دنیای بورس: وضعیت خنثای بازار جهانی و کم‌نوسانی بازارهای داخلی همه توجهات را همچنان به بورس تهران معطوف کرده است و هر روز سرمایه‌گذاران، چه قدیمی‌ها و چه تازه‌واردها گمانه‌زنی‌های مختلفی را ارائه می‌کنند. برای تفهیم بیشتر ماجرا ابتدا باید یک مساله تقریبا اثبات‌شده در بازارهای مالی شفاف شود و سپس با پاسخ به سه پرسش مهم بتوانیم جایگاه و استراتژی بعدی خود را تعیین کنیم.
وزن‌کشی عدم‌قطعیت‌ها با معیارهای سنتی: به طور کلی قیمت سهم را دو مولفه مختلف تعیین می‌کند. مولفه اول شامل عواملی است که بر اساس شواهد موجود می‌تواند سود یک شرکت را تعیین کند و عموما مورد توجه تحلیل‌گران یا به اصطلاح معامله‌گران با رفتار «عقلایی» است. اما مولفه دوم به وجه نامعلوم از آینده یک سهم برمی‌گردد که سفته‌بازان یا در اصطلاح مالی «غیرعقلایی‌ها» (noise traders) توجه بیشتری به آن می‌دهند.
در شرایط نرمال، گروه اول در بازارها غالب هستند و به راحتی رفتارهای غیرعقلایی را خنثا می‌کنند؛ اما در دوره‌های رونق طولانی یا تغییرات اساسی در ساختارهای اقتصادی-سیاسی، این توازن برهم می‌ریزد. به طوری که افزایش سهم سفته‌بازان معادلات را به نفع رفتار غیرعقلایی تغییر می‌دهد. امری که در بسیاری از موارد زمینه‌ساز حباب‌های مثبت و منفی در بازارها می‌شود.
نکته جالب توجه آنکه در چنین وضعیتی، حتی بسیاری از فعالان به اصطلاح «عقلایی» نیز در مقابل جریان بازار قرار نمی‌گیرند و به اصطلاح بر موج ایجادشده سوار می‌شوند تا سود خود را به حداکثر برسانند. ثبت رکوردهای پی در پی در ارزش معاملات روزانه، صدور کدهای بورسی جدید و میزان مشارکت در عرضه‌های اولیه سهام نشانه‌هایی از تغییر توازن میان معامله‌گران «عقلایی» و «غیرعقلایی» است. بنابراین، اکنون بیش از آنکه روند بورس تهران را شواهد و مولفه‌های بنیادی تعیین کند، نحوه توزیع این دو گروه از بازیگران تعیین‌کننده خواهد بود. به ویژه آنکه خود تشکیل موج‌های این‌چنینی منجر به جابجایی سهامداران در دو جبهه مزبور می‌شود.
در این شرایط، اولا باید دانست پیش‌بینی دقیق امری تقریبا غیرممکن است و ثانیا توجه به روایت‌های غالب میان گروه‌های مختلف سهامداری تعیین‌کننده خواهد بود. اینکه تازه‌واردها چگونه می‌اندیشند و تحلیل‌گران در کدام جبهه فعال هستند.
تازه‌واردها چه می‌کنند؟ با وجود هشدارهایی که برخی گروه‌های تحلیلی نسبت به روند شتابان بازار سهام می‌دهند، به نظر می‌رسد تازه‌واردهای بورس تهران بیش از هر چیز عطش خرید دارند. نمونه واضح آن را می‌توان پنج روز متوالی سبز بورس در هفته گذشته دانست، یعنی دوره‌ای که در نظرسنجی هفتگی «دنیای بورس»، اغلب کارشناسان روند منفی را پیش‌بینی می‌کردند. اکنون سهامداران تازه‌وارد بیش از آنکه به ریسک‌ها توجه کنند به دنبال کشف گزینه‌ای هستند که حداکثر سود را عاید آنها کند. پس گفتمان میان این گروه از بورس‌بازان اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند.
