دنیای بورس: سهام شناور آزاد یکی از متغیرهای اثرگذار بر افزایش نقدشوندگی، عمق و کارآیی بازار است. به عبارت دیگر نقدشوندگی بیشتر مستلزم سطح سهام شناور آزاد بالاتر شرکت‌ها است. از سوی دیگر افزایش سهام شناور آزاد موجب کاهش امکان دستکاری قیمت، کاهش ریسک نقدشوندگی و تعیین منصفانه قیمت نیز خواهد شد. به عبارت دقیق‌تر وجود سهام شناور آزاد کافی امری لازم برای سیالیت و جلوگیری از قفل‌شدن معاملات سهم و مشارکت بالای سهامداران خرد است.
دراین میان البته بررسی‌های صورت گرفته در زمینه میزان سهام شناور آزاد در بازار سهام نشان از درصد پایین این مولفه دارد. در حالی در کشورهای پیشرفته، بخش عمده‌ای از سهام بنگاه‌ها در بورس‌ها جریان داشته و درصد کمی از آن در دست سهامداران عمده قرار دارد که این موضوع در بورس ایران، کاملا متفاوت است.
براساس آمارهای غیررسمی، بیش از ۸۰ درصد سهام در بورس‌های بین‌المللی، در جریان معاملات قرار داشته و درصد کمی از این رقم در اختیار سهامداران عمده است. اما در ایران بیشتر سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس در اختیار سهامداران عمده یا فعالان حقوقی قرار دارد.
«دنیای بورس» در گزارشی تحت عنوان «نقاط پرمعامله بورس در پاییز» به بررسی تازه‌ترین میزان شناوری سهام در بورس تهران پرداخته است؛ به‌طوری‌که بر اساس گزارش مزبور، وضعیت نماد معاملاتی شرکت‌های حاضر در بورس تهران تا پایان آذرماه نشان می‌دهد تنها 17.4 درصد از سهام این شرکت‌ها به‌عنوان سهام شناور آزاد در این بازار شناسایی شده و قابلیت معامله در بازار سهام را دارند.
بررسی وضعیت شرکت‌های فعال در فرابورس ایران نیز بیانگر فعالیت حدود ۱۵درصد از میزان سهام شرکت‌ها در بازار است. به عبارت دیگر بیش از ۸۵ درصد سهام در فرابورس ایران در اختیار مالکان عمده است که با اهداف مدیریتی نگهداری می‌شود.
هر‌چند این آمار نشان از رشد نسبی در مقایسه با دوره قبل دارد، اما همچنان فاصله زیادی از معیارهای جهانی دارد؛ به‌طوری‌که در دوره منتهی به پایان شهریور ماه سال جاری، تنها 13.5 درصد از سهام شرکت‌های فعال در فرابورس ایران به‌عنوان سهام شناور آزاد در بازار قرار داشت که حال مشاهده می‌شود، افزایش 1.5 واحد درصدی در میزان شناوری سهام رخ داده است.
رصد سهام شناور آزاد
اداره نظارت بر ناشران فرابورسی سازمان بورس و اوراق بهادار در راستای ابلاغیه ضوابط نحوه محاسبه سهام شناور آزاد ناشران پذیرفته‌شده در بورس‌ها و بازار خارج بورس مصوب شورای عالی بورس و اوراق بهادار، درصد سهام شناور آزاد شرکت‌های فرابورسی را اعلام کرد.
بنابر این گزارش صنایع فولاد آلیاژی یزد به‌عنوان تنها نماد فعال در بازار سرمایه شناخته شد که ۱۰۰ درصد از سهام آن به‌صورت شناور در بازار قرار دارد. در فهرست سهامداران عمده «فولای» نام هیچ سهامدار عمده‌ای به‌چشم نمی‌خورد. تمامی سهامداران شرکت را اشخاص حقیقی تشکیل می‌دهند که بیشترین درصد سهام این اشخاص ۴درصد است. همچنین در ادامه بررسی میزان سهام شناور آزاد شرکت‌های فرابورسی مشاهده می‌شود که بیش از ۹۳درصد از سهام سیمان لار سبزوار نیز در بازار جریان دارد. در این میان شرکت سنجش سهام سیمان سبزوار تنها سهامدار عمده «سبزوا» بوده که 6.83 درصد از سهام مزبور را در اختیار دارد.
