دنیای بورس-سلیمان کرمی: بار دیگر اثرات یک تصمیم غیرکارشناسی در اقتصاد کشور در حال نمایان شدن است. مشکل اصلی از زمانی شروع شد که بانک مرکزی برای کنترل بازار سکه و ارز سیاست‌های جدیدی سه بسته جدید سرمایه‌گذاری را در دستور کار قرار داد. در حالی‌که جرقه آغازین نوسانات شدید نرخ دلار و به تبع آن سکه در بازار داخلی ریشه در عوامل غیر اقتصادی داشت بانک مرکزی از ابزار اقتصادی مانند انتشار گواهی سپرده با نرخ‌های بالاتر از مصوبه پیشین، امکان گشایش حساب ارزی و همچنین طرح پیش‌فروش سکه به دنبال کنترل نوسانات برآمد. اما بالا بردن نرخ سود بانکی تنها اثر کوتاه‌مدت داشت و گرچه بانک‌ها همچنان سپرده را با نرخ‌های بالا (بیش از 20 درصد) جذب می‌کنند اما در کنترل نوسانات نرخ دلار و سکه اثرگذار نبود. شاید این موضوع مطرح شود که این موضوع کاهش شدت التهاب بازار را به دنبال داشته است ولی وضعیت موجود مانع از مشاهده شفاف آن شده است. در این خصوص نیز شدت نوسانات به حد کافی بالا بوده است که بتوان از اثر این عامل چشم‌پوشی کرد.
گزینه دوم ایجاد سپرده‌های ارزی نزد بانک‌ها بود. البته در ماه‌ها نخست ابلاغ این طرح در پیگیری‌های انجام‌شده امکان گشایش حساب ارزی وجود نداشت. با این حال خاطره بد بازار در بدحسابی بانک‌ها در مواجهه با تلاطم ارزی دوره قبل (اوایل دهه 90) کافی بود تا مردم نگران عاقبت سرمایه‌گذاری خود باشند.
گزینه سوم، پیش‌فروش سکه با استقبال عجیب سرمایه‌گذاران در اقتصاد کشور همراه شد. با این حال این طرح نیز نتوانست در کنترل بازار نقش موثری ایفا کند. بار دیگر تاکید می‌شود اگر بنا بر اثرگذاری عوامل اقتصادی بود با توجه به تقویت قابل توجه سمت عرضه با طرح پیش‌فروش سکه امکان سرکوب هیجانات بازار وجود داشت. اما در واقعیت علت اصلی رشد افسارگسیخته دلار و طلا در بازار داخلی عوامل غیراقتصادی بود که از ابتدای دی آغاز شد و در ماه‌های بعد با کارشکنی آمریکا در قبال برجام ادامه پیدا کرد. در شرایط کنونی نیز می‌توان گفت گرچه عوامل اقتصادی می‌توانند اثرگذار باشند اما افسار دلار و به تبع آن سکه در دستان عوامل غیراقتصادی است. بر این اساس باید در انتظار اظهارنظرهای طرف‌های اروپایی و همچنین سران کشور در خصوص برجام بود.
ضربه به اعتبار دولت ؟
در شرایط کنونی که عوامل غیراقتصادی فضا را ملتهب ساخته است برخی از اخبار هراس را میان کارشناسان تشدید کرده است. دولت به هر دلیلی طرح پیش‌فروش سکه را اجرا کرد و در سمت دیگر عده زیادی در این طرح شرکت کرده‌اند. نکته نگران‌کننده در شرایط کنونی اظهار نظر برخی از نمایندگان مجلس است. این نمایندگان با استدلال جلوگیری از به تاراج رفتن سرمایه‌های ملی به دنبال فشار بر خریداران سکه هستند؛ غاف از این‌که اقتصاد چوب و چماق نمی‌پذیرد. به این ترتیب در یک مسیر اشتباه به جزئیات طرح دو فوریتی ممنوعیت واگذاری بیش از 10 سکه به شرکت‌کنندگان در پیش‌خرید سکه اشاره می‌شود. احتمالا قانون‌گذاران از این موضوع غافل هستند که همین‌که در این خصوص صحبت می‌کنند به اعتماد مردم خدشه وارد می‌شود و اگر بنا باشد این اشتباه به مرحله تصویب در صحن علنی مجلس برسد باید منتظر عواقب خطرناک آن بود.
در این خصوص چند نکته باید مورد توجه قرار گیرد. اگر طرح پیش‌فروش سکه قانونی بوده است، باید هر تعداد سکه که از طرف اشخاص خریداری شده است به آن‌ها تحویل داده شود. عدم وجود نگاه کارشناسی و درس عبرت نگرفتن از سابقه چنین طرح‌هایی در اقتصاد کشور واقعا جای تعجب دارد. نمونه بارز تکرار این اشتباهات ادامه سیاست‌گذاری دستوری ارز و تاکید بر ادامه اجرای آن است.
همان‌طور که اشاره شد این طرح از روز نخست آبستن مشکلات بسیاری بود. از روزهای نخست که این طرح (سه بسته سرمایه‌گذاری جذاب در بهمن سال گذشته) تصویب شد نگرانی از تکرار بدعهدی گذشته از سمت سرمایه‌گذار وجود داشت و حتی رئیس‌مجلس نیز بر این موضوع تاکید داشت که نباید اشتباهات گذشته در ایجاد فضای بی‌اعتمادی عموم نسبت به سیاست‌گذار تکرار شود.
موضوعی که احتمالا نمایندگان کنونی مجلس از آن غافل هستند علت اصلی شیوع هیجان در اقتصاد کشور است. در گزارش‌های پیشین به این موضوع اشاره شده بود که عامل سیاسی جرقه‌ای بود برای روشن شدن آتش سیاست‌های اشتباه اقتصادی گذشته. نگاهی به ریشه اصلی مشکلات حاکی از این است پول‌های پارک‌شده در بانک‌ها اگر نگران شوند وضعیت از این‌که هست بدتر خواهد شد. همچنان اعتماد عمومی به بانک مرکزی وجود دارد و همین موضوع کافی است تا همچنان بدون هیچ دغدغه‌ای نقدینگی خود را به جای خرید سکه و ارز در بانک‌ها نگه دارند. در شرایط کنونی برخلاف قانون‌گذاران که از عاقبت تصمیمات خود آگاه نیستند اما واقعیت‌های اقتصادی چه این موضوع از سوی رسانه‌ها مطرح شود یا خیر، همین است. قانون‌گذار به جاب ضربه به اعتماد عمومی باید به دنبال راه‌کاری برای افزایش اعتبار خود در میان مردم باشند. آن‌چه در شرایط کنونی جامعه به آن نیازمند است افزایش امید و اعتماد به فضای حاکم بر کشور است و باید از ایجاد هرگونه فضای بی‌اعتمادی خودداری کرد.
سرانجام طرح پیش‌خرید سکه
برخلاف قانون‌گذاران اما مدیران بانک مرکزی در روزهای اخیر بارها بر این موضوع تاکید داشته‌اند، سکه‌های پیش‌فروش‌شده بدون هیچ قید و شرطی به خریداران اعطا می‌شود. آخرین پیگیری‌ها نیز بر این موضوع تاکید دارد که هیچ دخالتی در رویه عرضه سکه‌های پیش‌فروش‌شده نخواهد شد و به نظر می‌رسد تفکر حاکم بر بانک مرکزی بسیار پخته‌تر از صحبت‌های اخیر برخی از نمایندگان عمل کند. بر این اساس نگرانی برای افرادی که در طرح پیش‌خرید سکه شرکت کرده‌اند وجود ندارد و این موضوع نشان از این دارد که کاملا می‌توان به سیستم بانکی با نظارت بانکی مرکزی اعتماد داشت. این سیگنال بسیار از سیاست‌های اشتباه اقتصادی که در ماه‌های اخیر اخذشده کاربردی‌تر است.
