چکیده: قرار بود نخستین گام عرضه اولیه سهام آرامکو نهایتا تا ماه آینده در بورس داخلی عربستان برداشته شود. اما این اتفاق به علت آنچه «ناکام ماندن تطبیق ارزش آرامکو با رقم مدنظر ولیعهد جوان سعودی (۲ هزار میلیارد دلار)» عنوان شد، بار دیگر به تاخیر افتاد. افزایش ریسک‌های ژئوپلیتیک در کنار تردید در ارزش شرکت ملی نفت سعودی‌ها، نه تنها بزرگترین عرضه اولیه دنیا را بارها به تاخیر انداخته، بلکه حالا منجر به توصیه ده‌گانه تحلیلگران نشریه فوربس به سرمایه‌گذاران مبنی بر دوری کردن از سرمایه‌گذاری در آرامکو شده است.
دنیای اقتصاد: با وجود تاکید قبلی مقامات سعودی بر انجام مقدمات بخشی از عرضه اولیه سهام آرامکو در بورس داخلی عربستان، تاریخ اعلام شده برای این اقدام بار دیگر به تاخیر افتاد. بر اساس گزارش‌های منتشر شده از سوی رسانه‌های بین‌المللی، منابع آگاه در عربستان اعلام کرده بودند ۲۰ اکتبر (۲۷ مهر) برنامه‌های مربوط به عرضه اولیه سهام بزرگترین شرکت دنیا از سوی مقامات سعودی نهایی خواهد شد. با این حال با سر آمدن این تاریخ مشخص شد عرضه اولیه بخشی از سهام آرامکو باز هم به تاخیر افتاده است.
به گزارش فوربس، این تاخیر ممکن است یک ماه یا بیشتر به درازا بکشد، گفته می‌شد عرضه اولیه در بازار سهام داخلی عربستان در ماه آینده میلادی انجام خواهد شد. آنطور که رسانه‌های خبری گزارش می‌دهند، علت این تاخیر به ناتوانی در تطبیق ارزش آرامکو با رقم مورد نظر محمد بن‌سلمان، ولیعهد سعودی بازمی‌گردد. شاهزاده جوان سعودی در سال ۲۰۱۶ و زمانی که برنامه عرضه اولیه پنج درصد سهام آرامکو را اعلام کرد؛ ارزش این شرکت را دو هزار میلیارد دلار عنوان کرد. این رقم در حالی از سوی بن‌سلمان اعلام شد که بانک‌ها و سرمایه‌گذاران بالقوه، رقم ۲/ ۱ هزار میلیارد دلار را به ارزش واقعی آرامکو نزدیک‌تر می‌دانند. ارزشگذاری بلومبرگ بر آرامکو کمتر است و در محدوده ۱/ ۱ هزار میلیارد دلار قرار دارد.
با وجود اختلاف میان ارقام اعلام شده از سوی بن‌سلمان و بانک‌ها و سرمایه‌گذاران بین‌المللی و با وجود تلاشی که در پس این تاخیرها برای رسیدن به رقم مورد نظر ولیعهد جوان سعودی وجود دارد؛ خطر ریزش بیشتر قیمت نفت و سخت‌تر شدن ارزیابی ارزش واقعی آرامکو در آینده‌ای نه چندان دور وجود دارد. به گزارش بلومبرگ قیمت نفت در یک سال گذشته چیزی حدود ۲۶ درصد کاهش داشته و چشم‌اندازهایی که برای آینده اقتصاد دنیا ترسیم می‌شود، سقوط بیشتر قیمت نفت را رد نمی‌کند.
