- شروین شهریاری | تحلیلگر ارشد بازارهای مالی
ثلث دوم سال ۹۹ نیز به پایان رسید و شاخص کل بورس تهران پس از جهش ۲۷۰ درصدی در چهارماه نخست سال، ثلث دوم را با ریزش ۳۰ درصدی به پایان رساند. در این میان به نظر می‌رسد عوامل چهارگانه رشد قیمت‌های جهانی، تثبیت نسبی نرخ ارز، مدیریت عرضه سهام و عبور از شوک روانی انتخابات آمریکا دست به دست هم داده‌اند تا زمینه بهبود سهام در ثلث پایانی سال، پس از ثبت پردامنه‌ترین و سنگین‌ترین افت تاریخی بورس تهران شکل گیرد.
بازار سهام در هفته گذشته شاهد جوی رو به رشد بود به نحوی که با رشد ۲/ ۱۰ درصدی شاخص، بهترین عملکرد هفتگی از زمان آغاز اصلاح بازار در ۱۹ مرداد رقم خورد. به این ترتیب، عقربه دماسنج بازار از نقطه کف اخیر خود (۲۰ آبان ماه) معادل ۱۱ درصد بالا آمده است.
به نظر می‌رسد عوامل چهارگانه شامل رشد قیمت‌های جهانی، تثبیت نرخ‌های ارز، کنترل سمت عرضه سهام و عبور از شوک روانی انتخابات آمریکا دست به دست هم داده تا زمینه بهبود پس از پردامنه‌ترین و سریع‌ترین افت تاریخی بازار شکل بگیرد. همزمان، افزایش مجدد حجم معاملات خرد روزانه به بیش از ۱۰ هزار میلیارد تومان در برخی از روزهای هفته گذشته، نوید آشتی نسبی سرمایه‌گذاران با بازار سهام پس از یک دوره پرتلاطم را می‌دهد. گزارش‌های ماهانه در هفته جاری از حیث دریافت اطلاعات جدید به‌ویژه از منظر تحلیل درآمد فروش شرکت‌ها در سطح کنونی نرخ‌های ارز حائزاهمیت خواهد بود.
مدیریت در سمت عرضه سهام
در هفته جاری، اخباری مبنی بر توقف عرضه‌های سهام عدالت حتی در نماد بلوکی بعد از زمان عادی معاملات منتشر شد. به این ترتیب، فرآیند نقدشوندگی سهام مزبور برای مالکان پرشمار تا اطلاع ثانوی با وقفه مواجه شده است. براساس اطلاعات غیررسمی، حجم انباشت سفارش‌های فروش نرفته در این بخش به حدود ۲۰ هزار میلیارد تومان رسیده بود. با فرض تثبیت این روند پرسش اساسی این خواهد بود که روش جایگزین برای فروش این سهام نزد متقاضیان چیست.
دیگر اقدام غیررسمی در بخش مدیریت عرضه، به ابطال معاملات فروش بخشی از سرمایه‌گذاران حقوقی بعد از ساعت معاملاتی در نمادهای بزرگ مربوط است. این اقدام در هفته گذشته حتی در فروش حقوقی در صف‌های خرید نیز قابل رصد بود؛ اقدامی که تنها به ابطال معاملات محدود نبود و با تذکر و درخواست امتناع از فروش به سرمایه‌گذار حقوقی و کارگزار مربوطه پیگیری می‌شود.
اقدامات اینچنینی این فرضیه را به ذهن متبادر می‌سازد که منافع سرمایه‌گذاران حقیقی در موقعیت برابر نسبت به سرمایه‌گذاران حقوقی تقدم می‌یابد. این در حالی است که ذی‌نفعان نهایی بسیاری از این سرمایه‌گذاران حقوقی بخش عمومی جامعه هستند و هرگونه تحدید منافع این گروه در نهایت باز هم بخشی از افراد حقیقی را متاثر می‌سازد؛ ضمن آنکه نظایر این اقدامات با متاثر کردن عرضه و تقاضای واقعی سهام، امکان کشف قیمت منصفانه بر اساس سازوکار طبیعی نیروهای بازار را هم با اختلال مواجه می‌کند.
