دنیای بورس-امیرهوشنگ نوایی: در گزارش صورت‌های مالی حسابرسی‌شده سال‌های 91 تا 94 شرکت‌های پالایشگاهی بند ثابتی از سوی بازرس و حسابرس قانونی شرکت تکرار می‌شود که بر اختلاف این شرکت‌ها و شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی در لحاظ نرخ مرجع یا مبادله‌ای به عنوان مبنای محاسبات سال‌های 91 و 92 اشاره دارد. جو متلاطم ارزی در سال‌های مذکور و سیاست‌های چندنرخی‌سازی ارز در آن برهه سبب شد تا ارقام قابل‌توجهی در حساب‌های ذخیره شرکت‌های پالایشی قرار بگیرد و سال‌ها منتظر تعیین تکلیف باشد. شباهت شرایط فعلی با بازه مذکور امکان تجدید این اتفاقات را تشدید می‌کند.
اگر چه طی هفته‌ها و ماه‌های اخیر مسئولان دولت و بانک مرکزی لفظاً اتخاذ رویه چند نرخی سازی ارز را انکار می‌کنند با این وجود اتفاقی که در حال رخ دادن است شباهت‌های انکارناپذیری به تلاطم ارزی سال‌های 90 تا 92 دارد. ماجرای سال‌های مذکور اگر چه بارها تکرار و مرور شده است همچنان دقت و تجزیه و تحلیل بیشتری می‌طلبد.
سه نرخی‌سازی ارز در دوران پیشین تحریم، تبعات بسیاری به بار آورد. قسمتی از این تبعات، دامان شرکت‌های پالایشی را گرفت. سه نرخ ارز مرجع، ارز مبادله‌ای و ارز آزاد پیچیدگی‌های بسیاری را رقم زد که از جمله آن می‌توان به اختلافات در مبنا قرار دادن دو نرخ متفاوت در محاسبات شرکت ملی پالایش و پخش و شرکت‌های پالایشی اشاره کرد. این تفاوت سبب شد تا این شرکت‌ها در گزارش‌های حسابرسی‌شده به اعمال حساب‌های ذخیره اقدام کنند و اعدادی که در این حساب‌ها منظور شد عموما ارقام قابل‌توجهی را به خود اختصاص داد. حتی بعضا شایعه بازگشت ذخایر ناشی از این اختلاف حساب‌ها (که عمدتا در صورت‌های مالی شرکت‌های پالایشی منعکس شده بود) دستاویزی برای داغ کردن سهام این گروه در سال‌های اخیر بود.
آیا موج دوباره‌ای از اختلافات در پیش است؟
با اتخاذ رویه تک‌نرخی سازی ارزی توسط دولت، در فروردین ماه سال جاری، با تاکید بر احتمال ناپایداری این تصمیم به تخمین سودآوری سه نماد بزرگ پالایشی «شتران»، «شبندر» و «شپنا» در فصل بهار پرداخته شد. در این برآورد نرخ 4200 تومان به عنوان مبنای محاسبات مورد استفاده قرار گرفت و با توجه به رویه سال گذشته و کرک اسپرد فرآورده‌های پالایشی در فصل بهار گفته شد که مبنا قرار دادن این نرخ می‌تواند بهاری رویایی برای نمادهای پالایشی رقم بزند. این برآوردها همچنان راهبر مناسبی به سمت برآورد سود پالایشگاه‌هاست؛ با این وجود باید در نظر داشت که متوسط قیمت هر بشکه نفت تگزاس در سه ماهه نخست سال جاری نسبت به میانگین مفروض (در گزارش مزبور) رشدی در حدود 10 درصد داشته است و این مساله خود باید به عنوان فاکتور تعیین‌کننده دیگری مورد توجه قرار گیرد.
پیش از این «دنیای بورس» در گزارش‌های متعددی به نحوه اثر‌گذاری متغیر نرخ ارز مبادله‌ای بر سودآوری نمادهای پالایشی پرداخته است. میانگین نرخ ارز مبادله‌ای در سال 96 در حدود 3420 تومان بوده است و این عدد در سه ماه نخست سال 97 میانگینی در حدود 4118 تومان داشته است که رشدی 20 درصدی نسبت به سال پیش را نشان می‌دهد.
با این وجود زمزمه‌های اخیر در رابطه با لحاظ ارز با نرخ 3800 تومان برای کالاهای ضروری مجددا این شائبه را دامن می‌زند که سایه ابهام بر صورت‌های مالی نمادهای پالایشی برای مدت مدید دیگری نیز ادامه یابد. بدین ترتیب معاملات نمادهای پالایشی در مدت پیش رو اگر چه ممکن است با متغیرهایی از جمله قیمت نفت جهتی تقریبی به خود بگیرد، با این وجود نیاز به لحاظ تمامی سناریوهای ممکن (از جمله لحاظ نرخ دلار 3800 تومانی) دارد. البته احتمال این‌که نرخ مواد اولیه و همچنین محصولات شرکت‌های پالایشی با نرخ ارز رسمی اعلامی از سوی بانک مرکزی (میانگین 4116 تومانی) در صورت‌های مالی منتشر شود، بالا است. اما نگرانی اصلی به ماه‌های آینده و سرنوشت صورت‌های مالی این شرکت‌ها در تلاطم ارزی سال 97 است. شاید بار دیگر باید در انتظار بندهای حسابرسی چه در پالایشی‌ها و همچنین دیگر شرکت‌ها از ابهامات و اختلاف ارزی با مبنای نرخ‌گذاری بود که سودآوری این بنگاه‌ها را دستخوش تغییر خواهد کرد.