حسین موسویان/ پژوهشگر دانشگاه پرینستون
درحالی‌که فاز نظامی بحران سوریه به پایان نزدیک می‌شود، سران روسیه، ایران و ترکیه در نشست تهران بر حق تعیین سرنوشت سوریه به دست مردم این کشور و از طریق انتخاباتی فراگیر، آزاد و عادلانه تاکید کردند. آن‌ها همچنین توافق کردند به همکاری مشترک خود تا نابودی کامل گروه‌های تروریستی تعیین شده از سوی سازمان ملل در سوریه همچون داعش و القاعده و جبهه النصره ادامه دهند.
وقتی که بحران سوریه در سال ۲۰۱۱ آغاز شد کشورهای عضو ائتلاف آمریکا همچون عربستان از تمام ظرفیت خود برای حذف بشار اسد استفاده کردند. اما همکاری مشترک روسیه و ایران برای حفظ حکومت سوریه مانع موفقیت ائتلاف آمریکا شد. با پیوستن آنکارا به محور مسکو-تهران، پیروزی اسد در جنگ شش ساله نزدیک شده است. اگر مثلث روسیه، ایران و ترکیه در مورد سوریه موفق شود، این مثلث می‌تواند نقش اساسی برای مدیریت بحران‌های دیگر منطقه ایفا کند.
روابط روسیه و ایران هیچ‌گاه تا این حد نزدیک نبوده است. تلخ‌ترین دوران تاریخ معاصر ایران در ۲۰۰ سال گذشته، تصرف سرزمین‌های ایران شامل: کل قفقاز، دریاى خزر، مرو، سمرقند، بخارا، ایروان، نخجوان و تاجیکستان توسط روس‌ها در دوران پادشاهان فتحعلی‌شاه و ناصرالدین شاه است. پس از جنگ جهانى دوم نیز روسیه با تشکیل و هدایت حزب کمونیستی توده و فرقه دموکرات در آذربایجان، سعى در تجزیه ایران داشت.
روابط ایران و آمریکا با دوستی آغاز شد و در مقاطعی از تاریخ گذشته، مردم ایران کشور آمریکا را خیرخواه خود تلقی می‌کردند. اما این روند از ۶۰ سال پیش تغییر کرد. کودتای آمریکا و انگلیس در سال ۱۹۵۳ و ساقط کردن دولت مردمی مصدق، حمایت از تجاوز صدام به خاک ایران در سال ۱۹۸۰، ساقط کردن هواپیمای مسافری ایران و کشته‌شدن ۲۹۰ غیرنظامی، حمایت از به‌کارگیری سلاح شیمیایی توسط صدام علیه ایران و کشنده‌ترین تحریم‌های اقتصادی از جمله موارد لیست بلند خاطرات تلخ ایرانی‌ها از آمریکاست.
بعد از انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ در ایران، بنیان سیاست خارجی ایران براساس اصل «نه شرقی، نه غربی» تعریف شد تا ایران استقلال خود در روابط با قدرت‌های خارجی را حفظ کند. با وجود این سیاست‌های خصمانه آمریکا و بی‌اعتمادی کامل به آمریکا، موجب چرخش سیاست خارجی ایران به سمت شرق شده است. اخیرا رهبر عالی ایران مذاکرات هسته‌ای با آمریکا را اشتباه خواند. آقای ولایتی مشاور سیاست خارجی ایشان ترامپ را «غیرقابل اعتماد» و پوتین رئیس‌جمهور روسیه را «شجاع و منطقی» دانست.
چنین وضعیتی بی‌دلیل نیست. چون آمریکا درحالی ۴۵ پایگاه وسیع با حدود ۱۳۰ هزار سرباز اطراف مرزهای ایران دارد که سیاست تغییر رژیم در ایران را در ۴۰ سال گذشته در دستور کار داشته، با نقش و جایگاه منطقه‌ای ایران مبارزه کرده، با اعمال سیاست تحریم در حقیقت رفاه و توسعه اقتصادی ایران را نشانه گرفته و با تمام ظرفیت با جایگاه و نقش منطقه‌ای ایران مبارزه کرده است.
درحالی‌که روسیه ، چین و هند هیچ‌کدام حضور نظامی خصمانه‌ای در مرزهای ایران ندارند، در روابط دوجانبه و منطقه‌ای به جمهوری اسلامی به‌عنوان یک شریک سیاسی-امنیتی-اقتصادی نگاه کرده، ایران را درمبارزه با تروریسم همکاری قدرتمند می‌دانند، با سیاست تغییر رژیم آمریکا مخالف و نقش مشروع و طبیعی ایران در منطقه را پذیرفته و همکاری می‌کنند.
روابط ایران با هند و چین، دو قدرت بلوک شرق، ریشه تاریخی براساس دوستی و احترام متقابل دارد. علاوه بر آن قدرت‌های بلوک شرق توانسته‌اند هم با ایران و هم با دشمنان منطقه‌ای ایران به‌ویژه اسرائیل و عربستان و امارات روابط متعادل و نرمالی داشته باشند درحالی‌که آمریکا به‌طور کامل در زمین دشمنان منطقه‌ای ایران بازی می‌کند.