نقش‌آفرینی بانک مرکزی در بازار بدهی
معاملات مربوط به اوراق بدهی دولتی درهفته جاری با حجم بالاتری ادامه یافت. از قرار معلوم، سمت فروش این اوراق بانک‌ها و خریدار اصلی بانک مرکزی است. یک برآورد اولیه نشان می‌دهد که در یک ماه گذشته، بانک مرکزی در مجموع در عملیات مختلف (شامل خرید اوراق، تامین وجوه اضطراری، قراردادهای ریپو) بیش از ۳۰ هزار میلیارد تومان به شبکه بانکی تزریق کرده است. معنای دیگر این اقدام، افزایش متناظر پایه پولی به همین مقدار ناشی از افزایش دارایی‌های بانک مرکزی است. در توجیه دلایل این رویکرد، ضرورت حفظ نرخ سود بین بانکی در دالان تعیین شده (۲۲ درصد) در سال مطرح شده است.
به عبارت دیگر، برای کنترل نرخ‌های سود، در عمل راهی جز عرضه بیشتر پول و نقدینگی وجود ندارد چرا که نرخ سود به‌عنوان هزینه پول در شرایطی می‌تواند کاهش یابد که مانند هر کالای اقتصادی، عرضه آن افزایش یابد. رویکرد اخیر بانک مرکزی در شرایطی پیگیری می‌شود که رشد نقدینگی ۱۲ ماهه رکورد ۶ ساله را شکسته است و تورم نقطه به نقطه نیز بر اساس گزارش مرکز آمار در مهرماه در محدوده بیش از ۴۱ درصد قرار دارد.
به این ترتیب، جای شگفتی نخواهد بود که تقاضا برای تامین نقدینگی از سوی بانک‌ها در سطح نرخ سود ۲۲ درصد ادامه یابد. الزام به تامین اوراق بدهی برای استقراض از بانک مرکزی نیز عملا با عنایت به کسری موجود در برخی بانک‌ها (که خود عامل رشد نرخ‌های سود شده) مانع از فشار بر منابع پایه پولی نخواهد شد. با عنایت به شرایط ملتهب رشد نقدینگی و تورم تداوم مسیر کنونی می‌تواند تحقق اهداف تورمی بانک مرکزی به‌عنوان اصلی‌ترین برنامه این نهاد در سال‌جاری را با چالش مواجه کند.
پیامد تقویت سمت عرضه در اقتصاد
در هفته‌های اخیر، پس از یک دوره انقباض، برخی نشانه‌های مهم در جهت تقویت سمت عرضه در اقتصاد ایران قابل مشاهده است. در بارزترین نمونه، رکوردشکنی‌های حجم ترخیص کالا از گمرک با تامین ارز متقاضی منجر به ایجاد چشم‌انداز افزایش دسترسی به کالا در بازار در کوتاه‌مدت شده است. در بازار ارز نیز اتفاق مبارکی در حال روی دادن است که منجر به تک نرخی شدن ارز موثر شده است.
بر این اساس، دلار معادل بورس کالا با بازار آزاد و سامانه نیما تقریبا در یک بازه کوچک بین ۲۵ تا ۲۶ هزار تومان قرار گرفته‌اند. به این ترتیب، پس از یک دوره پیگیری سیاست مشکل‌زای چند نرخی، گام‌های نهایی برای تک‌نرخی شدن ارز در حال طی شدن است. وضعیتی که تنها به بخش کوچکی از کالاهای اساسی شامل ارز ۴۲۰۰ تومانی، تعمیم نیافته است.
علاوه بر اینها، زمزمه برخی از گشایش‌ها هم در زمینه فروش نفت و دسترسی به ذخایر قوت گرفته است؛ گشایش‌هایی که می‌تواند در فصل زمستان و با جابه‌جایی رسمی متصدیان دولت در آمریکا ادامه یابد. بر همین اساس، این انتظار وجود دارد که منابع عرضه ارز در ماه‌های پیش رو تقویت شود و متعاقبا امکان تثبیت ارز پس از یک دوره سخت برای ریال فراهم شود.
در همین راستا، امکان تسهیل واردات و افزایش عرضه کالاها نیز به‌ویژه در بخش مواد اولیه و زیرساخت‌های تولیدی و صنعتی فراهم می‌شود که با عنایت به نرخ‌های کاملا رقابتی کنونی ارز می‌تواند تسهیل‌کننده رشد اقتصادی و تولید در افق سال آتی باشد که به نوبه خود در شرایط سودآوری شرکت‌ها و قیمت سهام نیز موثر خواهد بود.
گزارش دو | چهارمین ماه منفی بورس ۹۹
دنیای‌اقتصاد نیز در مطلبی نوشت: دومین ماه پاییز نیز به پایان رسید و پرونده بورس تهران در این ماه با افت ۷/ ۴ درصدی شاخص کل بسته شد. به این ترتیب نماگر سهام برای چهارمین ماه پیاپی به حرکت در مسیر کاهشی ادامه داد. عقبگرد ۶۷هزار کانالی شاخص کل در حالی رقم خورد که دیگر بازارهای سرمایه‌پذیر نیز کاهشی بودند و با عقبگرد بیشتری مواجه شدند.
بر این اساس دلار با افت ۶/ ۸ درصدی و سکه نیز با کاهش ۹/ ۱۶ درصدی قیمت آبان‌ماه را به پایان رساندند. برآوردها از بهای مسکن نیز حکایت از عقب‌نشینی قیمت‌ها دارد. آبان‌ماه بازار سهام اما دو نیمه کاملا متفاوت را تجربه کرد. در یک نیمه هراس از نتیجه انتخابات آمریکا و تاثیر آن بر بازار دلار، سهام را نزولی کرد و شاخص کل افت ۲/ ۱۴ درصدی را ثبت کرد و در ۶ روز پایانی این ماه شاهد رشد ۱۱ درصدی این نماگر بودیم. از این رو زیان مرکب ۶/ ۰ درصدی مهرماه، در دومین ماه پاییز به ۳/ ۰ درصد تقلیل یافت.
نکته قابل توجه اینکه در چهارماه ابتدایی سال ۹۹ شاهد صعود شاخص سهام به میزان ۶/ ۲۷۳ درصد بودیم. این روند در چهارماه دوم سال با افت حدود ۳۰ درصدی نماگر تالار شیشه‌ای تغییری جدی کرد. حال متغیرهای بنیادی نوید تعادل و صعود آرام بورس تهران در چهارماه پایانی سال را می‌دهند.
عبور سهام از شوک انتخاباتی امریکا
بورس تهران در آبان‌ماه با فضای پرتردید و ابهام‌آلودی که عمدتا مرتبط با انتخابات ریاست‌جمهوری در آمریکا بود، دست و پنجه نرم کرد. در این میان سهام در دو اردوگاه ریالی و دلاری قرار گرفتند. این گمانه وجود داشت که در صورت تمدید حضور ساکن فعلی کاخ سفید، کماکان سهام شرکت‌های بزرگ کالایی و صادراتی از مزیت سرمایه‌گذاری برخوردار باشند و در صورت انتخاب نماینده دموکرات، بخش کوچک‌تری از بازار به لحاظ وزنی شامل صنایع غیر صادراتی و اصطلاحا ریال‌محور موقعیت بهتری بیابند.
در این میان دو هفته نخست این ماه شاهد معاملات کم‌رمق بورس تهران بودیم. جایی که ارزش دادوستدها به سطوح کمتر از ۲هزار میلیارد تومان نیز رسید و تغییر نظرسنجی‌ها، فضای بازار سهام را نیز تغییر می‌داد. روز پس از انتخابات آمریکا بود که به دلیل چرخش صبحگاهی آرا به سمت دونالد ترامپ بازار سهام پس از افت‌های پی در پی در مسیر صعودی گام برداشت اما در آغاز هفته سوم مجددا وزنه به سمت جو بایدن سنگینی کرد و بورس تهران مجددا به کمای معاملاتی فرو رفت.
در ادامه اما سهام دلاری با توجه به روند دلار (افت کمتر از انتظار این ارز) و همچنین بهبود فضای بازارهای کالایی آن نیز پس از افت قیمت سه ماهه و جذابیت نسبت قیمت به درآمد مجددا شاهد افزایش دادوستدها و اقبال سهامداران حقیقی بودند. این شرایط سبب شد در آخرین هفته آبان‌ماه شاهد رشد ۸/ ۱۰ درصدی شاخص کل باشیم تا افت ماهانه دماسنج تالار شیشه‌ای به ۷/ ۴ درصد محدود شود.
خروج از کما با لغو یک ممنوعیت
اوایل مهرماه بود که ناظر بورسی در اقدامی جدید خبر از ممنوعیت خرید و فروش روزانه سهام (Day trading) داد. سازمان بورس در توجیه این اقدام به «دنیای‌اقتصاد» گفت: برخی اشخاص که اقدام به جمع کردن نمادها در حجم‌های قابل توجه و در حداقل دامنه نوسان روزانه کرده بودند، شرایط را برای خروج در حداکثر دامنه نوسان قیمتی روزانه مهیا یافته و با عرضه‌های پرحجم به دنبال شناسایی سودهای قابل توجه بودند.
این موضوع موجب افت مجدد قیمت سهم‌ها و سلب اعتماد مکرر از سهامداران و خریداران می‌شد. در ۲۰ آبان‌ماه اما با لغو این ممنوعیت شاهد رشد محسوس ارزش معاملات خرد سهام و خروج بازار از کمای معاملاتی بودیم. با وجود این در آبان‌ماه میانگین روزانه ۵ هزار و ۳۷۰ میلیارد تومان دادوستد رقم خورد که نسبت به مهرماه افت ۶/ ۲۷ درصدی را ثبت کرد.
زمان پیش‌گشایش ۱۵ دقیقه شد
در نخستین روز از آخرین هفته آبان‌ماه ناظر بازار از کاهش زمان پیش‌گشایش از ۳۰ دقیقه به ۱۵ دقیقه خبر داد تا از فشار روانی حاکم بر معاملات سهام تا حدودی کاسته شود. پیش‌گشایشی که در بورس‌های جهانی به‌صورت مخفی یا Dark بوده و فرآیند بازار را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد.
الگوریتمها همچنان ممنوع
حدود دو ماه از ممنوعیت معاملات الگوریتمی می‌گذرد و تاکنون هیچ سیگنال مثبتی از سوی سیاست‌گذار بورسی برای لغو این ممنوعیت ارسال نشده است. در این میان روح‌الله دهقان، مدیرعامل شرکت مدیریت فناوری بورس تهران به «دنیای‌اقتصاد» گفت: این تصمیم نمی‌تواند خیلی پایدار باشد چون با برگشت بازار به حالت عادی باید شرایط هم به حالت عادی برگردد. در شرایط اضطرار ممکن است چنین محدودیت‌هایی ایجاد شود. حتی در آمریکا هم زمانی که الگوریتمها دچار مشکلی می‌شوند معمولا جلوی این نوع معاملات را می‌گیرند اما فقط برای شرایط اضطراری.
عملکرد صنایع در دومین ماه پاییز
نگاهی به عملکرد صنایع بورسی در آبان‌ماه نشان دهنده رشد میانگین قیمت‌ها در ۹ گروه در مقابل افت شاخص ۲۹ صنعت است. در این میان گروه لاستیک و پلاستیک در این ماه با رشد ۵/ ۱۹ درصدی صدرنشین شد و پس از آن گروه کاشی و سرامیک با افزایش ۶/ ۱۲ درصدی میانگین قیمت سهام زیرمجموعه خود قرار گرفت.
در آن‌سوی بازار گروه وسایل ارتباطی با تک سهم «لپارس» که تنها یک روز سبز در دومین ماه پاییز ثبت کرد، با بیش از ۶۰ درصد زیان‌ده‌ترین گروه بورس تهران در این ماه لقب گرفت. صنعت محصولات چوبی دیگر گروه پر زیان بازار سهام بود که آبان‌ماه را با افت ۹/ ۳۹ درصدی پشت سر گذاشت.
بیشترین حجم دادوستد نیز در آبان‌ماه با معامله ۴۷ میلیارد و ۹۲۴ میلیون سهم به ارزش ۱۸ هزار میلیارد تومان از آن زیرمجموعه‌های گروه خودرو و ساخت قطعات شد. بانکی‌ها نیز در این ماه معامله ۲۳ میلیارد و ۲۷۴ میلیون سهمی به ارزش ۹ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان را ثبت کردند.
تغییر زمین بورس‌بازی در دو نیمه آبان
در ۱۸ روز کاری آبان‌ماه، سهامداران حقیقی در ۱۳ روز معاملاتی فروشنده بودند و ۵ روز کاری را در نیز زمین خرید سهام فعالیت کردند. ماحصل این رفت و آمد خروج ۵ هزار و ۲۵۳ میلیارد تومان پول حقیقی از گردونه معاملات سهام بود. در مجموع می‌توان فعالیت بازیگران سهام را در دو نیمه متفاوت بررسی کرد.
