دنیای اقتصاد: روز دوشنبه با شوک بزرگی برای بازار نفت همراه بود. واشنگتن بر‌خلاف اغلب برآوردهای قبلی اعلام کرد معافیت از تحریم‌های نفتی ایران را تمدید نخواهد کرد تا صادرات نفت کشور را متوقف کند. کلاید راسل؛ تحلیلگر بازارهای کالایی در رویترز بر این باور است که حال دونالد‌ترامپ در قمار نفتی تحریم ایران همه کارت‌های خود را رو کرده است، اما اینکه آیا او کارت درست را بازی کرده یا خیر؟ هنوز مشخص نیست و به کارت‌های دیگر بازیگران این بازی بستگی دارد.
به گفته این کارشناس، هدف ترامپ از عدم تمدید معافیت‌های نفتی اعمال حداکثر فشار اقتصادی بر ایران است تا به اهداف سیاسی خود دست یابد، اما این حرکت تنها در شرایطی درست عمل خواهد کرد که دیگر بازیگران این عرصه همراستا با آمریکا عمل کنند یا حداقل در مقابل این حرکت ترامپ ایستادگی نکنند.
به باور راسل، واکنش‌های خریداران نفت ایران به خصوص چین و هند از یکسو و از سوی دیگر اقدامات عربستان و متحدانش دو بازی مهم و سرنوشت‌سازی است که نتیجه قمار نفتی ترامپ را مشخص می‌کند. علاوه بر این دو، واکنش ایران و همچنین افزایش قیمت سوخت از دیگر موضوعاتی است که ترامپ را از رسیدن به اهدافش باز می‌دارد.
نقش خریداران نفت ایران
معافیت از تحریم‌های ۶ ماهه همزمان با شروع فاز دوم تحریم‌های آمریکا به اجرا درآمد و موعد آنها در دوم ماه مه به پایان می‌رسد. معافیت‌ها به ۸ کشور خریدار نفت ایران اعطا شد اما از این ۸ کشور تنها چین، هند، کره‌جنوبی، ژاپن و ترکیه به خرید نفت ایران در دوران تحریم ادامه دادند.
بین این ۵ کشور نیز تنها چین و هند بودند که در هیچ ماهی واردات خود از ایران را قطع نکردند. چین کمتر از ۴۰۰ هزار بشکه در روز و هند کمتر از ۳۰۰ هزار بشکه مجاز به خرید نفت از ایران بودند. از این رو این دو کشور به خصوص چین مهم‌ترین بازیگران عرصه تحریم ایران خواهند بود.
بر‌اساس آمار به دست آمده از سوی ریفاینیتیو(یک شرکت ردگیری حرکت نفتکش‌ها) میزان واردات نفت چین از ایران در آوریل(ماه جاری میلادی) به ۷۵۰ هزار بشکه در روز رسیده که این مقدار تقریبا حدود نیمی از مجموع صادرات نفت ایران است. چین در ۶ ماه اخیر و بعد از اعمال معافیت از تحریم‌ها با یک روند صعودی واردات خود از ایران را افزایش داده است. خرید نفت این کشور از ایران در ماه آوریل از سطح واردات ۵۰۰ هزار بشکه‌ای فوریه و ۶۰۰ هزار بشکه‌ای مارس بیشتر است.
راسل بر این باور است که این افزایش خرید نفت چین می‌تواند دو معنا داشته باشد، اول اینکه ممکن است پالایشگران چینی با این پیش‌بینی که واردات از ایران از ماه مه قطع خواهد شد، خرید نفت از ایران را افزایش داده تا آن را در انبارهای خود ذخیره کنند.
دوم نیز افزایش خرید نفت از ایران می‌تواند نشان دهنده مخالفت و سرپیچی پکن از دستورات دولت آمریکا باشد. راسل می‌گوید «از آنجا که قطع صادرات نفت ایران به یکی از اهداف بزرگ ترامپ بدل شده، احتمالا در مذاکرات تجاری بین پکن و واشنگتن موضوع «خرید نفت چین از ایران» یکی از محورهای مهم این مذاکرات خواهد بود.
