به گزارش «دنیای بورس» به نقل از فرارو، سال میلادی درحالی به پایان خود نزدیک می‌شود که مناسبات ایران و آمریکا به شدت تنش‌آلود شده و هیچ نشانه بارزی در حوزه تنش‌زدایی میان دو کشور دیده نمی‌شود. بالعکس، روند تحولات نشان می‌دهد که تنش‌ها میان دو طرف ممکن است در سال ۲۰۲۰ تشدید شود.
سال ۲۰۱۹ در مناسبات ایران و آمریکا، سال کم‌سابقه‌ای بود. آمریکا در این سال، تحریم‌های بی‌سابقه‌ای علیه ایران اعمال کرد که کاخ سفید آنها را «قوی‌ترین تحریم‌های تاریخ» خواند. آمریکا، در اقدامی که در چهل سال گذشته سابقه نداشت، کل معافیت‌های فروش نفت ایران را در ماه مه لغو کرد.
امری که به کاهش شدید صادرات نفت ایران منجر شد. در نتیجه کاهش صادرات نفت ایران، تنش‌ها در مسیر‌های انتقال انرژی در دریای عمان و تنگه هرمز بالا گرفت. آمریکا و دیگر کشور‌هایی که در خلیج‌فارس منافع اقتصادی و امنیتی داشتند، حضور خود را در این منطقه حساس بیشتر کردند.
اما همزمان با این تنش‌ها، برخی کشور‌ها با هدف آرام کردن وضعیت، سعی کردند میان ایران و آمریکا وساطت کنند که البته تاکنون هیچ‌کدام از آنها به موفقیت ملموسی نرسیده‌اند. در واقع مناسبات ایران و آمریکا، به‌رغم همه تلاش‌هایی که در زمینه تنش‌زدایی انجام شده، دچار رکود و جمود شده است. از این‌رو، بسیاری از ناظران در پی یافتن پاسخ این پرسش هستند که در سال جدید میلادی مناسبات تهران و واشنگتن، به کجا خواهد رسید؟
طبیعی است که نمی‌توان به این پرسش، پاسخ قاطعی داد. با این حال، می‌توان با بررسی نشانه‌ها و تحولات جاری چشم‌انداز کلی روابط ایران و آمریکا در سال آینده میلادی را ترسیم کرد. این نشانه‌ها و تحولات، که در ادامه بررسی می‌شوند، موجب شده بسیاری از ناظران چشم‌انداز کاهش تنش‌ها را بعید بدانند. اکثر ارزیابی‌ها حاکی از این است که تنش‌های فعلی میان ایران و آمریکا ادامه خواهد یافت و حتی ممکن است شدیدتر شود. نشانه‌ها و تحولات زیر این ارزیابی را تقویت می‌کند. روند فعلی نشان می‌دهد که در شطرنج روابط ایران و آمریکا، بازی ممکن است به مرحله کیش و مات برسد.
عوامل موثر بر درونمای روابط
۱- دولت ژاپن اخیرا با هدف «کمک به تامین امنیت» مسیر‌های انتقال نفت، اعزام نیروی نظامی به خاورمیانه را تصویب کرده است. یک کشتی حامل بالگرد به همراه ۲۶۰ پرسنل نظامی ژاپن، برای یک ماموریت یک‌ساله جمع‌آوری اطلاعات، در اواخر ژانویه آینده، به دریای عمان و تنگه باب‌المندب اعزام می‌شوند.
رسانه‌های ژاپنی می‌گویند حسن روحانی در سفر اخیر خود به توکیو، با اعزام این نیروها موافقت کرده است. به هر حال، صرف‌نظر از اینکه آیا ژاپن در اعزام نیرو‌های خود به خاورمیانه موافقت ایران را به‌دست آورده یافته یا نه، نفس اعزام نیروها، میتواند به این معنا باشد که ژاپن امیدی به حل اختلافات ایران و آمریکا در کوتاه‌مدت ندارد. چون ژاپن با توجه به وساطتش میان ایران و آمریکا، بهتر از هرکس دیگری میداند که چشم‌انداز کاهش تنش از طریق گفت‌وگو میان تهران و واشنگتن چقدر است.
۲- تحرکات اخیر فرانسه، که از قضا مانند ژاپن درگیر وساطت میان ایران و آمریکا بود، ارزیابی مشابهی را نشان می‌دهد. وزارت‌خارجه فرانسه، به تازگی سفیر ایران در پاریس را به‌خاطر بازداشت شهروندان فرانسوی در ایران احضار کرد. پاریس با بیان اینکه بازداشت فریبا عادل‌خواه و رولان مارشال (دو شهروند فرانسوی محبوس در ایران) «غیرقابل تحمل» است، خواستار آزادی فوری آنان شد.
پیش از این نیز امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، اندکی پس از تبادل زندانیان میان ایران و آمریکا، در توییتی خواستار آزادی فوری این دو زندانی شده بود. فرانسه معمولا درحاشیه تماس‌هایی که در ماه‌های اخیر با ایران داشت، موضوع زندانیان فرانسوی را مطرح می‌کرد، اما این موضوع اولویت اول فرانسوی‌ها در تعامل با ایران نبود. آنها برای از سرگیری گفت‌وگو‌ها میان ایران و آمریکا وساطت می‌کردند.
از همین رو، نگران بودند که مساله زندانیان، روی وساطتشان تاثیر منفی بگذارد. اما همزمان با شکست وساطت فرانسه، مساله زندانیان فرانسوی در ایران به تدریج برجسته شد. ظاهرا فرانسوی‌ها هم مانند ژاپنی‌ها دیگر امید چندانی به موفقیت وساطت میان ایران و آمریکا ندارند.
۳- اما سوای شکست یا عدم موفقیت وساطت‌ها، موضوع دیگری وجود دارد که ممکن است روابط ایران و آمریکا را در سال ۲۰۲۰ تحت‌الشعاع قرار دهد و آن، فرارسیدن موعد انقضای تحریم‌های تسلیحاتی ایران است. توضیح آنکه در اکتبر ۲۰۲۰، تحریم تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران منقضی می‌شود. رفع تحریم‌های تسلیحاتی ایران ظرف پنج سال، بخشی از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) بود. بر اساس تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل، فروش سلاح‌های تهاجمی به ایران ممنوع است.
آمریکا از ماه‌ها قبل گفته این تحریم‌ها باید تمدید شود. اما، روسیه به تازگی اعلام کرده که مخالف تمدید این تحریم‌هاست. سرگئی ریابکوف، معاون وزیرخارجه روسیه اخیرا به خبرگزاری اینترفکس گفته طبق برجام محدودیت‌ها بر واردات و صادرات سلاح ایران منقضی خواهد شد و تمدید این محدودیت‌ها امکان‌پذیر نیست.
انقضای تحریم‌های تسلیحاتی در اکتبر ۲۰۲۰، پرسش‌های متعددی را مطرح می‌کند: چنانچه روسیه با تمدید تحریم‌های مزبور مخالفت کند، آیا آمریکا برای جلوگیری از رفع این تحریم‌ها به مکانیزم ماشه متوسل خواهد شد؟ وزارت‌خارجه آمریکا اخیرا در یک سند حقوقی مدعی شده که آمریکا به‌رغم خروج یک‌جانبه کاخ سفید از برجام، میتواند از مکانیزم ماشه استفاده کند.
اگر آمریکا نتواند از مکانیزم ماشه استفاده کند، آیا اروپایی‌ها را برای فعال‌سازی این مکانیزم تحت فشار قرار خواهد داد؟ اروپایی‌ها در یک ماه گذشته به‌خاطر روند کاهش تعهدات هسته‌ای ایران، تلویحا این کشور را به فعال‌سازی مکانیزم ماشه تهدید کرده‌اند.