به این ترتیب در نیمه نخست که تا ۲۱ آبان ماه به درازا کشید، شاهد جابه‌جایی سهامی به ارزش ۷ هزار و ۷۹۳ میلیارد تومان در مسیر حقیقی به حقوقی بودیم. با بازگشت نماگرهای سهام به مسیر صعودی اما زمین بازی سهامداران نیز تغییر کرد و در ۵ روز پایانی این ماه سهامی به ارزش ۲ هزار و ۵۴۰ میلیارد تومان از پرتفوی حقوقی‌ها به سبد سهام معامله‌گران حقیقی بازار منتقل شد.
در میان صنایع بورسی، گروه چندرشته‌ای صنعتی که پس از توقف ۵/ ۲ ماهه «شستا» در روزهای پایانی این ماه اصلی‌ترین نماد خود را بازپس گرفت، با بیشترین اقبال حقیقی همراه شد. به این ترتیب صنعت مذکور در دومین ماه پاییز شاهد ورود ۱۶۷ میلیارد تومان پول حقیقی بود که در این میان «شستا» با جابه‌جایی سهامی به ارزش ۴۰۹ میلیارد تومان در مسیر حقوقی به حقیقی همراه شد.
پس از آن اما دو گروه کوچک کاشی و سرامیک و حمل و نقل قرار داشتند که در مجموع خالص خرید ۱۷۴ میلیارد و ۳۰۰ میلیون تومانی از سوی سهامداران خرد را تجربه کردند. معدنی‌ها نیز در این ماه شاهد انتقال سهامی به ارزش ۴۴ میلیون تومان در مسیر حقوقی به حقیقی بودند. در آن‌سوی بازار اما با وجود افزایش اقبال به سهام کامودیتی‌محور در هفته پایانی آبان، اما برآیند ماهانه جابه‌جایی سهام به پرتفوی حقوقی‌ها سنگینی می‌کرد. جایی که زیرمجموعه‌های گروه فلزات اساسی انتقال سهامی به ارزش هزار و ۹۵۱ میلیارد تومان در مسیر حقیقی به حقوقی را ثبت کردند.
این روند در پتروپالایشی‌ها در مجموع با جابه‌جایی سهامی به ارزش ۹۱۸ میلیارد و ۴۹۰ میلیون تومان از سبد سهام معامله‌گران خرد به پرتفوی سهامداران عمده دنبال شد. دو گروه بانک و خودرو نیز معاملات آبان‌ماه را با حمایت حقوقی پشت سر گذاشتند. در این راستا بانکی‌ها شاهد خالص خرید یک میلیارد و ۳۲۲ میلیون تومانی سهامداران حقوقی و خودروسازان با انتقال سهامی به ارزش ۶۲۳ میلیارد تومان در مسیر حقیقی به حقوقی روبه‌رو شدند.
در مجموع آبان‌ماه معامله‌گران حقیقی سهمی ۸۰ درصدی از خرید سهام را در اختیار داشتند و در مقابل در زمین فروش نیز مشارکت ۸۶ درصدی را ثبت کردند. هر دو متغیر مذکور در مقیاس ماهانه رشد ۷/ ۱ و ۳/ ۰ درصدی را ثبت کرد.
رقبا از بورس عقب ماندند
در حالی که سه ماه گذشته با جاماندگی بورس از دیگر بازارهای سرمایه‌پذیر دنبال شد، در دومین ماه پاییز در برابر افت ۹/ ۱۶ درصدی سکه و عقب‌نشینی ۶/ ۸ درصدی دلار، نماگر سهام به کاهش ۷/ ۴ درصدی بسنده کرد. از این رو به نظر می‌رسد در دومین ماه پاییز بازار سهام با وجود افت میانگین قیمت‌ها توانسته از بازارهای سفته‌بازانه پیش بیفتد. در بازار مسکن نیز هر چند هنوز آمار قابل استنادی از قیمت‌ها در آبان‌ماه منتشر نشده است، اما برآورد می‌شود که میزان تورم ملک از تورم ماهانه کمتر باشد و حتی امکان ثبت افت ماهانه نیز در این بازار وجود دارد.