دنیای بورس: تاریخ ۵۰ سال اخیر اقتصاد ایران نشان می‌دهد که متناوبا جامعه با امواج تورمی کم و بیش سهمگینی روبه‌رو بوده است. دهه ۹۰ شمسی را در این زمینه می‌توان رکورددار این امواج دانست، طوری‌که یک‌بار در سال‌های ابتدایی این دهه و اینک در سال‌های آخر آن شاهد رشد قیمتی حداقل دو تا سه برابری در تمام دارایی‌ها، کالاها و حتی خدمات هستیم. این رشد تورمی در املاک و مستغلات هم خود را به‌گونه‌ای خاص نشان می‌دهد، زیرا یکی از روش‌های سنتی ایرانیان برای مقابله با امواج تورمی، سرمایه‌گذاری در این زمینه است. شرکت‌های بورسی هم که توسط مدیران همین جامعه اداره می‌شوند در سال‌های گذشته بخشی از منابع خود را در زمینه املاک و مستغلات سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
افزایش دارایی‌محور سهام با امواج تورمی
خرید زمین‌های بزرگ ضمن آنکه دست شرکت را در اجرای طرح‌های توسعه احتمالی باز می‌گذاشت، در طول زمان ارزش دارایی‌های سهامداران را هم حفظ می‌کرد یا حتی ارتقا می‌داد. برخی از این شرکت‌ها در طول زمان در روند عملیات تولید خود دچار مشکل شده و بعضا تنها نام و خاطره‌ای از برند آن‌ها باقی ماند، اما دارایی‌های ملکی آن‌ها سبب شد هنوز هم سهامشان خواهان داشته باشد. این‌گونه شرکت‌ها معمولا به خاطر نداشتن عملیات تولیدی سودده به بازار پایه منتقل می‌شوند و در آنجا علاقه‌مندان خاص خود را برای سرمایه‌گذاری می‌یابند.
در گزارشی که از نظرتان می‌گذرد به برخی از رویدادهای یک‌هفته گذشته در بازار پایه پرداخته می‌شود تا کمکی هر چند اندک به علاقه‌مندان و سرمایه‌گذاران در این بازار پرریسک باشد. یکی از رویدادهای هفته قبل بازار پایه گشایش نماد صنعتی و کشاورزی شیرین خراسان («قشرین») برای نخستین بار در بازار پایه «ج» بود که پس از ثبت افزایش سرمایه حدود ۱۸۳۰ درصدی از محل تجدید ارزیابی صورت گرفت.
«قشرین» از آن دسته شرکت‌هایی است که دارایی‌های زیادی به شکل زمین در مشهد دارد. «قشرین» سال‌ها در بازار دوم بورس معامله می‌شد اما پس از آنکه نتوانست در مهلت مقرر خود را از شمول ماده ۱۴۱ قانون تجارت خارج کند، از بورس اخراج شد. «قشرین» در سال‌های پیش توسط یک شخصیت حقوقی یعنی سرمایه‌گذاری ملی ایران («ونیکی») و یک شخصیت حقیقی که خانواده‌ای خراسانی از موسسان شرکت بودند، مدیریت می‌شد.
به نظر می‌رسید مدیران وقت «ونیکی»، مالکیت زمین‌های فراوان این شرکت را از ویژگی‌های برجسته آن دانسته و بیشتر از عملیات تولیدی شرکت به آن بها می‌دادند. شاید به همین دلیل بود که در چند سال اقدام موفقی در اصلاح ساختار شرکت انجام نگرفت و سرمایه «قشرین» در سطح ۵ میلیارد تومان باقی ماند. حتی در سال ۱۳۹۴ که بیشتر شرکت‌های زیان‌ده و مشمول ماده ۱۴۱ توانستند با تجدید ارزیابی دارایی‌ها، ساختار مالی خود را اصلاح کنند، «قشرین» موفق به این کار نشد.
علت اصلی شاید آن بود که زمین‌های «قشرین» از زمین‌های موقوفه آستان قدس رضوی بود (به اصطلاح محلی زمین‌های آستانه‌ای گفته می‌شود) و فقط اعیان (ساختمان) آن در مالکیت شرکت قرار داشت و نه عرصه (زمین). سازمان بورس فقط با افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی زمین‌هایی موافقت می‌کرد که سند عرصه (زمین) آن به‌نام شرکت باشد. چندسال پیش خانواده سهامدار حقیقی مزبور، سهام خود در «قشرین» را در قیمت‌های حدود هزارتومان به «ونیکی» و سایر خریداران واگذار کردند و از ترکیب سهامداری خارج شدند.
مدتی بعد مدیریت «ونیکی» تغییر کرد (از بانک تجارت به یکی از فعالان باسابقه بازار سرمایه منتقل شد) و همزمان (یا شاید پیش از آن) برخی که احتمالا با مدیران قبلی این شرکت سرمایه‌گذاری هم‌عقیده بودند، شروع به خرید سهم «قشرین» کرده و در نتیجه قیمت سهم از کمتر از ۲ هزار تومان در نیمه سال ۱۳۹۶ به بیش از ۹ هزار تومان در آبان ۱۳۹۷ رسید و پس از آن نماد متوقف شد. در بهمن سال ۱۳۹۷خریداران جدید توانستند با در اختیار گرفتن ۴ کرسی از ۷ کرسی هیاتمدیره، کنترل شرکت را به‌دست گیرند.
نکته جالب در این تحولات مدیریتی آن بود که نامه‌هایی از سوی «ونیکی» برای استعفا از سه کرسی هیاتمدیره ارسال شد که سهامداران جدید بلافاصله با آن موافقت کردند و با کنترل کامل شرکت توانستند مراحل افزایش سرمایه از تجدید ارزیابی دارایی‌های شرکت را به پیش ببرند. در این راستا تقریبا تمام دارایی‌ها به جز زمین تجدید ارزیابی شد که به رقم رکوردی ۴۵۰ میلیارد تومان یعنی بیش از ۹۰ برابر سرمایه شرکت رسید، گرچه نهایتا سازمان بورس با حدود ۹۰ میلیارد تومان از این مبلغ به‌عنوان افزایش سرمایه موافقت کرد.
این اقدامات گرچه شرکت را از شمول ماده ۱۴۱ خارج کرد، اما وقتی به نتیجه رسید که پیش از آن شرکت از بورس اخراج شده بود. گشایش نماد «قشرین» با قیمت حدود هزارتومان برای هر سهم و درواقع ۱۲۴ درصد رشد نسبت به قیمت تئوریک بعد از افزایش سرمایه صورت گرفت که ارزش بازار شرکت را به بالای هزار میلیارد تومان رساند. تفاوت هزار میلیارد تومان ارزش بازار «قشرین» با ۴۵۰ میلیارد تومان دارایی‌های تجدید ارزیابی شده آن را می‌توان به حق بهره‌برداری زمین‌های فراوان قشرین نسبت داد.
کما اینکه مدیران شرکت اعیان (ساختمان) یک زمین ۱۸۲ متری از قطعه ۵۲۲ هکتاری کنار فرودگاه مشهد را کمی بیشتر از قیمت کارشناسی که مترمربعی یک میلیون تومان بود در مزایده‌ای در فروردین امسال فروختند تا احتمالا بازار را متوجه ارزش این زمین‌ها بکنند. تجربه نشان داده که وقتی فعالان حقیقی بورس کنترل شرکت‌های بورسی را به‌دست می‌گیرند شتاب خاصی برای نقد کردن دارایی‌های راکد شرکت و تبدیل آن به سود یا سرمایه‌گذاری دارند که طبیعتا در رشد قیمت سهم تاثیر بسزایی خواهد داشت. «ونیکی» در روز گشایش نماد «قشرین» حدود ۶۵۰ هزار سهم عرضه کرد که در مقایسه با حدود ۱۸ میلیون سهم معامله شده قابل توجه نبود.
