- اشکان حسینی | تحلیلگر بازار
بیش از ۸۰ درصد مصرف زغال سنگ برای تولید فولاد، برق، حمل و نقل یا سوخت به‌کار می‌رود. استفاده زغال سنگ در صنایع مختلف موجب رشد قابل ملاحظه تقاضای این محصول در سال‌های اخیر شده است و این تقاضا باعث شده زغال سنگ با قیمت‌های متفاوتی در دسترس قرار گیرد.
زغال سنگ از پسماند بوته‌ها، گیاهان زنده و درختان طی سالیان دراز تشکیل می‌شود که ماده اصلی آن کربن است. زغال سنگ در صنعت برای تولیدات گاز، کک، روغن، قطران و موارد دیگر استفاده می‌شود.
صنعت زغال سنگ در ایران و دنیا
توسعه معادن زغال سنگ کشور با راه‌اندازی شرکت ذوب آهن اصفهان در سال ۱۳۴۰ شروع شد زیرا تولید فولاد در کوره بلند ذوب آهن با استفاده از کک انجام می‌شود. در سال ۲۰۱۹ با افزایش تولید فولاد تقاضا برای زغال‌سنگ افزایش پیدا کرد اما در سال ۲۰۲۰ بیماری کووید- ۱۹ صنایع مختلف تولیدی و خودرو‌سازی را در جهان تحت تاثیر قرار داد و باعث کاهش تقاضای فولاد و زغال سنگ شد.
آژانس بین‌المللی انرژی پیش‌بینی کرده است در سال۲۰۲۰ تقاضای جهانی زغال سنگ ۸درصد کاهش پیدا کند که بیشترین مقدار کاهش از جنگ جهانی دوم تا به امروز بوده است. با کشف واکسن کرونا انتظار افزایش تولید فولاد و افزایش مصرف جهانی زغال سنگ در سال آینده و به دنبال آن افزایش قیمت زغال سنگ می‌رود.
با توجه به طرح‌های توسعه و برنامه‌های انجام شده در صنایع پایین‌دستی مانند کوره بلند و کارخانه‌های فرآوری بازار نسبتا خوبی برای زغال‌سنگ در سال‌های آتی انتظار می‌رود. بعد از قیمت فروش مهم‌ترین عامل تاثیرگذار در سودآوری این صنعت هزینه‌های نیروی انسانی است که حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد از بهای تمام‌شده را در بر می‌گیرد.
قیمت‌های جهانی زغال سنگ
درحال حاضر قیمت جهانی هر تن زغال سنگ کمتر از ۷۰ دلار است. در حالی که قراردادهای آتی این کامودیتی در محدوده ۸۸ دلار در هر تن است.
سقف تاریخی قیمت زغال سنگ حدود ۱۴۰ دلار بر هر تن در سال ۲۰۱۱ است. بعد از افت قیمت زغال سنگ از این مقدار و افت تا ۵۰ دلار بر هر تن، قیمت زغال سنگ ۱۱۴ دلار رشد کرد ولی دوباره با کاهش قیمت تا محدوده ۷۰ دلاری مواجه شد.
قیمت زغال سنگ داخلی به عواملی مانند قیمت زغال سنگ در بازار‌های خارجی، میزان تولید فولاد در کشور، نرخ ارز و... بستگی دارد. در حال حاضر قیمت پایه کنسانتره زغال سنگ بر اساس ۵/ ۲۶ درصد شمش فولاد خوزستان در بورس کالا است که به‌صورت ماهانه توسط انجمن زغال سنگ ایران اعلام می‌شود.
انواع زغال سنگ
در یک طبقه‌بندی زغال سنگ به دو نوع زغال‌سنگ حرارتی و زغال سنگ کک تقسیم می‌شود که کاربردهای متفاوتی دارند: ۱- زغال سنگ حرارتی: زغال سنگ بخار که به نام زغال سنگ حرارتی نیز شناخته شده است عمدتا در تولید برق استفاده می‌شود. ۲-زغال سنگ کک: زغال سنگ خام در کارخانه‌های کک‌سازی تبدیل به کک می‌شود و این کک در کوره‌های ذوب آهن برای تامین حرارت و تولید فولاد استفاده می‌شود.
کاربردهای مهم زغال سنگ
۱. زغال سنگ در تولید برق
کاربردهای زغال سنگ در تولید گرما و حرارت باعث شده از آن در صنعت تولید برق نیز استفاده شود به این صورت که ابتدا پودر زغال سنگ در دمای بالا سوزانده شده و باعث تبدیل آب به بخار می‌شود. از این بخار برای چرخاندن توربین‌های با سرعت بالا و در یک میدان مغناطیسی قوی استفاده می‌شود که در نهایت به تولید برق می‌انجامد.
