دنیای‌اقتصاد: رئیس‌کل بانک مرکزی راهبردهای اصلی این بانک در مدیریت بازار ارز را معرفی کرد. به گفته عبدالناصر همتی، در سال ۹۷ با توجه به وضعیت بازار ارز، ۳ دسته پیشنهاد از سوی صاحب‌نظران ارائه شده بود که در قالب افزایش نرخ سود سپرده‌های بانکی، جراحی نظام بانکی و جیره‌بندی نرخ ارز پیگیری می‌شد؛ اما بانک مرکزی این راهکارها را موجب بروز مشکلات بیشتری می‌دید، از همین‌رو به افزایش کنترل بر ریال و ممانعت از خروج سرمایه، توجه به نیروهای بازار، ایجاد ساختار انگیزشی برای برگشت ارز صادرکنندگان و حضور دائمی و هدفمند به‌عنوان بازارساز روی آورد. راهبردی که از نظر همتی، بهترین راهی بود که این نهاد انتخاب کرد تا بدون تلف‌کردن ذخایر ارزی، بازار به ثبات برسد.
اهداف تحریم‌کننده
به گزارش روابط‌عمومی بانک مرکزی و «ایرنا»، عبدالناصر همتی در کنفرانس بین‌المللی اقتصاد جهانی و تحریم‌ها که در دانشگاه الزهرا برگزار شد، با بیان اینکه درک دشواری و در عین حال توفیق در مواجهه با تحریم‌ها در زمینه سیاست پولی و ارزی، هنگامی امکان‌پذیر است که تحلیل قابل‌قبولی از اهداف تحریم‌کننده یعنی آمریکا داشته باشیم، افزود: «آشکار و مبرهن است که در حالت کلی اعمال هر نوع تحریم چه از سوی نهادهای بین‌المللی باشد و چه از سوی دولتی خاص با هدف تحت‌فشار قرار دادن کشور مورد تحریم و وادار کردن آن به تغییر رویه صورت می‌گیرد و هدف آن تفنن نیست.»
همتی معتقد است که دشمن در تحریم‌ها، کاهش سرمایه‌گذاری و تضعیف رشد اقتصادی کشور، ساماندهی ناآرامی‌ها، جنگ رسانه‌ای گسترده، کاهش فروش نفت ایران و پرهزینه‌تر کردن مبادلات تجاری کشور با جهان خارج را دنبال می‌کند. از نظر رئیس‌کل بانک مرکزی، هدف اصلی تمام این اقدامات دشمن تحریک شدید انتظارات تورمی از یک طرف و تحمیل یک شوک منفی عرضه شدید به اقتصاد ایران از طرف دیگر بود؛ به عقیده همتی تحریم‌کننده درصدد بود تا اولا با شکل دادن حملات سفته‌بازانه در بازار دارایی‌ها به‌ویژه ارز و سپس قیمت کالاها و خدمات به ایجاد بی‌ثباتی شدید و ایجاد نارضایتی عمومی دامن بزند و ثانیا با کاهش تولید حقیقی و ایجاد رکود و بیکاری سبب تحلیل توان حقیقی اقتصاد و بازهم گسترش نارضایتی عمومی شود و حتی زمینه قحطی و آشوب‌های اجتماعی را فراهم کند.
رئیس‌کل بانک مرکزی افزود: «به نظر خیلی از تحلیلگران اگر این روند در تابستان سال گذشته ادامه پیدا می‌کرد به معنای غیرقابل مهار شدن اقتصاد و تورم بود و حتی صحبت‌هایی از ابر تورم و تورم‌های سه‌رقمی و چهار رقمی و نرخ ارز بالا در بازار مطرح می‌شد در عین حال عده‌ای تلاش‌ها را بی‌ثمر می‌دانستند و معتقد بودند ارز به ۴۰ هزار تومان می‌رسد.»