به این ترتیب مابقی سهامداران «سبزوا» را سرمایه‌گذاران حقیقی تشکیل می‌دهند. در ادامه نیز سرمایه‌گذاری توسعه و عمران کرمان با میزان شناوری 74.8 درصد قرار دارد. بیشترین میزان سهام «کرمان» نیز در اختیار شرکت سرمایه‌گذاری ساختمان ایران بوده که 15.7 درصد از سهام مزبور است.
در این فهرست دو شرکت صنعتی معدنی شمال‌شرق شاهرود و سرمایه‌گذاری تدبیرگران فارس و خوزستان نیز هر کدام با میزان سهام شناور آزاد در محدوده ۶۰درصدی به‌عنوان دیگر نمادهای برتر در این حوزه شناخته شدند.
در حالی هیچ کدام از شرکت‌های فعال در فرابورس ایران، سهام شناور آزادی در محدوده ۵۰درصدی ندارند که ۱۰ نماد دارای شناوری در سطح ۴۰درصد هستند. در این میان می‌توان به نمادهایی از جمله «چکاپا»، «شتوکا»، «وگستر»، «دی» و «اپرداز» اشاره کرد. همچنین ۳۰شرکت دارای سهام شناوری در محدوده ۳۰تا ۲۰ درصدی هستند. این در حالی است که بخش عمده‌ای از سهام شرکت‌ها یعنی ۶۳ نماد فعال در فرابورس ایران دارای سهام شناور کمتر از ۲۰درصد هستند.
کدام نمادها در دست حقوقی‌هاست؟
بر اساس این گزارش ۶۳شرکت از فهرست مزبور را شرکت‌هایی تشکیل می‌دهند که سهام شناوری در محدوده کمتر از۲۰درصد دارند. به عبارت دقیق‌تر حدود ۶۰درصد از سهام نمادهای فعال در بازارهای اول و دوم فرابورس در اختیار سهامداران عمده یا فعالان حقوقی قرار دارد.
در این میان لیزینگ ایران و شرق، آهن و فولاد ارفع، سرمایه‌گذاری مسکن الوند،مبین وان کیش،گروه کارخانه‌های صنعتی تبرک و آ‌س‌پ با ضریب شناوری آزاد بالای ۱۵درصد، وضعیت به مراتب مساعدتری در مقایسه با دیگر شرکت‌ها دارند.
در همین راستا نفت ایرانول، صنایع غذایی مینو شرق، بهمن دیزل، کی‌بی‌سی، پالایش نفت لاوان، نفت پاسارگاد، پالایش نفت شیراز، سنگ‌آهن گهرزمین، افرانت و فولاد هرمزگان جنوب با میزان سهام شناور آزاد کمتر از ۱۰درصد، در رتبه‌های پایینی قرار گرفتند.
به این ترتیب سه نماد نیز درصد سهام شناور آزاد کمتر از یک درصدی را به خود اختصاص دادند. تولید نیروی برق دماوند با اختصاص سهام شناور 0.5 درصدی، مجتمع پتروصنعت گامرون با اختصاص سهام شناور 0.32 درصدی و پتروشیمی مارون با اختصاص سهام شناور آزاد 0.02 درصدی، سه شرکت موجود در قعر جدول هستند.
نگاهی به سهامداران شرکت‌های مزبور نشان از آن دارد که 96.44 درصد از سهام «دماوند» در اختیار سهامدار عمده یعنی بانک دی است. همچنین صندوق سرمایه‌گذاری ارزش‌آفرینان دی و سرمایه‌گذاری بوعلی نیز هر کدام یک درصد از سهام «دماوند» را در اختیار دارند. همچنین بخش عمده‌ای از سهام «شگامرون» یعنی معادل 82.88 درصد از سهام در اختیار سهامدار عمده (سرمایه‌گذاری البرز) قرار دارد.
در نماد «مارون» نیز چهار سهامدار حقوقی، بیش از ۵۷ درصد از سهام شرکت را در اختیار دارند. به‌طوری‌که 20.49 درصد از سهام در اختیار گروه پتروشیمی تابان فردا، 16.65 درصد در اختیار سرمایه‌گذاری نفت و گاز و پتروشیمی تامین، 11.48درصد در اختیار سازمان تامین اجتماعی نیروهای مسلح و 10.62 درصد نیز در اختیار شرکت امین توان آفرین ساز قرار دارد.
این در حالی است که ضعیف‌ترین رتبه به اعتباری ملل با سهام صفر درصدی تعلق گرفته است. توقف نماد «وملل» از تیرماه سال ۹۶، مهم‌ترین عامل در افت سهام شناور آزاد این شرکت است.