دنیای بورس: مدتی پس از تاسیس «فرابورس»، تابلویی به نام «بازار توافقی» در آن ایجاد شد تا شرکت‌هایی که شرایط حضور در بورس را نداشتند و باید اخراج یا لغو پذیرش می‌شدند، در آنجا مورد معامله قرار بگیرند.
حتی برخی شرکت‌هایی که در سال‌های قبل از بورس اخراج شده بودند، مجددا در بازار توافقی پذیرش شدند تا امکان معامله سهامشان در این بازار فراهم شود. از اواخر سال ۱۳۹۵ شرکت فرابورس با تغییراتی در بازار توافقی آن را به بازار پایه تغییر نام داد و به سه بخش «الف»، «ب» و «ج» تقسیم کرد.
بازار پایه «الف» دربرگیرنده برخی شرکت‌های خاص مانند بورس، بورس‌کالا و فرابورس شد که به دلایلی به جز عدم شفافیت، امکان معامله در بازار اصلی بورس و فرابورس را نداشتند. بازار «ب» شامل شرکت‌هایی بود که با معیارهای تعریف شده توسط فرابورس دارای حداقل «شفافیت اطلاعاتی» و «نقد‌شوندگی» بودند. بازار «ج» هم بقیه شرکت‌ها را شامل شد که دو معیار بالا را نداشتند یا حسابرس صورت‌های مالی آنها را مردود اعلام کرده‌بود. بازار «ب» و «ج» هر دو محدودیت حجم مبنا نداشتند، دامنه نوسان برای بازار «ب» دو برابر بازارهای اصلی بورس و فرابورس بود و بازار «ج» هم به‌صورت تئوریک دامنه نوسان نامحدود داشت. این ویژگی‌ها سبب شد این دو بخش از بازار پایه به تدریج مورد توجه قرار گیرد. به ویژه که در بازار قبلی (توافقی) نقش ناظر در تایید معاملات بسیار مشهود و توام با سختگیری بود، اما در بازار پایه، با مقررات جدید جای دخالت کمتری برای ناظر باقی مانده بود.
برخی فعالان بورس سال‌ها بود که انتظار داشتند چنین اصلاحاتی در بازارهای رسمی بورس و فرابورس صورت گیرد تا یک یا هر دو محدودیت «حجم مبنا» و «دامنه نوسان» تعدیل شود که برخلاف انتظار آنها، اولویت در این مورد به بازار پایه داده شد.
با توجه به اینکه شرکت‌های بازار پایه اکثرا کوچک یا دارای شناوری محدود بودند با آمدن پول، رشدهای آنچنانی کردند، به‌گونه‌ای که برخی از دارندگان قدیمی سهام توافقی، با شناسایی سود حدود ۱۰۰ درصدی از سهامی که بعضا سال‌ها داشتند خارج شدند و سپس مشاهده کردند از همان نقطه خروجشان قیمت‌ها چند برابر شد! به‌زودی فعالان بورسی بیشتری که از انجام اصلاحات در بازارهای اصلی ناامید بودند و برخی طی سال‌ها، نزدیک بازار توافقی هم نشده بودند، جلب نسخه جدید آن یعنی بازار پایه شدند.
بیشتر این افراد در ابتدا خیلی مایل نبودند ورودشان به این بازار را اعلام کنند اما آن‌قدر جریان پول در این بازار شدت گرفت و سودهای درشت به‌دست آمد که آنها هم به‌تدریج در کانال‌ها و سایت‌ها معاملاتشان را اعلام کردند.
شرکت‌های بازار پایه بسیاری از الزامات گزارش‌دهی و شفافیت شرکت‌های بازار اصلی فرابورس را ندارند و همین موضوع راه را بر ایجاد شایعاتی باز می‌کند که بعضا هیچ‌گاه صحت و سقم آن مشخص نمی‌شود.
در یک نمونه جالب قیمت سهمی از بازار پایه «ج» براساس شایعه تصاحب مدیریتی، دو برابر شد و بعدا معلوم شد طی این رشد قیمت، سهامدار اصلی، عمده سهم خود را به بازار تشنه عرضه کرده است. نکته جالب‌تر این بوده که حتی پس از آن هم سهم بدون شایعه خاصی مجددا دوبرابر شد، طوری‌که سهامدار عمده نیز احتمالا از اینکه سهامش را با سود ۱۰۰ درصدی فروخته و صبر نکرده تا با سود ۳۰۰ درصدی بفروشد پشیمان شد! این درحالی است که شرکت مزبور دارایی قابل توجهی نداشت، فعالیت عملیاتی حداقلی و بدهی سنگینی هم به ادارات دولتی داشت. همین شرکت مدتی بعد از بازار «ج» به بازار «ب» ارتقا یافت و شاهد رشد قیمت دیگری از این بابت شد.
از سهامدار عمده این شرکت بازار پایه‌ای هم بشنوید که در ابتدا با فروش سهام عمده خود برخی شرکت‌های ارزشی با P/ E بسیار مناسب را خرید اما بعد از مدتی ترجیح داد سهام بنیادی خود را بفروشد و آن را دوباره وارد سهام بازار پایه کند تا هم در آنجا بتواند کرسی هیات‌مدیره بگیرد و هم از نوسانات تند آن بهره بگیرد. شاید بتوان با مشاهده تحرکات این سهامدار عمده، یکی از عوامل نبود نقدینگی برای خرید سهام بنیادی بازار را پیدا کرد.
در گزارشی که از این هفته برای خوانندگان تدارک دیده شده تلاش می‌کنیم به رویدادهای یک‌هفته گذشته در بازار پایه بپردازیم و کمکی هر چند اندک به علاقه‌مندان و سرمایه‌گذاران در این بازار پرریسک بدهیم.
