دنیای اقتصاد: اما با وجود تغییرات سالانه بسیار اندک نفت برنت، این نفت شاخص در سال ۹۷ اوج و فرودهای بسیاری را تجربه کرد؛ ثبت رقم ۸۶ دلاری در اوایل مهر ماه بیشترین سطح قیمت این نفت شاخص در سالی که گذشت، بود. اما در کمتر از سه ماه بعد از آن یعنی اوایل دی ماه برنت کف قیمتی ۵۰ دلاری را به ثبت رساند که کمترین سطح ظرف یک سال و نیم اخیر محسوب می‌شد.
نفت‌خام آمریکا به‌عنوان دیگر نفت شاخص مهم در بازار نفت، مسیر نسبتا متفاوتی در بازار داشته و افت سالانه قیمت‌ها را به ثبت رسانده است. این نفت شاخص روز گذشته در حالی در محدوده ۵۸ دلار بر بشکه معامله شد که سال گذشته همین روزها بیش از ۶۳ دلار بر بشکه به فروش می‌رسیده است. بر این اساس نفت‌خام آمریکا بیش از 8.5 درصد افت قیمت را در روند سالانه تجربه کرده است.
عواملی چون تحریم نفت ایران و معافیت‌ها از تحریم خرید نفت ایران، منحل کردن توافق نفتی اوپک و متحدانش در نیمه اول سال به دنبال خروج ترامپ از برجام و پیش‌بینی کاهش صادرات نفت ایران و همچنین توافق مجدد این گروه در آذرماه بعد از اعطای معافیت به خریداران نفت ایران، رکوردشکنی تولید نفت آمریکا و همچنین جنگ تجاری بین چین و آمریکا و مذاکرات دو کشور برای صلح تجاری از مهم‌ترین عوامل نوسان قیمت‌ها در سال گذشته بوده است.
علاوه بر این، تغییر ذائقه بازار از نفت سبک به نفت سنگین که به دنبال افزایش عرضه نفت سبک از سوی آمریکا و کاهش عرضه نفت سنگین از سوی ایران، ونزوئلا و دیگر اعضای اوپک رخ داده دلیل کاهش سالانه قیمت نفت آمریکا در مقابل عدم تغییر قیمت نفت برنت بوده است.
صعود نفت در نیمه اول سال
در نیمه اول سال ۹۷ قیمت هر دو نفت شاخص برنت و وست تگزاس اینترمدیت روند صعودی را طی کردند و مهم‌ترین عامل اثرگذار بر قیمت‌ها خروج ترامپ از برجام و نگرانی از قطع صادرات نفت ایران بود. در واقع سال ۹۷ در حالی آغاز شد که گمانه‌زنی‌ها همگی از خروج ترامپ از برجام خبر می‌داد و قیمت برنت در مرز۷۰ دلار قرار داشت، در نهایت نیز در هشتم مه مصادف با ۱۸ اردیبهشت ترامپ خروج از برجام را اعلام کرد و از بازگشت تحریم‌های نفتی علیه ایران ظرف ۶ ماه خبر داد. خروج ترامپ از برجام موجب شد که قیمت نفت برنت تا مرز ۸۰ دلار بر بشکه صعود کند.
آن‌طور که خبرهای منتشر شده در آن زمان نشان می‌داد ترامپ برنامه خروج از برجام را با مقامات ارشد عربستان هماهنگ کرده بود و از آنها برای همراهی با واشنگتن برای جایگزین کردن نفت ایران قول مساعدت گرفته بود. آمار تولید نفت عربستان نشان می‌دهد که این کشور به محض خروج ترامپ از برجام تولید نفت خود را افزایش داده است. این کشور در ماه آوریل یعنی یک ماه پیش از خروج ترامپ از برجام به‌طور متوسط روزانه حدود 9.9 میلیون بشکه در روز نفت تولید می‌کرده، این رقم در ماه مه (اردیبهشت-خرداد) به بیش از ۱۰ میلیون بشکه در روز می‌رسد و در ژوئن (خرداد-تیر) تولیدات خود را به 10.42 میلیون بشکه در روز رسانده است.
علاوه بر این عربستان در نشست اوپک و متحدانش که اواخر ژوئن (تیرماه) برگزار شد، کشورهای دیگر را متقاعد کرد که توافق نفتی را رها کنند و تولیدات خود را افزایش دهند. این اقدام موجب شد که برای مقطعی از هیجانات و نگرانی‌های بازار نفت درخصوص کمبود عرضه کاسته شود و قیمت نفت برنت تا اواخر مردادماه به مرز ۷۰ دلار کاهش یابد.