در واقع اگر چین تصمیم بگیرد که خرید نفت از ایران را متوقف کند، طبیعی است که انتظار دریافت امتیازاتی از آمریکا را داشته باشد. چین در حال حاضر با اقدامات ترامپ علیه ایران به شدت مخالفت کرده و آن را موجب بی‌ثباتی بازار نفت و افزایش قیمت‌ها دانسته است. از این رو به گفته سخنگوی وزارت خارجه این کشور، پکن دادخواستی علیه واشنگتن در این خصوص آماده کرده است. گنگ شوانگ گفته است: «همکاری‌های چین با ایران شفاف، قانونی و مشروع بوده و باید از طرف آمریکا محترم شمرده شود. چین برای محافظت از حقوق قانونی شرکت‌های خود تلاش خواهد کرد.»
راسل بر این باور است که هند نیز در این میان نقش مشابهی را بازی می‌کند. این کشور به‌طور متوسط بعد از اعمال تحریم‌ها حدود ۲۹۰ هزار بشکه در روز از ایران نفت خریداری کرده که تقریبا نیمی از میزان خرید آن در دوران پیش از تحریم‌ها است. از سوی دیگر باید توجه داشت که هند نیز اخیرا اختلافاتی با واشنگتن بر سر مسائل تجاری پیدا کرده، ترامپ در ماه مارس معافیت از اعمال تعرفه بر 5.6 میلیارد دلار واردات کالا از هند را لغو کرد. حال هند ممکن است از اهرم ایران برای فشار به آمریکا برای بازگرداندن معافیت‌های تجاری استفاده کند. مقامات این کشور نیز از عدم تمدید معافیت‌ها ابراز نارضایتی کرده‌اند، با این حال می‌گویند با افزایش خرید نفت از دیگر کشورها ممنوعیت واردات از ایران را جبران خواهند کرد.
کره‌جنوبی و ژاپن نیز با وجود اینکه پیش از اعلام کاخ سفید از عدم تمدید معافیت‌ها خبر داشته‌اند، از این اقدام ابراز نارضایتی کرده‌اند. وزارت خارجه کره‌جنوبی در بیانیه‌ای در واکنش به عدم تمدید معافیت از تحریم‌های نفتی ایران اعلام کرد: دولت کره جنوبی در تمام سطوح برای کسب تمدید معافیت از تحریم‌های نفتی ایران با آمریکا در حال مذاکره است. ژاپن نیز اعلام کرده که بازار نفت را زیر نظر دارد تا مانع از زیان دیدن شرکت‌های ژاپنی شود.
ژاپن و کره‌جنوبی بین خریداران نفت ایران بهترین روابط را با واشنگتن دارند و پیش از شروع تحریم‌ها در نوامبر واردات از ایران را قطع کرده بودند. ترکیه دیگر خریدار نفت ایران نیز که در روابط خود با آمریکا با چالش‌هایی مواجه است و پیش از تحریم‌ها حدود ۵۰ درصد از نفت مورد نیاز خود را از ایران خریداری می‌کرد، به عدم تمدید معافیت‌ها انتقاد کرده است. وزیر خارجه این کشور در توییتر خود نوشت: این تصمیم به نفع صلح و پایداری منطقه نیست. ما تحریم‌های یک‌جانبه و اجبار در نحوه ایجاد روابط با همسایگان خود را قبول نداریم.
عربستان؛ بازیگر سمت عرضه
راسل، اقدامات عربستان و متحدان این کشور در منطقه خاورمیانه را به‌عنوان دومین بازی کلیدی در قمار نفتی ترامپ معرفی می‌کند. طبق بیانیه‌ای که توسط کاخ سفید منتشر شده، آمریکا با عربستان و امارات متحده عربی اتحادی را علیه نفت ایران تشکیل داده است. به این معنا که آمریکا خرید نفت از ایران را تحریم کرده و در مقابل عربستان و امارات وعده داده‌اند با افزایش تولید مانع از ایجاد کمبود عرضه در بازار شوند؛ با این حال ممکن است اقدامات عربستان و متحدانش به اندازه‌ای نباشد که موجب جلب رضایت ترامپ شود.
راسل در این خصوص می‌گوید: «ممکن است ترامپ مطمئن باشد که عربستان متحد خوبی برای آمریکا در این مسیر است و با افزایش تولید کاهش عرضه نفت ایران را جبران می‌کند.» بر اساس آمار ریفاینیتیو، میزان صادرات نفت ایران در ماه آوریل 1.5 میلیون بشکه در روز بوده که حدود یک میلیون بشکه نسبت به پیش از شروع تحریم‌ها کاهش را نشان می‌دهد.
