهیزات شبکه‌های توزیع گاز در داخل کشور تولید شده است. آغاز صادرات گازطبیعی به کشور عراق و افزایش دو برابری صادرات گاز طبیعی از دیگر دستاوردهای مهم این حوزه بوده است. افزایش گازرسانی به نیروگاه‌ها و صنایع عمده نیز از دیگر راهبردهای عمده این حوزه بوده که با جدیت در حال پیگیری است.
در حوزه پتروشیمی از سال ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۷ تعداد ۱۵ طرح پتروشیمی با مجموع سرمایه‌گذاری ۶/ ۵ میلیارد دلار و ارزش تولیدات سالانه ۲/ ۵ میلیارد دلار (به قیمت‌های پایه سال ۱۳۹۰) افتتاح شده است و در سال ۱۳۹۸ نیز دو طرح پتروشیمی کاوه و بوشهر (فاز اول) با ظرفیت تولید ۴ میلیون تن در سال متانول و مجموع سرمایه‌گذاری ۳/ ۲ میلیارد دلار به بهره‌برداری رسیده است.
به علاوه با اتمام طرح‌های جهش دوم صنعت پتروشیمی کشور تا پایان کار دولت دوازدهم تعداد ۲۷طرح پتروشیمی و تامین خوراک افتتاح خواهد شد و تولید محصول نهایی این صنعت در نیمه اول سال ۱۴۰۰ به دو برابر نسبت به سال ۱۳۹۲ خواهد رسید و درآمد این صنعت نیز با افزایش ۶۰ درصدی (بر اساس قیمت پایه ۱۳۹۵) از حدود ۱۵ میلیارد دلار در سال ۱۳۹۲ به ۲۵ میلیارد دلار در سال ۱۴۰۰ افزایش خواهد یافت.
همچنین در قالب طرح‌های جهش سوم پتروشیمی عملیات اجرایی ۲۶ طرح جدید عمدتا در حال اجراست که با اتمام این پروژه‌ها تا سال ۱۴۰۴ تولید محصولات نهایی پتروشیمی به ۷۶ میلیون تن و به ارزش ۳۷ میلیارد دلار خواهد رسید. در عین حال طرح‌های پیشران صنعت پتروشیمی در چهار زنجیره متانول، پروپیلن، اتیلن و بنزن براساس بررسی تقاضای بازار داخلی و میزان واردات تدوین شده است. این طرح‌ها موجب تحریک/ تشویق سرمایه‌گذاری گسترده در زنجیره پایین دستی خود در سطح کشور می‌شوند.