«قشرین» به‌زودی مجمع نوبت دوم برای انتخاب اعضای هیاتمدیره دارد که ممکن است در آن شاهد رقابت برای تصاحب کرسی هیاتمدیره باشیم، به‌ویژه آنکه چندماهی است ونیکی نقشی در مدیریت شرکت ندارد. در روزهای آینده باید دید تعامل ونیکی با مدیران قشرین چگونه خواهد بود به‌ویژه آنکه در اواخر سال گذشته مدیریت «ونیکی» مجددا تغییر کرد و کنترل آن از فرد حقیقی باسابقه‌ای که نتوانسته بود به تعهداتش عمل کند، به دست «صندوق بازنشستگی کارکنان بانک‌ها» رسید. پس از آن بود که مدیریت «ونیکی» به یکی از مدیران اسبق آن رسید که چند ماهی بود از شرکت جدا شده بود و این بار پس از تغییرات مجدد به‌عنوان مدیرعامل به شرکت بازگشت.
در هفته گذشته «کارخانه‌های صنعتی آزمایش» (لازما) شاهد انتشار مدارکی درباره اقدامات انجام شده مدیریت در زمینه تسویه مطالبات بود. نماد لازما که پس از رشد ۶۰ درصدی برای کنفرانس اطلاع‌رسانی متوقف شده بود، بدون انتشار شفاف‌سازی توسط سازمان بورس باز شد اما پس از ارائه همراه با تاخیر شفاف‌سازی، با توجه به ابهاماتی که برای سازمان بورس وجود داشت مجددا متوقف شد. آخرین اطلاعات منتشر شده در چهارشنبه گذشته، جهت رفع ابهام بود که البته باید دید آیا می‌تواند سازمان بورس را برای بازگشایی نماد قانع کند یا نیاز به اطلاعات دیگری است.
در این کنفرانس تکمیلی به روند تسویه بدهی‌های شرکت با سه بانک ملی، ملت و رفاه اشاره شده است. براین اساس بخشی از بدهی به بانک ملی پرداخت و بقیه در ۶۰ قسط ۴۵ میلیون تومانی تسویه می‌شود. در مورد رقم لازم برای تسویه تسهیلات بانک ملت هم توافق صورت گرفته، اما شرکت پیشنهاد داده که به جای پرداخت نقدی، عرصه و اعیان شعبه بانک ملت سرخه‌حصار در کنار کارخانه، به‌همراه تراکم اخذ شده از شهرداری به بانک ملت واگذار شود. در مورد ۱۵ فقره تسهیلات به مبلغ کل ۲۲ میلیارد تومان از بانک رفاه هم ۷ فقره تسویه و بقیه در دست پیگیری است. لازما درگیر یک پرونده مالیاتی به مبلغ بالاست که ناشی از افزایش سرمایه ناموفق از تجدید ارزیابی دارایی‌ها در سال ۱۳۹۵ بوده و در حال پیگیری است.
در آن سال سازمان بورس به‌خاطر عدم فعالیت تولیدی در لازما، با افزایش سرمایه موافقت نکرد و تغییر اساسنامه و گنجاندن فعالیت‌های غیرتولیدی در متن آن هم نتوانست موافقت سازمان بورس را جلب کند. اداره مالیات هم بر رقم تجدید ارزیابی که در حقوق صاحبان سهام مانده بود مالیات بست. در واقع هرگونه اقدام جدیدی در جهت افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها پس از رفع مشکل مالیاتی مزبور است، گرچه مدیرعامل در این نامه گفته است پیش از دریافت مجوز تضمینی از سازمان بورس هم اقدامی در این زمینه انجام نخواهد داد.