در کنار کند شدن موتور رشد جهانی اقتصاد و فشار آن بر بهای نفت، حملات پهپادی ماه گذشته به قلب تاسیسات نفتی آرامکو که نیمی از ظرفیت تولید نفت عربستان را دچار اختلال کرد نیز به چالش‌های قبلی بر سر تعیین ارزش آرامکو افزوده شدهاند. به این ترتیب اگرچه آرامکو در حال حاضر بزرگترین شرکت دنیا به شمار می‌رود و در طول سال گذشته با ۲۰۰ میلیارد دلار درآمد (پیش از پرداخت مالیات) پرسودترین شرکت دنیا نیز بوده اما اگر ارزیابی ارزش آن فراتر از واقعیت باشد، به خصوص با توجه به ریسک‌های سیاسی و امنیتی که بعد از حملات اخیر در عربستان ایجاد شده ممکن است رغبت سرمایه‌گذاران برای مشارکت در عرضه اولیه سهام آرامکو به میزان بزرگی این شرکت نباشد.
در چنین شرایطی، فوربس در تازه‌ترین تحلیل خود به این نکته اشاره می‌کند که حتی اگر پادشاهی عربستان موفق به اجرای IPO آرامکو شود؛ سرمایه‌گذاران محتاط باید خود را در هر سطح قیمتی از این عرضه اولیه کنار بکشند. این نشریه بین‌المللی ۱۰ دلیل برای پیشنهاد خود مبنی بر سرمایه‌گذاری نکردن در عرضه اولیه آرامکو عنوان می‌کند.
ریسک‌های ژئوپلیتیک
تا پیش از حملات موشکی ۱۴ سپتامبر به مهم‌ترین تاسیسات نفتی عربستان، مساله اختلال عرضه از سوی عربستان سعودی به قدری که حالا اهمیت پیدا کرده، مورد نگرانی واقع نمی‌شد. اما پس از حمله به تاسیسات فرآوری نفت خام بقیق و میدان نفتی الخریص که نیمی از تولید روزانه نفت خام عربستان را به کما برد، این موضوع بر بازار نفت روشن شد که احتمال تکرار این حملات وجود دارد. به خصوص پس از آنکه رئیس‌جمهوری آمریکا اعلام کرد از حفاظت پادشاهی عربستان خسته شده و سعودی‌ها باید خودشان از چاه‌های نفتی‌شان محافظت کنند. حمله پهپادی به قلب تاسیسات نفتی عربستان در حالی از سوی حوثی‌های یمن رقم خورد که مناطق مورد حمله واقع شده، به‌عنوان امنیتی‌ترین نقاط نفتی دنیا شهرت داشتند.
رشدی وجود ندارد
طبق گزارش فوربس، در تجارت بازارهای کالایی، یک شرکت کوچک می‌تواند به سرعت از نظر اندازه و ارزش رشدی دو برابری داشته باشد اما این اتفاق قطعا برای آرامکو نخواهد افتاد. میزان تولید آرامکو از ۲۰۱۴ به این سو روی حدود ۱۰ میلیون بشکه در روز ثابت بوده است. این میزان طی ماه‌های گذشته کمتر هم بوده است. به علت پایبندی عربستان به توافق کاهش تولید اوپک پلاس، آرامکو در هشت ماه ابتدای ۲۰۱۹ مجبور بوده با کمتر از ۹۰ درصد از ظرفیت خود تولید کند. بر اساس این گزارش، در نیمه نخست سال جاری میلادی، درآمد خالص و میزان سرمایه‌گذاری آرامکو افتی ۱۲ درصدی داشته و به ترتیب به ۴۷ میلیارد دلار و ۵/ ۱۴ میلیارد دلار رسیده است. همچنین طبق تحلیل‌های انجام شده توسط موسسه Bernstein Research، آرامکو امسال بودجه کافی برای پرداخت سود سهام نخواهد داشت و برای این پرداخت تعهدات خود باید به استقراض رو بیاورد.