راسل بر این باور است که جبران کاهش عرضه نفت ایران در بازار نفت توسط عربستان امکان‌پذیر است؛ اما سعودی‌ها ابتدا ارزیابی می‌کنند که چه میزان افزایش عرضه برای بازار نفت سودمند است. به گفته این تحلیلگر بازار نفت، از نگاه سعودی‌ها آن میزان افزایش عرضه برای بازار نفت مفید است که ترامپ را آرام کند و به نیاز پالایشگران به خصوص در آسیا پاسخ داده شود.
در واقع سعودی‌ها به نیاز بازار پاسخ خواهند داد و کاهش قیمت نفت را هدف قرار نمی‌دهند. بیانیه عربستان بعد از اعلام کاخ سفید مبنی بر عدم تمدید معافیت‌ها این موضوع را تایید می‌کند. در این بیانیه آمده است: «عربستان با دیگر تولیدکنندگان نفت هماهنگ خواهد شد تا اطمینان حاصل شود که به نیاز بازار پاسخ داده میشود و بازار از تعادل خارج نخواهد شد.»
بازی ایران در تنگه
راسل بر این باور است که «اگر چین و هند و دیگر خریداران نفت ایران در زمین ترامپ بازی و عربستان و متحدانش هرگونه کمبود عرضه را جبران کنند، احتمالا واشنگتن در بازی تحریم نفت ایران برنده میشود. با این حال باید توجه داشت که ایران هنوز دست خود را به‌طور کامل باز نکرده است.»
این تحلیلگر بازار نفت با اشاره به نزدیک بودن ایران به تنگه هرمز و نفوذ تهران در برخی کشورهای منطقه، احتمال مقابله سیاسی و نظامی ایران در پاسخ به فشارهای واشنگتن را مطرح می‌کند. در این میان وزیر نفت کشورمان بر این باور است که نفت ایران قابل حذف شدن نیست.
بیژن زنگنه در این خصوص روز گذشته در جمع نمایندگان مجلس گفت: «قطعا خواب به صفر رساندن خرید نفت از ایران تعبیر نخواهد شد و با تمام توان در جهت شکستن تحریم آمریکا عمل می‌کنیم. وضعیت عرضه و تقاضا در بازار نفت شکننده است. بیانیه آمریکا و حامیان منطقه‌اش برای اطمینان دادن به بازار نفت و جلوگیری از قیمت نفت نشان‌دهنده نگرانی آنها از بی‌ثباتی و شکنندگی بازار نفت است که این بازار بسیار غیر قابل پیش‌بینی است.»
وزیر نفت تاکید کرد: در این اوضاع نمی‌توان گفت که در این بازار می‌توان به اندازه کافی نفت تولید کرد یا برخی کشورها و شرکت‌ها هم به آمریکا برای مصرف نفت ایران فشار می‌آورند. آمریکا و هم‌پیمانانش با سیاسی کردن نفت و استفاده از آن به‌عنوان سلاح، اشتباه بزرگی مرتکب شدند که با توجه به وضعیت بازار دودش به چشمان خیلی‌ها می‌رود.
تنگناهای قیمت سوخت
اما اهرم دیگری که می‌تواند بازی را بر هم بزند، افزایش قیمت سوخت است. هرچند به نظر می‌رسد عربستان و متحدانش برای جبران نفت ایران مشکل چندانی نداشته باشند، اما باید توجه داشت که نفت ایران از نوع سنگین است و در حال حاضر نیز بازار با کمبود نفت سنگین مواجه است و این موضوع به افزایش قیمت نفت سنگین و ترش نسبت به نفت سبک و شیرین منجر شده است.
این در حالی است که پالایشگران آسیایی بیشتر به خرید نفت نفت سنگین علاقه‌مندند. بنابراین عدم تمدید معافیت‌ها می‌تواند فشار بر قیمت سوخت به‌خصوص سوخت‌های میان تقطیر از جمله گازوئیل را به دنبال داشته باشد. راسل در این باره می‌گوید: «این تنها سیاست نیست که تعیین می‌کند ترامپ در این بازی برنده است یا خیر. اگر قیمت سوخت به دلیل عدم دسترسی پالایشگران به نفت مناسب و مورد نیازشان شروع به افزایش کند، مصرف‌کنندگان می‌دانند به کدام سمت خشم خود را هدایت کنند.»
از سوی دیگر اگر عربستان به قدری نفت تولید نکند که قیمت‌ها را پایین بیاورد، افزایش قیمت بنزین می‌تواند به اهرمی برای فشار سیاسی به ترامپ بدل شود.
در همین رابطه بخوانید: