حمید شهاب‌الدینی/ کارشناس بورس کالا
از ابتدای تیر‌ماه تا‌کنون قیمت سکه از حدود ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان به بیش از ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان رسیده است. این افزایش یک میلیونی قیمت سکه در یک ماه اخیر دلایل زیادی از جمله افزایش نرخ دلار در بازار غیر‌رسمی و افزایش تقاضا برای این فلز گرانبها داشته است.
البته بخش قابل توجهی از این افزایش قیمت سکه به‌صورت حبابی بوده است؛ به‌طوری‌که در حال حاضر با توجه به قیمت جهانی طلا (حدود ۱۲۲۰ دلار به ازای هر اونس طلا) و نرخ غیر‌رسمی دلار، قیمت فعلی سکه حدود ۸۰۰ هزار تومان حباب دارد که معادل بیش از ۲۲ درصد قیمت سکه است.
در کنار این افزایش قیمت نقدی سکه طلا قیمت‌های بازار آتی سکه در بورس کالای ایران نیز متعاقب آن افزایش یافت؛ به‌طوری‌که از حدود ۳ میلیون و ۱۰۰ هزار تومان در اوایل تیر‌ماه تا ۳ میلیون و ۹۰۰ هزار تومان هم افزایش داشت ولی در پایان هفته قبل قیمت‌های آتی سکه با وجود افزایش قیمت نقدی سکه کاهش یافت و به حدود ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان رسید.
با توجه به ارتباط نزدیک و تئوریک قیمت‌های آتی با قیمت نقدی در هفته‌های اخیر برخی از افراد و متضرران در بازار سکه طلا در رسانه‌های مختلف این مساله را مطرح کرده‌اند که علت اصلی افزایش قیمت نقدی سکه افزایش قیمت در بازار آتی سکه بوده است و برای ادعای خود هیچ‌گونه دلیلی اعم از علمی و تجربی ارایه نکرده‌اند، صرفا به این دلیل که قیمت‌های آتی بالاتر از قیمت‌های نقدی است بیان می‌کنند که افزایش قیمت نقدی سکه به علت افزایش قیمت‌های آتی است.
این گزاره چه از نظر تئوریک و چه تجربی کاملا بدون پشتوانه و غیر‌قابل دفاع است، زیرا براساس تئوری‌های مالی قیمت‌های آتی خود تابعی از قیمت نقدی، نرخ بهره و مدت زمان تا سررسید قرارداد آتی است. همچنین از نظر تجربی نیز مطالعات زیادی در این زمینه انجام شده است که بخش عمده‌ای از آنها بر این موضوع تاکید دارند که بازار آتی خود متاثر از بازار نقدی است نه بر عکس.
درباره ارتباط بازار نقدی و آتی سکه طلا در داخل کشور نیز این موضوع بارها با توجه به قیمت‌های نقدی و آتی سکه به راحتی قابل مشاهده است که قیمت‌های آتی سکه متاثر از قیمت نقدی سکه است نه برعکس. در واقع این نوسانات قیمت نقدی سکه است که تعیین‌کننده قیمت‌های آتی سکه است نه بر عکس.
البته هرچند در ماه‌های اخیر روند افزایش قیمت آتی با نقدی سکه یکسان بوده است و گاه نیز قیمت‌های آتی به واسطه ماهیت بازار و انتظارات فعالان آن نوسانات بیشتری نسبت به نقدی داشته است ولی این موضوع دال بر تعیین قیمت نقدی توسط قیمت‌های آتی نیست.
صرفا در جهت رد ادعای فوق که قیمت‌های آتی تعیین‌کننده قیمت نقدی سکه است، مثال‌های زیادی در این باره قابل بیان است که آخرین آن هفته قبل رخ داد. در هفته گذشته با وجود کاهش ۴۰۰ هزار تومانی قیمت‌های آتی سکه در بورس کالای ایران (کاهش قیمت از ۳میلیون و ۹۰۰ هزار تومان به ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان) قیمت نقدی سکه افزایش ۴۰۰ هزار تومانی را به ثبت رساند و به بیش از ۳میلیون و ۵۰۰ هزار تومان رسید. حال باید از این گروه از افراد و متضرران پرسید اگر قیمت‌های آتی تعیین‌کننده قیمت‌های نقدی سکه است چرا با وجود کاهش ۴۰۰ هزار تومانی قیمت‌های آتی سکه قیمت نقدی نه تنها کاهش نیافته بلکه افزایش شدیدی نیز تجربه کرده است؟
این مثال نشان می‌دهد نوسان‌های قیمت نقدی سکه تحت تاثیر عوامل بنیادین دیگری است که اصلا ربطی به بازار آتی سکه ندارند. موارد مشابه دیگری نیز در این باره قابل بیان است؛ به‌عنوان مثال روز یکشنبه ۳ تیر‌ماه قیمت‌های آتی سکه کاهش بیش از ۱۵۰ هزار تومانی نسبت به روز قبل را به ثبت رساند ولی با این وجود در همان روز قیمت نقدی سکه بیش از ۲۰۰ هزار تومان افزایش را به خود دید.
در سال‌های ۹۰ و ۹۱ نیز بحث تاثیر آتی بر نقدی سکه به شدت داغ بود و مانند دوره کنونی برخی ادعا می‌کردند که علت افزایش قیمت نقدی سکه بازار آتی است که این موضوع در مطالعه‌ای که توسط احمد محمدی، خالد احمدزاده و زینب سواری (۱۳۹۵) صورت گرفته، مشخص شده که در آن سال‌ها بازار آتی تاثیری بر بازار نقدی نداشته است و علت اصلی افزایش قیمت نقدی سکه رشد نرخ دلار بوده که این نتیجه با گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس نیز مطابقت دارد. همچنین مطالعه مذکور نشان می‌دهد بازار آتی پیرو بازار نقدی بوده است و نوسانات بازار نقدی منجر به نوسانات بازار آتی شده است نه بر عکس.
البته از زمان راه‌اندازی بازارهای آتی در آمریکا (از حدود ۱۹۷۰) رابطه بین قیمت‌های نقدی و آتی در متون اقتصادی و مالی توجهات زیادی به خود جلب کرده است که در سال‌های اخیر بخش عمده‌ای از این مطالعات به این نتیجه رسیده‌اند که نوسانات بازار آتی خود متاثر از نوسانات بازار نقدی است نه برعکس.
به‌عنوان مثال کودریز و جاچوم(۱۹۹۸) از بخش تحقیقات صندوق بین‌المللی پول(IMF) در پژوهشی سه کشور در حال توسعه مکزیک، برزیل و مجارستان را مورد بررسی قرار می‌دهند. نتایج تحقیقات و آزمون‌های این پژوهش نشان می‌دهد که نوسانات بازار آتی هیچ اثر معناداری بر نوسانات بازار نقدی ندارد. عاریف ادونقو(۲۰۰۱) در مطالعه‌ای به بررسی اثرات بازار آتی ارز بر بازار نقدی در ترکیه پرداخته است. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد راه‌اندازی بازار آتی ارز ترکیه منجر به کاهش نوسانات بازار نقدی شده است.
ساهو(۲۰۱۲) به بررسی اثر راه‌اندازی معاملات قرارداد آتی ارز بر نوسانات نرخ نقدی ارز در هند پرداخته است. تحقیق وی بر اساس داده‌های روزانه از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۲ بوده است. نتایج این تحقیق نیز نشان می‌دهد راه‌اندازی معاملات آتی ارز هیچ اثر معناداری بر نوسانات نرخ نقدی ارز نداشته است. همچنین سریرام و سنتیل(۲۰۱۵) نیز با انجام مطالعه‌ای در این زمینه نتیجه می‌گیرند که یک رابطه علیت یکطرفه از سمت بازار نقدی به سمت بازار آتی وجود دارد.
در واقع شواهد نشان می‌دهد شوک‌های قیمتی در بازار نقدی موجب نوسانات و شوک در بازار آتی می‌شود ولی شواهدی دال بر معکوس بودن این رابطه وجود ندارد. علاو بر این موارد جورج کورنیوتیس (۲۰۰۹) از بخش تحقیقات و آمار فدرال رزرو آمریکا در تحقیقی تایید می‌کند که هیچ رابطه مستقیمی میان سفته‌بازی در بازارهای آتی و تعیین قیمت‌های نقدی وجود ندارد.
منبع: بورس کالای ایران
همچنین در همین رابطه بخوانید: تصمیم‌های اقتصادی دولت بر بازارهای موازی/ نشریه بازار امروز