با این حال اعلام مدام دولت ترامپ مبنی بر اینکه هدف صفر کردن صادرات نفت ایران را دنبال میکند، در کنار عدم اطمینان از اینکه عربستان توانایی جایگزین کردن نفت ایران را دارد موجب شد که مجددا قیمت‌ها در مسیر افزایشی قرار گیرد. در نهایت قیمت نفت برنت اوایل مهرماه از مرز ۸۰ دلار گذشت و تا بیش از ۸۶ دلار بر بشکه به صعود خود ادامه داد. رشد قیمت‌ها در حالی بود که تولید نفت اوپک در ماه نوامبر همزمان با شروع تحریم‌های ایران به مرز ۳۳ میلیون بشکه در روز رسید.
این در حالی بود که تولید این سازمان در ماه مه و همزمان با خروج ترامپ از برجام 32.1 میلیون بشکه در روز بود، در واقع تولید نفت اوپک در فاصله ۶ ماهه خروج ترامپ از برجام و شروع تحریم‌ها حدود ۹۰۰ هزار بشکه در روز افزایش یافته بود. در حالی که در این فاصله ۶ ماهه تولید نفت ایران و ونزوئلا افت شدیدی را تجربه کرده بود. تولید نفت ایران حدود ۸۸۰ هزار بشکه و تولید نفت ونزوئلا حدود ۳۰۰ هزار بشکه کاهش یافت . علاوه بر اوپک، روسیه نیز حدود ۴۰۰ هزار بشکه بر عرضه نفت خود در این فاصله افزود.
در کنار رشد تولید نفت اوپک و متحدانش دو اهرم فشار دیگر در بازار نفت وجود داشت که نتوانست مانع از رشد قیمت‌ها در نیمه اول سال شود. یکی جنگ تجاری بین آمریکا و چین بود که از ابتدای سال بازارهای کالایی و سهام را تحت تاثیر قرار داد و دیگری افزایش تولید نفت آمریکا بود. با این حال این دو عامل در نیمه اول سال نتوانستند چندان بر قیمت نفت اثرگذار باشند، چراکه از سویی هنوز تاثیر واقعی جنگ تجاری نمایان نشده بود و از سوی دیگر با وجود افزایش تولید نفت آمریکا، جهش تولید این کشور در اوایل نیمه دوم سال و همزمان با شروع روند کاهشی قیمت‌ها رخ داد.
پاییز کاهشی طلای سیاه
پاییز فصل پر حادثه‌ای برای بازار نفت بود، اوج قیمت‌ها در سال ۹۷ در این فصل به ثبت رسید. بهای برنت در ۱۱ مهرماه به بیش از ۸۶ دلار بر بشکه رسید و نفت خام آمریکا نیز در این روز سطوح قیمتی بیش از ۷۶ دلار را به ثبت رساند. هر دو نفت شاخص با رسیدن به این سطوح قیمتی رکورد چهار ساله خود را شکستند اما بعد از آن وقایع به گونه‌ای دیگر رقم خورد و طلای سیاه را در مسیر کاهشی قرار داد، به‌طوریکه در سوم دی ماه بهای نفت برنت به مرز ۵۰ دلار در بشکه سقوط کرد و WTI نیز به ۴۲ دلار بر بشکه رسید.
در سقوط قیمت نفت در پاییز عوامل بسیاری دخیل بودند، اول اینکه آمار اداره اطلاعات انرژی آمریکا نشان داد که همزمان با به بهره‌برداری رسیدن برخی زیرساخت‌های انتقال نفت در این کشور، تولید نفت نیز جهش قابل‌توجهی داشته است. تولید نفت آمریکا در نوامبر یعنی همزمان با شروع تحریم‌های نفتی ایران، به حدود 11.7 میلیون بشکه در روز رسید که نسبت به ماه پیش از آن حدود ۷۰۰ هزار بشکه افزایش را نشان می‌داد.
علاوه بر این، با وجود ادعاهای قبلی واشنگتن مبنی بر قطع صادرات نفت ایران با شروع تحریم‌ها، آمریکا چند مشتری نفت ایران را از تحریم‌های خرید نفت معاف کرد. چین، هند، کره‌جنوبی، ژاپن،، تایوان، ترکیه، یونان و ایتالیا ۸ کشور معاف از تحریم خرید نفت ایران بودند. از سوی دیگر نشانه‌های اثرگذاری جنگ تجاری به مرور نمایان شد. کاهش رشد اقتصادی در چین و دیگر اقتصادهای نوظهور نگرانی‌های بسیاری مبنی بر کاهش رشد تقاضا به‌وجود آورده بود.
بنابراین رشد عرضه از سوی اوپک و متحدانش در کنار افزایش تولید آمریکا و معافیت‌ها از تحریم خرید نفت ایران، سمت عرضه نفت را تقویت کرده و در عین حال جنگ تجاری موجب کاهش رشد اقتصاد جهانی و رشد تقاضا برای نفت شده بود. این عوامل در کنار هم فعالان و تحلیلگران بازار نفت را به این جمع‌بندی رساند که احتمال بازگشت مازاد عرضه در بازار نفت بسیار است و قیمت‌ها را در مسیر کاهشی قرار داد.