در سال‌های اخیر حدود ۳۸درصد برق جهانی از زغال سنگ به دست می‌آمد و همچنین ۲۳ درصد انرژی‌ای که بشر نیاز دارد از زغال سنگ تهیه می‌شود. زغال سنگ‌ها از جمله معادن بسیار با ارزش جهان هستند.
۲. زغال سنگ در صنعت تولید فولاد
در صنعت فولاد از کک زغال سنگ به‌طور غیرمستقیم برای تولید فولاد استفاده می‌شود و همچنین در روش ذوب آهن در کوره بلند از زغال سنگ کک به منظور تامین حرارت استفاده می‌شود. حدود ۷۰ درصد از فولاد دنیا با روش کوره بلند تولید می‌شود. برای این منظور ابتدا زغال سنگ در کوره‌ها پخته می‌شود تا کک زغال سنگ به دست بیاید، کک برای گداختن سنگ آهن و تبدیل آن به آهن و تولید فولاد به کار می‌رود.
بیشترین ذخایر زغال سنگ دنیا متعلق به آمریکا، روسیه، چین و استرالیا است. ایران حدود دوسوم زغال سنگ مورد نیاز خود را از منابع داخلی تامین می‌کند و مابقی نیاز خود را عمدتا از استرالیا وارد می‌کند. ایران از نظر میزان ذخایر زغال سنگ در رتبه ۳۰ جهان قرار دارد، اما از لحاظ میزان تولید در رتبه بعد از ۴۲ قرار دارد.
بیشترین میزان ذخایر زغال سنگ ایران مربوط به استان‌های خراسان‌جنوبی، مازندران و کرمان است. براساس آمارهای واصله در سال گذشته از ۵/ ۲میلیون تن مصرف زغال‌سنگ کشور ۶/ ۱میلیون تن آن در داخل کشور تولید شده است.
با توجه به روند افزایش مصرف در آینده نزدیک، مصرف کنسانتره زغال‌سنگ به حدود ۴میلیون تن خواهد رسید و با توجه به ذخیره قطعی بیش از یک میلیارد تن زغال‌سنگ کشور با یک برنامه‌ریزی دقیق و منسجم و حمایت وزارت صمت رسیدن به ۱۰ میلیون تن تولید زغال‌سنگ خام و ۵ میلیون تن کنسانتره امکان‌پذیر است که این چشم‌انداز با افزایش حجم سرمایه‌گذاری و رفع موانع افزایش تولید معادن فعلی قابل تحقق است.
بسیاری از صنایع از ضایعات زغال سنگ استفاده می‌کنند. صنایع بتنی و کاغذ مقدار زیادی زغال‌سنگ را برای تولید گرما می‌سوزانند. صنعت فولاد از زغال سنگ به‌طور غیرمستقیم استفاده می‌کند.
معرفی شرکت‌های بورسی تولید زغال سنگ
شرکت صنعتی و معدنی شمال شرق شاهرود با نماد « کشرق »
شرکت صنعتی و معدنی شمال شرق شاهرود در سال ۱۳۷۴ تاسیس شده و در سال ۱۳۹۰ با نماد کشرق در بازار دوم فرابورس پذیرش شده است. فعالیت عمده شرکت مربوط به استخراج زغال سنگ از معادن تحت اختیار خود بوده است. نماد کشرق در قسمت البرز شرقی از بزرگ‌ترین واحد‌های استخراج زغال‌سنگ است.
یکی از مشکلات این شرکت فروش عمده محصولات خود به ذوب آهن اصفهان بوده که مشکلاتی در وصول مطالبات و تامین نقدینگی خود داشته که در سال جاری با فروش قسمت زیادی از محصولات خود به شرکت‌های خصوصی مشکل نقدینگی و وصول مطالبات خود را برطرف کرده است.
این شرکت در نظر دارد یک کارخانه زغال‌شویی راه‌اندازی کند که توجیه اقتصادی برای استخراج زغال سنگ‌های غیرکیفی خود داشته باشد.