برجام شرایطی به‌وجود آورد که می‌توانست تحولی در روابط منفی ۴۰ سال گذشته ایران و غرب به‌وجود آورد. زیرا اولین باری بود که ایران و آمریکا مستقیما در سطح عالی راجع به یکی از موارد اختلافی مذاکره و توافق کردند. درطول سه سال گذشته برجام توسط ایران به‌طور کامل اجرا شده و به‌عنوان جامع‌ترین سند تاریخ عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای شناخته شد. رهبر عالی ایران هم اظهار کرد که اگر آمریکا به تعهداتش در مورد برجام عمل کند، این می‌تواند فتح بابی برای ادامه گفت‌وگوها در مورد سایر مسائل باشد.
منتها ترامپ؛ رئیس‌جمهور آمریکا به توصیه نتانیاهو و فشار عربستان، یکجانبه از توافق خارج و قطعنامه سازمان ملل و آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای را زیر پا گذاشت، تحریم‌های فرامرزی را اعاده کرد و به این ترتیب مهر تاییدی بر بی‌اعتمادی‌های ۴۰ ساله ایران گذاشت و شانس گفت‌وگو و همکاری درمورد مسائل منطقه‌ای را از بین برد. در روند پیش رو نقش دو عامل در آینده روابط ایران با قدرت‌های بلوک شرق و غرب تاثیرگذار خواهد بود.
اول اینکه با وجودی که روسیه و چین و اروپا با عزمی راسخ به‌دنبال اجرای برجام هستند اما آسیب‌پذیری اروپا از تحریم‌های فرامرزی آمریکا به مراتب بیشتر از قدرت‌های بلوک شرق است. به‌نظر می‌رسد قدرت‌های بلوک شرق به تعهدات برجامی خود بیشتر عمل کنند و از خلا موجود که ترامپ در روابط غرب با ایران به‌وجود آورده، استفاده و ایران را بیش از پیش متحد خود سازند. در عین حال، تهران به عملکرد اروپا چشم دوخته که آیا اروپا خواهد توانست استقلال خود در اجرای برجام منهای آمریکا را به اثبات رسانده و حداقل روابط بخشی از بلوک غرب با ایران را حفظ و مدیریت کند یا خیر؟
دوم اینکه آیا تهران و واشنگتن در دوره ترامپ گفت‌وگوی مستقیم را آغاز خواهند کرد یا خیر؟ ترامپ اظهار کرده که هدف وی از تخریب برجام و افزایش فشارها و تحریم‌ها، دستیابی به یک معامله بزرگ‌تر با ایران است. اوگفته که ایران با وی گفت‌وگو خواهد کرد. واعظی رئیس دفتر رئیس‌جمهور ایران گفته که ترامپ هشت بار برای گفت‌وگو با روحانی تماس گرفته است. در هر صورت رهبر عالی ایران که تصمیم‌گیرنده نهایی سیاست خارجی ایران است، اخیرا تصریح کرد که ایران در هیچ سطحی با آمریکا مذاکره نخواهد کرد.
درعین حال ۳۰ سال تجربه من از کار در سیستم حکومتی ایران بعد از انقلاب، نشان می‌دهد که سیاست آمریکا مبنی بر توهین و تحریم و تحقیر ایران، نتیجه معکوس داده و موجب سخت‌تر شدن مواضع ایران و نفی هرگونه مذاکره با آمریکا خواهد شد. درحالی‌که روابط ایران با بلوک شرق مستمرا تقویت و با بلوک غرب تضعیف می‌شود، ترامپ و برجام نقش مهمی در آینده روابط ایران با دو بلوک قدرت شرق و غرب ایفا خواهند کرد.
مسیر فعلی سیاست‌های ترامپ موجب کاهش قدرت رهبری آمریکا در سطح جهان خواهد شد. تحریم‌های آمریکا علیه روسیه، ایران و ترکیه موجب تقویت اتحاد این سه کشور خواهد شد و حتی ایران روابط خود را با سایر قدرت‌های جهانی همچون هند و چین توسعه خواهد داد که مجموعه این روند می‌تواند به شش دهه سلطه آمریکا در خاورمیانه پایان دهد.
منبع: لوبلاگ
پیش‌تر در «دنیای بورس» هم خوانده بودید:
پیش‌بینی نتیجه نشست شورای امنیت درباره ایران/ نشریه جروز الم پست
تصمیم خطرناک ترامپ از نگاه جان کری
در همین رابطه نیز بخوانید:
آیا ایران باید در نشست شورای امنیت سازمان ملل شرکت کند یا نه؟/ رضا نصری
چرا ایران با آمریکا مذاکره نمی‌کند؟/ جان کری
دفاع ادامه‌دار اروپا از برجام/ فدریکا موگرینی
اما و اگرهای سیستم مستقل مالی از آمریکا
هشدار آمریکا درباره پرواز در مسیر ایران
هشدار ایران به ادامه تحرکات معاندین نظام
روایت جان کری از کارشکنی‌های فرانسه در مذاکرات هسته‌ای
روایت بعیدی‌نژاد از حوادث 11 سپتامبر
همچنین در ارتباط با این مطالب بخوانید: