- محمدجواد منصوری | تحلیلگر بازار سرمایه
در ایران، ۴ پالایشگاه روغن ایرانول (شرانل)، بهران (شبهرن)، سپاهان (شسپا) و نفت پارس (شنفت)، اقدام به تولید روغن‌های پایه و محصولات جانبی و نهایی می‌کنند. تکنولوژی تولید هر ۴ پالایشگاه، تولید روغن پایه گروه یک است.
شرکت نفت بهران دارای تکنولوژی تولید روغن پایه ۱+ است و شرکت نفت سپاهان نیز در طرح‌های توسعه خود، برنامه سرمایه‌گذاری در زمینه تولید روغن پایه گروه‌های بالاتر دارد.
علاوه بر چهار شرکت فوق، در فرموله کردن محصولات نهایی از روغن پایه، شرکت‌های متعدد دیگری در بازار داخل فعال هستند که فاقد تجهیزات تولید روغن پایه بوده و با تهیه روغن پایه و ترکیب آن با سایر افزودنی‌ها اقدام به تولید محصول نهایی می‌کنند.
این شرکت‌ها نیاز خود به روغن را یا از طریق پالایشگاه‌های روغن در ایران یا از طریق واردات تامین می‌کنند. البته این شرکت‌ها ممکن است در تهیه روغن پایه خود از داخل ایران با مشکل مواجه شوند چرا که پالایشگاه‌های روغن معمولا مازاد روغن خود را صادر می‌کنند.
سهامداران عمده و محل کارخانه
کارخانه شرکت نفت پارس در جاده مخصوص بوده و واحد تجاری اصلی ستاد اجرایی فرمان امام است. کارخانه شرکت نفت بهران واقع در شهرری و واحد تجاری اصلی بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی است. شرکت نفت ایرانول متعلق به تامین اجتماعی و کارخانه آن واقع در دو شهر آبادان و شهرری است. کارخانه شرکت نفت سپاهان نیز در اصفهان و واحد تجاری اصلی صندوق بازنشستگی نفت است.
قیمتگذاری مواد اولیه
لوبکات دریافتی از پالایشگاه‌های نفت، تابع قیمت نفت کوره یا مازوت خلیج فارس (HSFO۱۸۰) است و با استفاده از فرمول زیر قیمتگذاری می‌شود:
نرخ لوبکات = نرخ نفت کوره × ۱/۱۵ × ۰/۹۵ × نرخ دلار نیمایی
در فرمول ذکر شده، ضریب ۱/۱۵ ضریب تبدیل نفت کوره به لوبکات و ضریب ۰/۹۵ برابر نرخ تخفیف است. قیمت نفت کوره تابعی از عواملی نظیر قیمت نفت و همچنین میزان عرضه و تقاضای این محصول است.
از آنجا که نفت کوره منجر به آلودگی‌های زیست محیطی می‌شود، استفاده از آن در برخی صنایع با محدودیت همراه است که این امر منجر به کاهش قیمت آن و به تبع آن قیمت لوبکات می‌شود. لوبکات موردنیاز شرکت‌های روانکار از پالایشگاه‌ها تامین می‌شود.
نحوه قیمتگذاری محصولات
با توجه به فرآیند ذکر شده در تولید، محصولات شرکت‌های روانکار عبارت است از: روغن پایه، محصولات نهایی (مثل روغن موتور و روغن صنعتی)، فورفورال اکسترکت، پارافین وکس و گریس. علاوه بر این، این شرکت‌ها محصولات دیگری از قبیل ضدیخ و PDA-Tar به فروش می‌رسانند.
نرخ هر یک از این محصولات متفاوت و تابعی از قیمت‌های جهانی است که عمدتا وابسته به نفت است. هرچه به سمت محصولات نهایی حرکت می‌شود محصولات تولید شده دارای ارزش افزوده و به دنبال آن قیمت بیشتری است و حاشیه سود محصولات بیشتر خواهد بود.
در حال حاضر در کشور، قیمتگذاری روانکارهای موتوری و دیزلی توسط سازمان حمایت از تولیدکننده و مصرف‌کننده صورت می‌گیرد. با توجه به تعیین دستوری نرخ این محصولات، افزایش قیمت لوبکات منجر به کاهش حاشیه سود این محصولات و این امر می‌شود که شرکت‌ها برای اخذ مجوز افزایش نرخ محصولات‌شان اقدام کنند.
قیمت روغن‌های صنعتی بر اساس کشش بازار و توسط هیات‌مدیره تعیین می‌شود. قیمت روغن پایه نیز تابعی از نرخ‌های جهانی است که در حال حاضر دارای روند صعودی است.
ظرفیت
طبق صورت‌های مالی افشا شده، ظرفیت اسمی تولید این ۴ پالایشگاه روغن، به ترتیب برابر شرکت نفت سپاهان ۷۸۰ هزار تن، نفت ایرانول ۶۳۴ هزار مترمکعب، نفت بهران ۵۹۰ هزار مترمکعب و نفت پارس ۳۴۵ هزار مترمکعب است.
درصورتی که بخواهیم میزان لوبکات دریافتی از پالایشگاه‌های نفت را ملاک قراردهیم، لوبکات دریافتی در سال ۱۳۹۸ برای تولید محصولات به ترتیب برابر است با شرکت نفت سپاهان ۶۴۵ هزار تن، شرکت نفت بهران ۳۸۰ هزار متر مکعب، شرکت ایرانول ۳۷۰ هزار متر مکعب و شرکت نفت پارس ۳۲۰ هزار متر مکعب.
سرمایه و افزایش سرمایه پیش‌رو
آخرین سرمایه ثبت شده شرکت‌های نفت پارس، نفت بهران، نفت ایرانول و نفت سپاهان به ترتیب برابر ۲۵۰، ۲۶۰، ۲۰۰ و ۶۰۰ میلیارد تومان است. شرکت نفت پارس برنامه افزایش سرمایه ۱۰۰ درصدی به میزان ۲۵۰ میلیارد تومان از محل مطالبات و آورده نقدی سهامداران دارد که هدف از شرکت در افزایش سرمایه پالایشگاه پارسیان سپهر است.
انتظار می‌رود پالایشگاه پارسیان سپهر به زودی افتتاح شود. شرکت نفت بهران برنامه افزایش سرمایه از مبلغ ۲۶۰ میلیارد تومان به ۱۳۰۰ میلیارد تومان از محل سودانباشته و تجدید ارزیابی و شرکت نفت سپاهان نیز برنامه افزایش سرمایه از مبلغ ۶۰۰ میلیارد به ۹۵۰ میلیارد تومان از محل سود انباشته دارد.
برنامه افزایش سرمایه شرکت‌ها در مرحله پیشنهاد هیات‌مدیره بود و تنها شرکت نفت سپاهان گزارش افزایش سرمایه خود را به تایید حسابرس رسانده است.
ترکیب فروش و حاشیه سود
هر یک از این پالایشگاه‌ها با توجه به تکنولوژی‌های تولید و سیاست‌های فروش خود، ترکیب فروش متفاوتی دارند که البته ثابت نبوده و طی زمان با بهبود کیفیت محصولات و همچنین حاشیه سودی که هریک از این محصولات ایجاد می‌کنند تغییر می‌کند.
مثلا در یک برهه ممکن است شرکت‌ها به دلیل افزایش نرخ ارز و قیمت‌های جهانی روغن پایه و عدم‌افزایش نرخ‌های داخلی محصولات نهایی به خاطر وجود قیمت‌های مصوب، بیشتر اقدام به فروش روغن پایه به جای فروش محصولات نهایی کنند. در شرایط ثبات اقتصادی و نرخ ارز، فروش محصولات نهایی حاشیه سود بالاتری دارد.
تحلیل فروش ریالی این شرکت‌ها در سال ۱۳۹۸ و ۶ ماه نخست سال ۱۳۹۹ نشان می‌دهد ۶۰درصد فروش نفت سپاهان، ۲۵درصد فروش نفت ایرانول، ۲۰درصد فروش نفت بهران و ۳۰درصد فروش نفت پارس صادراتی است. این موضوع نشان می‌دهد شرکت نفت سپاهان در دسته شرکت‌های صادراتی محور قرار می‌گیرد که مستقیما از قیمت‌های جهانی و نرخ ارز تاثیر می‌پذیرد.
فروش شرکت نفت بهران نیز عمدتا داخلی و شامل محصول نهایی است. نمودارهای بالا مبلغ و میانگین نرخ فروش ۴ پالایشگاه را در بازه زمانی ۵ ساله ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۸ و همچنین عملکرد ۹ ماه سال ۱۳۹۹ را نشان می‌دهد. نمودار میانگین نرخ فروش نشان می‌دهد میانگین نرخ فروش شرکت نفت بهران به دلیل فروش محصولات با ارزش‌افزوده بیشتر، نسبت به سایر شرکت‌های روانکار بیشتر است.
جمع‌بندی
صنعت روانکار از جمله صنایعی است که در سنوات اخیر سودآوری مقبولی را برای سهامداران به همراه داشته است. از جمله مزیت‌های این صنعت، وفور دسترسی به ماده اولیه اصلی یعنی لوبکات به دلیل دسترسی به ذخایر نفتی است. با این حال، قیمت لوبکات و همچنین مواد افزودنی محصولات نهایی که عمدتا وارداتی است، تحت‌تاثیر عواملی از قبیل قیمت ارز و تحریم‌هاست.
از آنجا که نرخ فروش روغن‌‌موتور توسط سازمان حمایت از تولیدکننده و مصرف‌کننده تعیین می‌شود، افزایش قیمت مواد اولیه و عدم‌افزایش قیمت روغن موتور، منجر به کاهش حاشیه سود این شرکت‌ها خواهد شد. از طرف دیگر، افزایش قیمت‌های جهانی محصولات و همچنین افزایش نرخ ارز در پالایشگاه‌های صادرات‌محور، منجر به افزایش مبلغ فروش خواهد شد.
به طور خلاصه، نوسانات نرخ ارز و قیمت‌های جهانی، می‌تواند سودآوری این شرکت‌ها را تحت‌تاثیر قرار دهد. ترکیب فروش محصولات نیز بر سودآوری این شرکت‌ها تاثیر‌گذار است به نحوی که در شرایط ثبات اقتصادی و عدم‌نوسانات نرخ ارز، حاشیه سود محصولات نهایی بیشتر از حاشیه سود مواد خام نظیر اکسترکت و روغن پایه است.
بنابراین شرکت‌های روانکار با حرکت به سمت تولید محصولات نهایی و به‌کارگیری تکنولوژی روغن گروه بالاتر، قادر خواهند بود محصولات با حاشیه سود بیشتری را به فروش برسانند. عدم‌سرمایه‌گذاری مناسب در جهت بهبود کیفیت محصولات و به‌کارگیری تکنولوژی روز تولید روغن‌های گروه‌های بالاتر و به وجود آمدن تقاضا برای محصولات باکیفیت‌تر، منجر خواهد شد پالایشگاه‌ها سهم از بازار را از دست دهند.
در ایران نیز، در صورت برداشته شدن تحریم‌ها و ورود رقبای خارجی، رقابت افزایش خواهد داشت که لازمه موفقیت در این رقابت، پیشرفت بیشتر در تکنولوژی تولید و کیفیت محصولات است. البته میزان تقاضا برای محصولات را نباید نادیده گرفت.