برای تحلیل این روایت‌ها نباید چندان پیچیده فکر کرد، زیرا دانش محدود و تجربه کم این دسته از سرمایه‌گذاران علاقه خاصی به تحلیل‌های سرانگشتی و دم دستی را میان آنها ایجاد می‌کند. مثلا این روزها به وفور می‌شنویم «فلان سهم در مسیر رشد جا مانده و اکنون نوبت رشد آن است». سال گذشته نیز مشابه این‌ها را می‌شنیدیم «سهام دلاری بخر» (وقتی دلار افزایشی بود) یا «دلاری‌ها را بفروش» (وقتی دلار کاهشی شد) مستقل از آنکه بیاندیشیم شرکت‌های بورسی با دلار نیمایی کار می‌کنند که چندان متاثر از افت و خیزهای سنگین دلار بازار آزاد نبود. بنابراین، اکنون باید با دقت روایت‌های ساده و دم دستی را زیر نظر داشت چراکه مهم‌ترین محرک فعالیت این گروه از سرمایه‌گذاران هستند. مادامی‌که بازار دنبال سهام جامانده برای رشد است به سختی می‌توان جریان منفی سنگینی را برای آن در کوتاه‌مدت متصور شد.
تحلیل‌گران چه می‌گویند؟ اما در سوی دیگر قدیمی‌های بازار اکنون با احتیاط بیشتری سرمایه خود را وارد می‌کنند (البته به جز آن دسته که می‌خواهند از موج تازه بازار جا نمانند). بحث میان آنها خرید سهم با پتانسیل بالاتر نیست، بلکه دعوای اصلی زمان مناسب برای فروش یا به اصطلاح خروج از سهم است. به طوری که گروه‌های تحلیلی اختلاف نظر جدی روی زمان حبابی‌شدن سهام در شرایط فعلی دارند. برای پیش‌بینی رفتار این نوع سرمایه‌گذاران باید پیچیده‌تر اندیشید و به نسبت‌های مختلف ارزشگذاری و ریسک توجه کرد؛ مثلا ارزش دلاری بازار سهام در چه نقطه‌ای قرار گرفته، آیا قیمت بر درآمد (پی بر ای) اوج گرفته و یا نسبت‌های کلان ارزشگذاری چه می‌گویند.
هرچند به نظر می‌رسد مدعیان رفتار «عقلایی» در این روزهای بازار سهام به حاشیه رانده شده و سهم کمی در معاملات دارند، اما نباید از دو نکته غافل شد. اولا حجم دارایی است که این گروه از سرمایه‌گذاران دارند که عرضه‌های آنها به سختی از سمت تقاضا قابل جبران است و ثانیا قدرت نفوذی که به لحاظ جایگاه تحلیلی بر پول‌های بزرگتر فعال در بورس دارند. به نظر می‌رسد در وضعیت فعلی با وجود اختلاف نظرهای فراوان، به سختی می‌توان مدعیان رفتار «عقلایی» را دارای نظری واحد نسبت به وضعیت بازار دانست و چنین تقابلی در این جبهه باعث می‌شود، جبهه سفته‌بازان نقش تعیین‌کننده‌تری پیدا کند، مگر آنکه اجماع بیشتری درباره حبابی شدن سهام میان این نوع تحلیل‌گران نیز ایجاد شود.
سیاست‌زدگی یا سیاست‌زدایی در بازار سهام؟ یکی از مهم‌ترین بحث‌هایی که می‌تواند جریان فعلی را در بازار سهام، چه در جبهه سفته‌بازان و چه تحلیل‌گران، را تغییر دهد بحث سیاسی است. برخی معتقدند بخش مهمی از تحولات هفته گذشته ناشی از خوش‌بینی‌هایی بود که در این حوزه ایجاد شده بود. این در حالی است که گروه دیگر معتقدند بورس تهران به جز یک سناریوی بسیار بدبینانه، وضعیت بدتری را بر اثر عوامل غیراقتصادی تجربه نخواهد کرد. خروجی نسبتا خنثای سیاسی از نشست نیویورک می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در اثبات این دو ادعا داشته باشد. اگر سهامداران به وضعیت فعلی واکنش منفی نشان دادند به این معنا خواهد بود که انتظارات آنها از تحولات غیراقتصادی مثبت بوده و عدم تحقق آن، سرمایه‌گذاران را به واکنش منفی واداشته است. در حالت دوم اما، عدم تشدید فضای نااطمینانی سیاسی می‌تواند از بازار سهام حمایت کند و نشان دهد با مختصات کنونی بورس تهران سیاست‌زدایی شده است.
- رویدادهای خبری از نگاه «دنیای بورس»
الف) کلان: نانسی پلوسی، رئیس مجلس نمایندگان آمریکا در جدیدترین اظهار نظر گرفته است: دونالد ترامپ رئیس جمهور این کشور با تلاش خود برای ترغیب اوکراین به انجام تحقیقات سیاسی درباره جو بایدن، امنیت ملی آمریکا را به خطر انداخته است و دموکرات‌ها هیچ گزینه‌ای جز استیضاح ترامپ ندارند. آدام شیف، رئیس کمیته اطلاعاتی مجلس نمایندگان آمریکا هم تاکید دارد کنگره مصمم به تحقیق درباره اتهام‌های ترامپ است. به گفته وی رئیس‌جمهور به جای اینکه امین باشد از دفتر کارش به عنوان اهرمی برای بدنام کردن رقیب سیاسی استفاده کرده است؛ مسئله را پیگیری می‌کنیم. دونالد ترامپ، رئیس جمهور امریکا هم در واکنش با اعلام اینکه رسیدن به بهترین وضعیت بورس و اقتصاد در تاریخ از روی شانس نبوده، گفت: اگر استیضاح شوم، بازارهای سهام سقوط خواهند کرد.
در خبر دیگری، رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در مسیر بازگشت از نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک در هواپیما به تلویزیون ان تی وی گفت: به رغم تهدیدات آمریکا مبنی بر اعمال تحریم، امکان پذیر نیست که ترکیه خرید نفت و گاز طبیعی از ایران را متوقف کند. به اردوغان ترکیه از تحریم‌های احتمالی امریکا ترسی ندارد و آنکارا مایل نیست همکاری‌های خود را با تهران تیره کند. این در حالی است که وزارت‌خزانه‌داری آمریکا در روزهای اخیر تعدادی شرکت حمل و نقل دریایی نفت و همچنین افرادی از چین را مشمول تحریم‌های خود قرار داد.
در دیگر رویدادها، میخائیل اولیانوف، نماینده دائم روسیه در سازمان‌های بین المللی اعلام کرد: مرحله چهارم کاهش تعهدات برجامی ایران به احتمال زیاد در اوایل ماه نوامبر اجرا می‌شود. اتحادیه اروپا نیز به نظر می‌رسد با ارسال پیامی خصوصی به تهران هشدار داد در صورت تداوم روند کاهش تعهدات ایران ذیل برجام، این اتحادیه چاره‌ای جز خروج از توافق مذکور همزمان با گام چهارم برجامی ایران نخواهد داشت. پیش‌تر آقای علی خامنه‌ای، مقام رهبری با بیان اینکه راه مذاکره با هیچ کشوری به غیر از آمریکا و رژیم صهیونیستی بسته نیست، گفته بودند: اروپایی‌ها در ظاهر به عنوان میانجی وارد می‌شوند اما حرف‌های آنها همه پوچ است، بنابراین باید به کلی قطع امید کرد. پیش‌تر حسن روحانی، رئیس جمهور هم از آمادگی پیگیری ایران برای طرح تصویب فوری پروتکل الحاقی در مجلس به عنوان قانونی دائمی در مقابل تصویب برجام و رفع تمام تحریم‌ها توسط کنگره آمریکا خبر داد. روحانی در بازگشت به تهران در یک مصاحبه خبری گفت: آمریکایی‌ها پیغام داده بودند در فضای تحریم مذاکره می‌کنیم، اما ما نپذیرفتیم که مذاکره به این ترتیب برگزار شود. محمدجواد ظریف، وزیر خارجه کشورمان نیز در ادامه رایزنی‌ها با وحید معلم و محمد علی الحکیم وزرای خارجه سوریه و عراق در نیویورک دیدار و گفتوگو کرد. عباس موسوی، سخنگوی دستگاه دیپلماسی کشورمان نیز تاکید کرده ایران آمادگی ورود به مذاکره برای تبادل زندانیان با آمریکا را دارد. در همین حال دونالد ترامپ، رئیس جمهوری امریکا در تازه‌ترین توییت خود مدعی شد: پیشنهاد دادیم [با ایران] گفتوگو کنیم. من خویشتنداری به خرج داده‌ام و امیدوارم که ایران هم به طریق مشابه، صلح را انتخاب کند. نمی‌توانم دقیقاً به شما بگویم چه پیش خواهد آمد، ولی کاملاً آماده‌ایم. اوضاع رو‌به‌راه می‌شود. نمی‌توانم بگویم دقیقاً چطوری و چرا، ولی رو‌به‌راه می‌شود، چون همیشه اینطور است. من عادت دارم کارها را هر طور که شده رو به راه کنم.