گزینه‌های پیشنهادی به بانک مرکزی
رئیس‌کل بانک مرکزی در توصیف شرایط ابتدایی سال ۱۳۹۷ گفت: «در ابتدای سال گذشته با تشدید فشار بر نرخ ارز و شکل‌گیری حمله سفته‌بازانه گسترده به بازارها و به‌ویژه بازار ارز، مسوولان اقتصادی و سیاست‌گذاران با شرایطی روبه‌رو بودند که هرگونه خطای سیاست‌گذاری(که در شرایط عادی فقط مقداری هزینه دارد) سبب پیامدهای زیانباری برای اقتصاد کشور شود.»
همتی به ۳ دسته راه‌حل پیشنهاد شده از سوی صاحب‌نظران در آن زمان اشاره کرد که به گفته او، اجرای هرکدام از آنها موجب ایجاد مشکلات جدیدی در وضعیت اقتصادی کشور می‌شد؛ این ۳ دسته راه‌حل عبارت بودند از افزایش نرخ سود بانکی، محدود کردن شدید دستوری تجارت خارجی و جیره‌بندی ارزی و کنترل نرخ ارز در سطوح بسیار پایین‌تر از آنچه امروز وجود دارد و جراحی بزرگی در نظام بانکی شامل مواردی مانند تغییر ساختار بانک‌ها، اعمال محدودیت بر سپرده‌ها و به‌ویژه سپرده‌های بزرگ، کنترل وام‌دهی بانک‌ها و نوعی تخصیص تکلیفی تسهیلات بانکی.
رئیس‌کل بانک مرکزی در مورد پیشنهاد اول توضیح داد: «برخی از دوستان بر اساس انتظارات تورمی پیشنهاد افزایش نرخ سود بانکی را مطرح می‌کردند، درحالی‌که انتظارات تورمی به‌خاطر شوک تقاضا نبود، بلکه به‌دلیل شوک عرضه به‌وجود می‌آمد و آن شوک اجازه نمی‌داد وارد آن تصمیم شویم. در عین حال ناترازی بد سیستم بانکی هم وجود داشت و این تصمیم ناترازی بانک را تشدید می‌کرد و بازار ارز نیز کنترل نمی‌شد.»
او ادامه داد: «گروه دوم بر مداخله و فشار شدید بانک مرکزی برای حفظ قیمت ارز در قیمت‌های پایین و محدودیت‌های خاص در تجارت خارجی تاکید داشتند که عملی نبود، زیرا صیانت از ذخایر بانک مرکزی مهم بود و نمی‌توانستیم اجازه دهیم سرمایه کشور نابود شود. در ابتدای تصدی ریاست بانک مرکزی هم اعلام کرده بودم که عرضه وسیع ارز با نرخ پایین تله وضع‌کنندگان تحریم است و نباید در این تله بیفتیم. بنابراین بلافاصله خارج شدیم و برنامه خود را طراحی کردیم.»
به گفته همتی، سومین گروه به جراحی و محدودیت‌ها در سیستم بانکی اشاره داشتند و معتقد بودند با رفع محدودیت‌هایی در سپرده‌ها و اقداماتی از این دست می‌توان مشکل را حل کرد و این درحالی بود که تصمیم افراطی در اصلاح نظام بانکی برای کشور مشکل‌آفرین بود. زمینه خوبی برای پیشبرد اهداف آمریکا بود و شرایط اجتماعی بدی را ایجاد می‌کرد.
راهبردهای انتخابی
همتی در بین مسیرهای پیشنهادی، راهبرد گزیده شده از سوی بانک مرکزی برای مقابله با تحریم‌ها را در ۴ دسته بیان کرد؛ تقویت کنترل بر ریال و تراکنش‌های آن و جلوگیری از خروج سرمایه، توجه به عوامل بنیادی شکل‌دهنده نرخ ارز در بازار و پرهیز از بی‌توجهی به نیروهای بازار، بهره‌مند ساختن صادرکنندگان از منافع حاصل از درآمد ارزی آنها و پرهیز از دادن رانت حاصل از صادرات به عاملان اقتصادی غیر از صادرکننده، حضور دائمی و هدفمند بانک مرکزی در بازار ارز به‌عنوان بازارساز و اطمینان از تامین ارز برای تامین نیاز واردکنندگان مواد اولیه.