اما در آذر ماه دو اتفاق مهم رخ داد که اثرخود را در ماه‌های بعد در بازار نفت نشان داد. اول اینکه کاهش قیمت‌ها در کنار معافیت از تحریم خرید نفت ایران که آمریکا بدون هماهنگی با سعودی‌ها به خریداران نفت ایران اعطا کرده بود، موجب شد که عربستان مجددا سیاست کاهش عرضه را در پیش گیرد. این کشور که تولیدات خود را همزمان با شروع تحریم‌های ایران در آبان‌ماه به بیش از ۱۱ میلیون بشکه در روز رسانده بود، از دی تولیدات خود را کاهش داد و همچنین اوپک و متحدانش را به بازگشت به سیاست کاهش تولید متقاعد کرد.
از این‌رو در نشستی که آذر ماه برگزار شد اوپک و متحدانش توافق کردند که از ابتدای سال ۲۰۱۹ مصادف با ۱۸ دی‌ماه به مدت ۶ ماه در مجموع تولیدات خود را 1.2 میلیون بشکه در روز کاهش دهند.اتفاق مهم دیگری که در این ماه رخ داد، آتش‌بس موقت چین و آمریکا بود. این دو کشور در حاشیه اجلاس گروه ۲۰ یک آتش‌بس سه ماهه را اعلام و توافق کردند که از ابتدای سال ۲۰۱۹ مذاکراتی را برای رسیدن به صلح تجاری انجام دهند. در نهایت این عوامل موجب شد که سقوط قیمت نفت در اوایل دی ماه متوقف شود.
بازگشت به نقطه شروع
در اوایل فصل زمستان نفت به کف قیمتی یک و نیم ساله خود رسید اما تا پایان سال روند صعودی را طی کرد. مذاکرات صلح تجاری بین پکن و واشنگتن یکی از مهم‌ترین عوامل رشد قیمت‌ها بود، تا‌کنون سه دور از مذاکرات بین دو کشور انجام شده و آخرین اخبار نشان از مثبت بودن مذاکرات و قریب الوقوع بودن صلح نهایی دارد.
تحریم نفتی ونزوئلا توسط آمریکا نیز که در ماه‌های اخیر رخ داده، هرچند هنوز بر تولید نفت این کشور چندان اثرگذار نبوده، اما از عوامل افزایش قیمت‌ها محسوب می‌شود به‌خصوص اینکه هفته گذشته این کشور با خاموشی سراسری مواجه شد و این عامل توقف چند روزه صادرات نفت کاراکاس را به دنبال داشت. از این‌رو این گمانه مطرح است که تحریم‌ها در نهایت به افت شدید صادرات این کشور منجر شود. علاوه بر این، اجرای توافق نفتی تا‌کنون موفقیت‌آمیز بوده است. در اولین ماه اجرای این توافق اوپک بیش از ۸۰ درصد و در دومین ماه حدود ۱۰۰ درصد به آن پایبند بوده است، کاهش بیشتر از تعهدات از سوی عربستان یکی از مهم‌ترین عوامل دستیابی اوپک به چنین سطحی از پایبندی است.
میزان پایبندی کشورهای غیرعضو نیز در مسیر افزایشی قرار دارد، چراکه روسیه به مرور در حال اجرای تعهداتش و کاهش تولید است. علاوه بر این در نشست کمیته وزارتی نظارت بر اجرای توافق نفتی که در دو روز گذشته در باکو برگزار شد، عربستان از ادامه کاهش تولیدات خود در ماه جاری و آینده میلادی خبر داد و همچنین برای تمدید توافق نفتی در شش ماه دوم سال ۲۰۱۹ اعلام آمادگی کرد. این گروه در آوریل نشستی برگزار خواهد کرد که عربستان احتمال هرگونه تصمیم‌گیری در این نشست را منتفی دانسته و پیشنهاد داده است که این نشست در ماه مه یعنی همزمان با پایان معافیت‌های شش ماهه خریداران نفت ایران برگزار شود. به نظر می‌رسد عربستان به دنبال هماهنگی هرچه بیشتر با تصمیمات ترامپ در قبال تحریم نفت ایران است.
خالد الفالح؛ وزیر نفت این کشور اعلام کرده که با وجود تحریم نفت ایران و ونزوئلا بازار با مازاد عرضه مواجه است و این موضوع لزوم تمدید توافق نفتی را بیشتر کرده. به‌نظر می‌رسد الفالح این سیگنال را به واشنگتن صادرکرده که در صورت تمدید معافیت‌های خرید نفت از ایران، توافق نفتی را تمدید خواهد کرد اما اگر آمریکا تحریم‌های بیشتری علیه ایران وضع کند، ممکن است عربستان به رها کردن توافق نفتی رای دهد. از این‌رو این کشور قصد دارد که نشست اوپک را به ماه مه و همزمان با پایان سررسید معافیت‌ها موکول کند. این عوامل در مجموع موجب رشد قیمت‌ها در زمستان و بازگشت نفت برنت به نقطه شروع سال شده است.