نبود استقلال
بیل فارن، از مدیران بخش انرژی در RS Energy Group عقیده دارد «آرامکو چه در اوپک فعال باشد و چه نباشد، تحت تاثیر پادشاهی سعودی و نه هیات‌مدیره این شرکت، به‌عنوان اهرم اصلی سیاست‌های نفتی عربستان سعودی عمل خواهد کرد.» در تایید این ادعا، به این مثال اشاره شده که در جریان آماده‌سازی عرضه اولیه آرامکو در سال ۲۰۱۷، ملک سلمان، پادشاهی عربستان، نرخ مالیات پرداختی آرامکو را از ۸۰ درصد به حدود ۵۰ درصد کاهش داد به گونه‌ای که در سال ۲۰۱۸، این شرکت تنها مجبور به پرداخت ۱۰۰ میلیارد دلار مالیات به پادشاهی سعودی بود. آرامکو پیش از این اعلام کرده بود حداقل ۷۵ میلیارد دلار سود را در سال آینده در بین سهامداران این شرکت تقسیم خواهد کرد، اما با توجه به افزایش احتمال کسری بودجه در عربستان، بعید نیست پادشاهی عربستان ناگهان میزان سود اعلام شده را با فرمان سلطنتی کاهش دهد.
تردید در ارزشگذاری
محمد بن‌سلمان همواره رقم ۲ هزار میلیارد دلار را به‌عنوان ارزش آرامکو قبول داشته اما این رقم همیشه از سوی متخصصان رد شده است. این رقم در حالی از سوی شاهزاده جوان سعودی اعلام می‌شود که نگاهی به دامنه سود سهام در بزرگترین و معتبرترین شرکت‌های نفتی جهان، نشان می‌دهد ۲ هزار میلیارد دلار از واقعیت دور است. در حال حاضر، سود شرکت‌های مطرح بین‌المللی نفتی در محدوده ۵ درصداز ارزش این شرکت‌ها قرار دارد (اکسون ۵ درصد، شورون ۴ درصد، شل ۵/ ۶ درصد، توتال ۶/ ۵ درصد، سینوپک ۸ درصد). با انجام یک حساب و کتاب ساده و برای به دست آوردن سودی ۵درصدی معادل ۷۵ میلیارد دلار وعده داده شده، ارزش آرامکو چیزی حدود ۵/ ۱ هزار میلیارد دلار تخمین زده می‌شود.
وجود گزینه‌های دیگر
نکته دیگری که در گزارش فوربس مورد اشاره قرار گرفته، این است که واقعا دنیا به غول‌های نفتی پرفروش و تحت کنترل دولتی که جنبه‌ای عمومی نیز دارند، نیاز ندارد. برای مثال گازپروم، پتروچاینا و پتروبراس هر کدام طی دهه گذشته رسوایی‌ها و فسادهایی را متحمل شدهاند که ارزش آنها را تا ۴۰ درصد کاهش داده است. در این میان Equinor، غول نفتی نروژ که قبلا با نام Statoil شناخته می‌شد، به‌عنوان بهترین شرکت دولتی نفتی شناخته می‌شود اما با این وجود در طول یک دهه گذشته ۲۰ درصد از ارزش خود را از دست داده است.
بدرفتاری با سرمایه‌داری
واقعیت این است که سرمایه تنها به جایی جذب خواهد شد که در آنجا رفتار مناسبی با آن انجام گیرد و تحت حمایت قانون باشد. عربستان در سال ۲۰۱۶ موفق به جذب ۴/ ۷ میلیارد دلار سرمایه خارجی شد اما این میزان در سال ۲۰۱۷ به ۴/ ۱ میلیارد دلار سقوط کرد. علت اصلی این اتفاق موج دستگیری ده‌‌ها نفر از ثروتمندان سعودی از سوی بن‌سلمان در سال ۲۰۱۷ بود. در جریان این دستگیری‌ها، افراد تنها با پرداخت بهایی گزاف موفق به خرید رهایی خود شدند. برای مثال شاهزاده الولید بن طلال گفته است آزادی‌اش را در ازای پرداخت ۶ میلیارد دلار به دست آورده است. در چنین شرایطی سال گذشته میزان جذب سرمایه خارجی عربستان به ۲/ ۳میلیارد دلار رسید و بانک جهانی نیز رتبه سهولت سرمایه‌گذاری در عربستان را به ۹۲ در میان ۱۹۰ کشور دنیا تنزل داد. در چنین شرایطی به نظر می‌رسد کشورهای بیشتری با شرایط بهتر، برای سرمایه‌گذاری وجود دارد.