هفته گذشته شنیده شد که قرار است اصلاحاتی در مقررات بازار پایه صورت گیرد که ظاهرا اعلام جزئیات دقیق آن به این هفته و اجرای آن به سال آینده موکول شده‌است. حتی صحبت از تغییراتی ظاهری مانند جایگزینی سه رنگ به جای «الف» و «ب» و «ج» شده است که منتظر خبرهای دقیق‌تر خواهیم ماند.
براساس مقررات فعلی بازار پایه هر ۶ ماه یک‌بار شرایط شرکت‌های بازار پایه «ب» و «ج» مورد بررسی قرار می‌گیرد تا درباره ابقا یا تغییر وضعیت آنها به بازار دیگر تصمیم‌گیری شود. در آخرین روز دی‌ماه نتیجه این بررسی اعلام شد و چند روز بعد بازگشایی شرکت‌های تغییر وضعیت یافته صورت گرفت.
در هفته گذشته بازار پایه دو میهمان جدید داشت، «بانک گردشگری» (وگردش) و «مواد ویژه لیا» (شلیا) پس از آنکه شرایط حضور در فرابورس را از دست دادند، در بازار پایه «ب» پذیرش شدند.
بانک گردشگری اخیرا پس از تغییر سال مالی خود دو مجمع سالانه منتهی به ۳۰/ ۹/ ۱۳۹۶ و مجمع سه ماهه منتهی به ۲۹/ ۱۲/ ۱۳۹۶ را برگزار کرد و آماده بازگشایی در بازار جدید شد. شلیا هم پس از ابهاماتی که در پی رشد قیمت‌ها در موضوع فروش محصولاتش برای فرابورس بوجود آمد ظاهرا نتوانست نهاد ناظر را قانع کند و به بازار پایه «ب» منتقل شد.
وآرین، «توسعه اقتصادی آرین» در سال ۱۳۸۹ با مجوز بانک مرکزی به‌عنوان «بانک الکترونیکی آرین» پذیره‌نویسی و تاسیس شد اما دو سال بعد بانک مرکزی مجوز بانکی آن را باطل کرد و ناگزیر در سال ۱۳۹۲ به شرکت سرمایه‌گذاری تغییر وضعیت داد. وآرین در سال ۱۳۹۳ وام بانکی ۵۰ میلیارد تومانی از بانک دی دریافت و با آن در سهام سرمایه‌گذاری کرد. با شرایط رکود داخلی و افت سهام امکان بازپرداخت منظم اقساط وام فراهم نشد و بانک نیز سهام در وثیقه شرکت را در قیمت‌های پایین فروخت و سبب شناسایی زیان قابل توجهی برای شرکت شد.
دو سال پیش سهام عمده وآرین به یکی از زیرمجموعه‌های «بانک ایران زمین» (وزمین) واگذار شد و سهامدار جدید ضمن انجام اقدامات اصلاحی، چاره برون‌رفت شرکت از وضعیت نامطلوب را فروش عمده‌ترین دارایی وآرین یعنی ۷۱/ ۸درصد از سهام شرکت «سرمایه‌گذاری ایران» (سهامی خاص) دانست. در مجمع فوق‌العاده ۱۶ بهمن سال جاری سهامداران «وآرین» فروش این دارایی به قیمت کارشناسی حدود ۱۹۴ میلیارد تومانی را تصویب کردند، در حالی‌که در همین روز اعلام شد که وآرین ۱۷ درصد
سهام شرکت «سرمایه‌گذاری نیرو» (ونیرو) را از «سرمایه‌گذاری ایران» (سهامی خاص) به مبلغ حدود ۱۵۷ میلیارد تومان خریداری کرده است. به‌نظر می‌رسد وآرین بلوک ۱۷ درصدی ونیرو را در ازای بخشی از مبلغ فروش «سرمایه‌گذاری ایران» که همین روزها خواهد فروخت، خریداری کرده است. به عبارتی بخشی از معامله به‌صورت تهاتری انجام شده تا وآرین در ازای سهام فروخته شده، بلوک ۱۷ درصدی «ونیرو» و بقیه را هم احتمالا وجه نقد بگیرد.
موضوع دیگر آنکه با توجه به مصوبه مجمع فوق‌العاده که اولویتی در فروش بلوک «سرمایه‌گذاری ایران» برای اشخاص وابسته مشمول ماده ۱۲۹ قانون تجارت قائل شده، به نظر می‌رسد خریدار از سهامداران شرکت «سرمایه‌گذاری ایران» باشد که مطالباتی از آن دارد و با آن مطالبات تهاتر سه‌جانبه را انجام می‌دهد. نماد معاملاتی وآرین در پایان روز شنبه ۶ بهمن بسته شد، اما نکته‌ای جالب توجه درمورد معاملات روز آخر آن وجود دارد.
معاملات ۶ بهمن در ساعت ۹ صبح با قیمتی حدود قیمت پایانی روز قبل شروع می‌شود و پس از حدود ۱۲ دقیقه با معامله بیش از ۹ میلیون سهم به صف خرید می‌رسد. این در حالی است که در ساعت ۹:۳۷ دقیقه همان روز در کدال آگهی مجمع فوق‌العاده مبنی بر تصمیم‌گیری درباره فروش سرمایه‌گذاری بلندمدت ثبت می‌شود و تا این زمان ۱۵ میلیون سهم معامله شده و صف خرید ۱۵ میلیونی هم وجود دارد. نهایتا در روز ۶ بهمن بیش از ۱۶ میلیون سهم وآرین معامله شده و پس از پایان معاملات نماد بسته و معاملات هم تایید شد.