شرکت در ۶ ماهه سال ۹۹ نسبت به ۶ ماهه سال ۹۸ توانسته حدود ۳۸ درصد زغال سنگ بیشتر استخراج و تولید کند و با پیشروی‌های انجام شده در تونل‌های زغال سنگ خود انتظار می‌رود شرکت بتواند تا پایان سال ۹۹ حدود ۹۳ هزار تن زغال سنگ استخراج کند، این در حالی است که شرکت در سال ۹۸ توانسته است ۸۰ هزار تن استخراج کند.
همچنین سود خالص شرکت نیز در ۶ ماهه۹۹ نسبت به ۶ ماهه ۹۸ حدود ۱۱۹ درصد افزایش پیدا کرده که از محل فعالیت‌های عملیاتی خود بوده است.
شرکت زغال سنگ نگین طبس با نماد « کطبس »
شرکت زغال سنگ نگین طبس در بازار دوم بورس از دی ۱۳۸۲ پذیرش شده است. این شرکت در سال ۱۳۷۸ تاسیس شده و در زمینه تولید و استخراج زغال‌سنگ مشغول است. شرکت در صنعت زغال‌سنگ به‌عنوان تولید‌کننده زغال سنگ خام فعالیت می‌کند.
این شرکت یکی از بزرگ‌ترین تولید‌کنندگان زغال سنگ خام کک شو در ایران است به‌طوری که سال گذشته حدود ۸ درصد از کل تولید کشور و ۵/ ۴ درصد از سهم بازار داخلی را به خود اختصاص داده است و در بین شرکت‌های این صنعت از لحاظ حجم فروش در رده چهارم قرار دارد. محصولات شرکت در شرکت‌های پایین‌دست تبدیل به کک شده و به‌عنوان ماده اولیه در صنعت فولاد استفاده می‌شود.
این شرکت در صورت‌های مالی ۶ ماهه منتهی به ۳۱ شهریور ۹۹ توانسته سود خالص خود را نسبت به ۶ ماهه ۹۸ حدود ۳۱۱ درصد رشد دهد که رشد نسبتا خوبی بوده اما این افزایش سود ناشی از افزایش حجم فروش نبوده و به علت افزایش نرخ فروش محصولات و سایر درآمد‌های غیر عملیاتی به منظور فروش سرمایه‌گذاری‌ها بوده است. همچنین فروش شرکت در آذر ماه ۹۹ نسبت به آذر ۹۸ حدود ۱۱۵ درصد افزایش پیدا کرده است.
شرکت فرآوری زغال سنگ پروده طبس با نماد « کپرور »
شرکت فرآوری زغال سنگ پروده طبس در بازار دوم فرابورس از سال ۱۳۹۳ پذیرش شده است. این شرکت در سال ۱۳۷۳ تاسیس شده است و در تولید زغال سنگ، کنسانتره و زغال سنگ کک شو فعالیت دارد.
کطبس با تولید سالانه ۲۵۲ هزارتن حدودا نیمی از تولیدات کل صنعت را بر عهده دارد. کپرور با ۲۲۷ هزارتن تولید سالانه و کشرق هم سالانه ۸۰ هزارتن به ترتیب ۴۰ و ۱۵ درصد از تولیدات این صنعت در ایران را برعهده دارند.
شرکت کپرور زغال خام مورد نیاز خود را از معادن زغال سنگ تهیه می‌کند و در چندین مرحله فرآوری می‌کند و به کنسانتره زغال سنگ تبدیل می‌شود. عمده کنسانتره زغال سنگ این شرکت از طریق ریل راه آهن به شرکت ذوب آهن اصفهان داده می‌شود.
با توجه به اینکه صنعت فولاد کشور به کنسانتره زغال سنگ نیاز دارد و قیمت کنسانتره وارداتی بالا است تقاضا برای محصولات این شرکت طی این چند سال رو به افزایش بوده و مشکلی در فروش محصولات خود نداشته است. با توجه به اینکه در سال‌های آتی تولید فولاد در کشور افزایش پیدا می‌کند انتظار می‌رود تقاضا برای محصولات این شرکت هم افزایش پیدا کند.
سود خالص شرکت کپرور در ۶ ماه سال ۹۹ نسبت به ۶ ماه ۹۸، معادل۲۴۲ درصد رشد داشته است و در آخرین گزارش فعالیت ماهانه، شرکت توانسته در یک ماه منتهی به آذر ۹۹ حدود ۵۸ میلیارد تومان درآمد شناسایی کند در حالی که در آذر ۹۸ توانسته بود ۲۷ میلیارد تومان درآمد کسب کند و فروش شرکت در آذر ماه رشد ۱۱۰ درصدی داشته است.
منبع: دنیای اقتصاد