رقبای آمریکایی
در این گزارش، به مکان‌هایی مانند تگزاس یا نیومکزیکو به‌عنوان محل‌هایی امن برای سرمایه‌گذاری اشاره شده است. مزیت این نقاط به جایی مانند عربستان این است که حقوق مالکیت در این نقاط رسمی شناخته می‌شود و ریسک‌های ژئوپلیتیک آن نیز نسبت به منطقه خاورمیانه بسیار کمتر است. بنابراین شاید بد نباشد سرمایه‌گذاران به جای ورود به صنعت نفت عربستان، صنعت نفت آمریکا را مورد توجه قرار دهند. طی یک دهه گذشته، حفاران آمریکایی ذخایر عظیمی را در سواحل این کشور بازیابی کرده‌اند که حالا در دست فروش هستند. بسیاری از این شرکت‌ها در سال گذشته با افت ارزش حدودا ۵۰ درصدی مواجه بوده‌اند، بنابراین هم امکان رشد بیشتری نسبت به آرامکو دارند و هم تحت فشار یک حکومت سلطنتی و خواسته‌های آن نیستند.
تکلیف حقوق بشر چه می‌شود؟
قتل جمال خاشقجی، ستون‌نویس واشنگتن‌پست در سال گذشته، هنوز هم از یادها نرفته است. علت قتل فجیع این روزنامه‌نگار در کنسولگری عربستان در استانبول، چیزی نبود جز انتقاد از خاندان سعودی. در چنین شرایطی حتی اعطای مجوز رانندگی به زنان در عربستان سعودی از سوی ولیعهد جوان این کشور، معنایی ترقی‌خواهانه نخواهد داشت. در عین حال تصمیم دولت عربستان برای صدور آسان ویزای توریستی برای این کشور نیز فرصتی خواهد بود تا بازدیدکنندگان از نزدیک ببینند یک حکومت مطلقه سلطنتی، چگونه این کشور را اداره می‌کند. قتل جمال خاشقجی، همچنان به‌عنوان لکه‌ای تاریک در کارنامه دولت عربستان به شمار می‌رود که در برهه‌ای باعث عقب‌نشینی سرمایه‌گذاران از ورود به عربستان شد.
تاثیر فضای سیاسی بر جذب سرمایه‌گذاران
در کشوری که مخالفان سیاسی به راحتی دستگیر و قلع و قمع می‌شوند؛ در نهایت نظم برقرار نخواهد شد. حتی اگر مخالفان سیاسی و منتقدان خواستار حذف نظام سلطنتی نباشند و تنها به دنبال آزادی بیان برای توسعه و پیشرفت باشند، برخوردهای یکجانبه دولت مانع دست یافتن به این چشم‌انداز خواهد شد.
پایان دوران نفت
آنطور که در گزارش فوربس اشاره شده، دنیا هرگز بیش از ۱۰۱ میلیون بشکه در روز نفت مصرف نکرده است. در چنین شرایطی به لطف پیشرفت در تولید نفت شیل آمریکا، دنیا با مازاد عرضه نفت خام مواجه است. حتی با وجود تحریم نفتی ایران و ونزوئلا از سوی آمریکا و حذف بخش قابل توجهی از نفت صادراتی این دو کشور از بازار، دنیا هنوز با تهدید مازاد عرضه روبه‌رو است. حتی فرارسیدن نقطه اوج نفت نیز به دلیل عرضه ناکافی این کالا نخواهد بود، بلکه به دلیل به اوج رسیدن تقاضا و ورود آن به سراشیبی خواهد بود. انتظار می‌رود این اتفاق با توسعه خودروهای الکتریکی و توسعه انرژی‌های پاک، طی چند دهه آینده رقم بخورد. این اتفاق معنایی ندارد جز کاهش ارزش نفت و به همراه آن، ارزش ذخایر آرامکو. با توجه به اینکه آرامکو در حال حاضر حدود ۴ میلیارد‌بشکه در سال نفت تولید می‌کند، ادعای عربستان مبنی بر وجود ذخایر اثبات شده ۲۶۰ تا ۳۰۰ میلیارد بشکه‌ای این کشور باید با دیده تردید نگریسته شود.