پرسش دیگر اینکه با توجه به استمرار بی‌عملی اروپا در تامین منافع اقتصادی ایران، آیا تهران روند کاهش تعهدات هسته‌ای را ادامه می‌دهد؟ اگر ادامه دهد، واکنش اروپایی‌ها چه خواهدبود؟ همه این پرسش‌ها، سال ۲۰۲۰ را برای ایران پرابهام می‌کنند. مناسبات ایران و آمریکا در سال ۲۰۲۰ از مسائل متعددی تاثیر می‌پذیرد.
از جمله اینکه آیا مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا، که معمار اصلی فشار‌ها بر ایران است، برای کاندیدا شدن در انتخابات مجلس سنا، وزارت‌خارجه را رها خواهد کرد؟ یا اینکه ترامپ در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری تا چه اندازه برای تنش‌زدایی یا تنش‌زایی با ایران آمادگی دارد؟
واضح است که در سال ۲۰۲۰ برجام و سرنوشت آن، مهم‌ترین عامل در روابط ایران و غرب خواهد بود. به احتمال زیاد در این سال مشخص خواهد شد که این توافق زنده می‌ماند یا اینکه کاملا از بین خواهد رفت.
درحال‌حاضر با توجه به تحولات جاری، چشم‌اندازی برای کاهش تنش‌ها دیده نمی‌شود. برخی محافل رسانه‌ای و اندیشکده‌ای آمریکا بر این باور هستند که سال آینده میلادی، سال پرتنشی خواهد بود. به‌عنوان نمونه، اندیشکده اطلاعاتی «استراتفور» به تازگی چنین ارزیابی کرده است که سال ۲۰۲۰ میتواند سال تشدید تنش‌ها میان ایران و آمریکا باشد. به‌طور کلی رسانه‌های آمریکایی، ایران و خلیج‌فارس را در لیست مناطقی می‌دانند که احتمال تنش در آن زیاد است.
در همین رابطه، مجله فارن‌پالیسی ایران و خلیج‌فارس را جزو ۱۰ منطقه پرتنش در سال ۲۰۲۰ دانست و نوشت: «تنش‌ها میان ایالات‌متحده و ایران در ۲۰۱۹ به شکل خطرناکی بالا گرفت و سال آینده، ممکن است دشمنی آنها به نقطه جوش برسد.»
افزون بر این، برخی رسانه‌های آمریکا می‌گویند حتی در دوره انتخابات آمریکا هم احتمال کاستن از فشار‌ها بر ایران وجود ندارد. در همین خصوص، رادیو ان‌پی‌آر آمریکا با اشاره به احتمال تداوم فشار بر ایران مدعی شد که دونالد ترامپ به احتمال زیاد موضع سختگیرانه خود علیه ایران را یکی از دستاورد‌های خود حساب خواهد کرد.
با این حال به‌رغم همه این تحولات، تلاش‌هایی برای تنش‌زدایی توسط دستگاه دیپلماسی ایران انجام می‌شود. محمدجواد ظریف، وزیر امورخارجه ایران، هفته آینده به روسیه سفر می‌کند و سپس، طبق ادعای برخی منابع خبری، اوایل ماه ژانویه به نیویورک می‌رود. ظریف قرار است در نشست وزارتی شورای امنیت سازمان ملل شرکت کند. احتمالا مانند سفر‌های قبلی، این بار هم ظریف پیشنهادهایی با خود ببرد، اما باید منتظر ماند و دید که آیا آمریکایی‌ها این پیشنهادها را جدی خواهند گرفت یا مانند گذشته، اعتنایی به تحرکات دیپلماتیک رئیس دستگاه دیپلماسی ایران نخواهند کرد.
در همین رابطه نیز بخوانید:
- یک خبر فوری که تایید نشده/ ظریف به نیویورک می‌رود؟
- تحلیل العرب از هماهنگی ایران، ترکیه و قطر در یمن (لینک)