تازه‌ترین نکته‌ای که در نامه مدیرعامل به آن اشاره شده رشد مبالغ اجاره زمین و تاسیسات کارخانه تهران است که گفته شده می‌تواند برای پرداخت دیون شرکت با فرض صرفه‌جویی در هزینه‌ها، کافی باشد. چهارشنبه هفته گذشته پس از حدود ۴ سال غیبت «موسسه اعتباری توسعه» در کدال، نامه‌ای درباره تعیین ریاست هیات‌سرپرستی برای این موسسه از سوی بانک مرکزی منتشر شد که تاریخ ۳/ ۲/ ۱۳۹۸ را بر خود دارد. همان‌گونه که پیش از این گفته شد به‌خاطر اختلافات سهامدار عمده و هیاتمدیره توسعه با مقام ناظر بانک مرکزی در سال‌های گذشته، مدت‌ها این موسسه اعتباری بدون هیاتمدیره و مدیرعامل اداره می‌شد. توسعه که در بیشتر مراکز استان‌ها و برخی از شهرهای بزرگ شعبه دارد، پذیرش سپرده‌های ریالی و ارزی و خدمات بانکی نظیر شتاب، پایا، ساتنا و مانند آن را به مشتریان خود ارائه می‌دهد.
البته باتوجه به فعالیت چراغ خاموش این موسسه به نظر می‌رسد بخش عمده‌ای از مشتریان این موسسه سهامداران حقیقی و حقوقی آن باشند که در زمینه‌های گوناگون تجاری فعالیت می‌کنند و نیز مشتریانی که از ده پانزده سال ابتدای فعالیت موسسه به آن وفادار مانده‌اند. این موسسه در سال ۱۳۷۶ با رویکرد تامین مالی بخش ساخت‌و‌ساز شروع به‌کار کرد اما از اواخر دهه ۸۰ دچار مشکلاتی در زمینه تعامل با بانک مرکزی شد.
تمام موسسه‌های اعتباری که همزمان با توسعه یا پس از آن تاسیس شدند امروز در قامت بانک به فعالیت خود ادامه می‌دهند، مانند «موسسه مالی اعتباری بنیاد» که با نام «بانک سینا» (وسینا) و «شرکت اعتباری کارآفرینان» که با نام «بانک کارآفرین» (وکار) در بورس حضور دارند. در نامه مزبور رئیس هیات سرپرستی معرفی شده که در رزومه‌اش می‌توان مدیرعاملی یکی از شرکت‌های زیرمجموعه «بانک پارسیان» را که در زمینه وصول مطالبات معوق فعالیت می‌کند، یافت. به نظر می‌رسد به‌زودی اعضای دیگر هیات سرپرستی مشخص شده و کار تشکیل مجامع عقب افتاده سال‌های مالی ۱۳۹۳ و پس از آن انجام شود.
پذیره‌نویسی «بیمه زندگی باران» در نماد باران با سرمایه ۱۲۰ میلیارد تومان از سه‌شنبه هفته گذشته آغاز و طی آن ۷۲۰ میلیون از سهام آن به‌مدت ۱۵ روز عرضه می‌شود. هر شخص حقیقی می‌تواند حداقل ۱۰ هزار و حداکثر ۱۰۰ هزار سهم خریداری و مبلغ ۵۰ تومان از ارزش اسمی ۱۰۰ تومانی آن را پرداخت کند. ۵۰ تومان بقیه طی دو سال آینده و پس از اعلام هیاتمدیره باید پرداخت شود.
برای شخصیت‌های حقوقی حداقل ۱۰ هزار و حداکثر ۱۰ میلیون سهم تعیین شده است. در همین رابطه حراج سهام سهامداران «بیمه زندگی خاورمیانه» (بخاور) که در مهلت مقرر ۵۰ تومان بقیه ارزش اسمی سهام را پرداخت نکرده بودند، روز شنبه به پایان رسید. میانگین قیمت فروش این سهم به متقاضیان ۶۳ تومان بود که خریداران ۵۰ تومان بقیه ارزش اسمی را هم هنگام خرید پرداخت کردند، یعنی در واقع هر سهم را ۱۱۳ تومان خریدند. به صاحبان سهام حراج شده هم ۶۳ تومان پس از کسر هزینه‌های حراج تعلق خواهد گرفت.