در همین حال وال استریت ژورنال مدعی شد، عربستان با آتش بس در برخی مناطق یمن موافقت کرد. این آتش‌بس در چهار محور از جمله در شهر صنعاء، پایتخت یمن اجرا می‌شود. در صورت موفق بودن این آتش‌بس، سعودی‌ها به گسترش محدوده آتش‌بس خواهند پرداخت تا سایر مناطق یمن را نیز دربرگیرد. البته خبرها حکایت از این دارد که دولت نجات ملی یمن با پیشنهاد عربستان سعودی در مورد آتش بس در یمن مخالفت کرده است. در دیگر رویدادها خبر رسیده نیز نفتکش انگلیسی استنا ایمپرو پس از رفع توقیف، ساحل بندرعباس را به سوی آب‌های بین المللی ترک کرد.
در رویدادهای داخل نیز، امروز دومین روز از دومین مرحله تامین مالی بزرگ دولت از طریق عرضه اولیه 2 هزار و 500 میلیارد تومان اوراق سلف‌موازی استاندارد نفت‌خام در بازار مشتقه بورس انرژی است که از روز چهارشنبه هفته گذشته آغاز شد.
ب) صنایع: فرهاد دژپسند، وزیر اقتصاد خواستار الگوبرداری از سیاست‌های اقتصادی نظام در ایام جنگ تحمیلی و دوران دفاع مقدس به منظور مقابله با تحریم‌های ظالمانه دشمن شد. عبدالناصر همتی، رئیس بانک مرکزی هم با اشاره به روند کنونی شرایط ارزی گفت: کنترل تورم، کنترل بازار ارز و کمک به رشد اقتصادی در دستور کار این بانک قرار دارد. بهزاد محمدی، معاون وزیر نفت نیز از افزایش ۱۶۱ درصدی مقدار خوراک دریافتی شرکت‌های پتروشیمی در افق ۱۴۰۴ با تحقق جهش سوم این صنعت خبر داد.
در رویداد دیگری، هادی خانی، مدیر کل دفتر بازرسی ویژه مبارزه با پولشویی سازمان مالیاتی گفت: سیستم بانکی باید هر ماه اطلاعات تراکنش‌های بانکی مودیان را به سازمان مالیاتی ارسال کند. همچنین امیدعلی پارسا، رئیس کل سازمان امور مالیاتی از معاون اقتصادی بانک مرکزی خواست تا این بانک اطلاعات قیمت روز سکه و ارز در سال ۹۷ اعم از خرید و فروش را در اختیار سازمان امور مالیاتی برای رسیدگی به پرونده‌های مالیاتی قرار دهد.
در همین حال طبق اعلام سخنگوی انجمن قطعه‌سازان، با توجه به اینکه همچنان سیاست پرداخت نقدینگی به قطعه‌سازها مشخص نیست، بازنگری و اصلاح قیمت در قراردادهای آنها با شرکت‌های خودروساز می‌تواند کمک‌کننده باشد. فرهاد به‌نیا اظهار کرده: چند شرکتی که نتوانسته‌اند به تعهدات خود برای تحویل قطعات عمل کنند، صرفا با مشکل نقدینگی روبه‌رو هستند.
ج) شرکت‌ها: سایپا با اجرای پروژه ملی بومی‌سازی قطعات محصول‌ها توانست ۳۸ قطعه را با کمک شرکت های ایرانی در داخل تولید و ۲۹۰ یورو صرفه‌جویی ارزی محقق کند. مهدی یونسیان، مدیر عامل ایران خودرو دیزل در نامه‌ای به اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهور معتقد است استفاده از فیلتر جذب دوده در کامیون‌ها، بدون تامین سوخت با کیفیت و استاندارد، بی‌فایده است.
با آغاز فرایند عرضه اولیه ۵ درصد از سهام توسعه مولد نیروگاهی جهرم در بازار دوم معاملات فرابورس، هر سهم دوازدهمین شرکت جدید با ۱۹۹ تومان در روز چهارشنبه هفته گذشته کشف قیمت شد و رکورد جدیدی در آمار خریداران به دست آمد. امیرحسین بحرینی، مدیرعامل پتروشیمی آریاسوسول از ورود سهام این شرکت تا پايان سال به بورس اوراق بهادار خبر داد. همچنین ایرج فرهادی، مدیرعامل فرآورده‌های تزریقی و دارویی ایران نیز از عرضه دو محصول چشمی جدید تا پایان امسال خبر دادند.