وی اولین اصل در آرام کردن شرایط را جلوگیری از خروج سرمایه دانست و گفت: «در گذشته نسبت به خروج سرمایه بی‌فکر بودیم و اصلا اهمیت اساسی نداشت؛ اما اکنون به طور جدی جلوی آن ایستادیم.» وی ادامه داد: «یکی از مواردی که دست گذاشتیم بحث خروج سرمایه و قانون‌مند کردن گردش ریال است که هنوز کامل نشده و بخشی از پولشویی ما در بخش ریالی اتفاق می‌افتد.»
رئیس بانک مرکزی به عوامل بنیادی شکل‌دهنده نرخ ارز و پرهیز از بی‌توجهی به نیروهای بازار اشاره کرد و گفت: «نمی‌توانیم نرخ ارز را بدون توجه به نیروی بازار و عوامل بنیادی در نظر بگیریم. البته در بانک مرکزی نرخ تعیین نمی‌کنیم، بلکه عرضه و تقاضا را تنظیم می‌کنیم؛ زیرا برای تعادل در بازار، تقاضا باید در حد عرضه باشد.»
وی با اشاره به اینکه برخی می‌گویند بانک مرکزی تقاضا را سرکوب کرده، ادامه داد: «ما تقاضای سفته‌بازانه و خروج سرمایه را سرکوب کردیم و تقاضای واقعی پاسخ داده شده است تا آنجا که در ۶ ماه اول امسال ۱۹ میلیارد دلار تامین ارزی برای واردات واسطه‌ای، مواد اولیه و کالاهای اساسی انجام شد.» از نظر رئیس‌کل بانک مرکزی، قضاوت منصفانه به این نتیجه می‌رسد که با توجه به محدودیت‌های سیاست‌گذار پولی و ارزی، راه‌حلی بهتر از آنچه در پیش گرفته شده، وجود نداشته است. همتی مدعی است که بانک مرکزی بدون از دست دادن ذخایر ارزی به کنترل نرخ ارز و ثبات بازار ارز دست یافته است.
همتی تاکید کرد: «در شرایطی که قرار داشتیم بر مبنای یکسری اصول توانستیم بازار را کنترل کنیم و ثبات نسبی را به‌دست آوریم و جمهوری اسلامی استوار و محکم باقیمانده است. حتی خود ترامپ به یکی از رئیسان‌جمهوری کشورها گفته بود که گمان می‌کردیم اگر نفت و بانک تحریم شود ایران سقوط می‌کند؛ اما به این نتیجه رسیدم که جمهوری اسلامی به این شکل ساقط نمی‌شود و شما کمک کنید که به برجام برگردیم.»
نوید خروج از رکود تورمی
رئیس‌کل بانک مرکزی ۳ هدف این بانک در شرایط فعلی را تقویت ارزش پول ملی، ثبات و تولید ملی عنوان کرده است. البته منظور همتی از تقویت ارزش پول ملی مشخص نیست فشار برای کاهش نرخ ارز است یا کاهش تورم. وی تاکید کرد: «برای رسیدن به این سه هدف، چهار مساله وجود دارد که شامل شوک منفی عرضه، شوک منفی تقاضا، ناترازی سیستم بانکی و تنگنای اعتباری است. شوک منفی عرضه و تورم به معنای رکود تورمی است.»
همتی معتقد است که حل معضل رکودتورمی در کشورهای توسعه‌یافته هم با موانعی روبه‌رو است و در کشورمان درشرایط کاهش شدید درآمدهای نفتی و کسری بودجه ناشی از آن به اضافه ناترازی بانکی و تنگنای اعتباری، اعمال سیاست‌های پولی و مالی برای خروج از شرایط رکود تورمی پیچیدگی‌های مربوط به خود را دارد؛ هرچند رئیس‌کل بانک مرکزی روند شاخص‌های کلان اقتصادی و ثبات ایجاد‌شده در اقتصاد ایران را نویدی برای غلبه بر مشکلات تلقی کرده است.