آمار مربوط به حجم نقدینگی و پایه پولی توسط بانک مرکزی منتشر شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد نرخ رشد نقدینگی به روند نزولی خود ادامه داده و نرخ رشد هسته تورمساز (پایه پولی) برای اولین بار در سال جاری به زیر 40 درصد رسیده است. بر اساس محاسبات پایین‌ترین نرخ رشد پایه پولی در 1402 حتی از بیشترین نرخ آن در 1401 نیز بیشتر است.
به پول‌هایی که مستقیما به ازای دارایی‌های بانک مرکزی منتشر می‌شود پول پرقدرت یا چاپ پول می‌گویند. این بخش از پول در اصل پایه پولی را تشکیل داده و تعیین می‌کند مستقیما چه مقداری پول از سمت بانک مرکزی در اقتصاد تزریق شود.
پول چاپ شده توسط بانک مرکزی برای اینکه به دست افراد جامعه برسد باید ابتدا از بانک‌ها عبور کند. اما مسئله‌ای در اینجا وجود دارد که به شکل تصاعدی پول را وارد اجتماع می‌کند و آن خاصیت خلق شبه پول توسط بانک‌هاست. به عبارت دیگر بانک‌ها می‌توانند به ازای هر هزار تومان پول خلق شده توسط بانک مرکزی تقریبا هفت هزار تومان پول درون اقتصاد تزریق کنند. به کل پول وارد شده در اقتصاد نقدینگی گفته می‌شود و ضریب فزاینده اقتصادی نیز تعیین‌کننده آن است که به ازای هر واحد پولی چقدر نقدینگی در اقتصاد ایجاد شود.
حجم نقدینگی و پایه‌پولی در مهر 1402
داده‌های اخیر بانک مرکزی نشان می‌دهد حجم پول پرقدرت در مهر ماه 1402 به 995.2 همت رسیده و با وجود خاصیت خلق شبه پول بانک‌ها، در نهایت حدود 7 هزار و 177 همت نقدینگی درون جامعه به وجود آمده است. حجم نقدینگی موجود در جامعه شامل تمامی اسکناس و مسکوک در دست افراد یا موجود در خزانه، سپرده‌های دیداری و سپرده‌های غیردیداری می‌شود.
به دلیل اینکه در ادبیات اقتصادی ارقام پولی توان بیان مفهوم مهمی را ندارند، عموما برای تحلیل کل‌ها و متغیرهای پولی از لگاریتم و رشد استفاده می‌شود. رشد نقدینگی بیان می‌کند در بازه زمانی مشخص نقدینگی درون جامعه چقدر افزایش یافته است. در ادبیات‌های مختلف اقتصادی درباره شدت ارتباط نقدینگی و روند تورم هنوز اختلافاتی وجود دارد اما این موضوع که رشد نقدینگی در بلندمدت تا حد زیادی با روند حرکت نرخ تورم همراه است، مورد اجماع اکثر کارشناسان اقتصادی واقع شده است.
ادامه مسیر حرکتی رشد نقدینگی
بررسی‌ها نشان می‌دهد به دنبال شوک‌هایی که در جامعه رخ داده از اواخر سال 1398 رشد نقدینگی حتی از کانال 30 درصد نیز فراتر رفت و در مهر 1400 حتی به 42.8 درصد نیز رسید. اما پس از آن التهاب آن کمتر شد و از نیمه دوم 1400 دوباره به سوی نرخ بلندمدت خود حرکت کرد. نرخ رشد نقدینگی در اردیبهشت 1402 توانست دوباره به سمت کف کانال 30 درصد نزدیک شود و پس از آن، وارد کانال 20 تا 30 درصد شد. مشاهده می‌شود که این شاخص از کل پولی تماما در هفت ماه گذشته به حرکت نزولی خود ادامه داده رشد نقطه‌به‌نقطه نقدینگی در مهرماه 1402 به 26.4 درصد رسیده است.
مسئله تورم در ایران
کارشناسان عنوان می‌کنند که کاهش التهاب در رشد نقدینگی می‌تواند اثرگذاری زیادی در کنترل تورم داشته باشد. البته مسئله تورم در اقتصاد ایران ساختاری است و راه‌حل آن نیز در مسائل نهادی جست‌و‌جو می‌شود اما وظیفه بانک مرکزی به عنوان سیاست‌گذاری پولی، کاهش دادن التهابات در شوک‌های اقتصادی است تا شرایط جامعه به حالت بلندمدت خود بازگردد و سپس درمان اصلی آغاز شود.
علی‌رغم اینکه برخی کارشناسان صرفا روی نقدینگی به عنوان تعیین‌کننده نرخ تورم تاکید می‌کنند، گروهی دیگر باور دارند که تمامی کل‌های پولی باهم در ارتباط تنگاتنگ هستند و در بلندمدت مسیر حرکت آن‌ها یکسان می‌شود. پس نمی‌توان یکی از آن‌ها را بدون توجه به دیگری کنترل کرد.
هسته تورمساز بانک مرکزی و شدت انفجار آن در اقتصاد
داده‌ها نشان می‌دهد علی‌رغم روند نزولی رشد نقدینگی در ماه‌های گذشته، رشد نقطه‌ای پایه پولی به بالاترین نرخ‌های خود در ده سال اخیر رسیده‌اند. مشاهده می‌شود اوج رشد پایه‌پولی در فروردین 1402 به ثبت رسیده و پس از آن تا انتهای تابستان از حدود 41 تا 42 درصد درحال نوسان بوده است.
داده‌های بانک مرکزی نشان می‌دهد نرخ رشد پایه پولی در اولین ماه پاییزی 1402 برای اولین بار در سال جاری به کمتر از 40 درصد رسیده و در نرخ 39.6 درصد قرار گرفته است. با وجود اینکه نرخ رشد نقدینگی به ثبت رسیده در مهر پایین‌ترین نرخ رقم خورده در سال جاری بوده، اما هنوز نسبت به تمامی ماه‌های سال گذشته، در جایگاه بالاتری قرار گرفته است.
بررسی ضریب فزاینده در اقتصاد نیز نشان می‌دهد این ضریب از 8.1 در مهر 1401 به 7.21 در مهر سال جاری رسیده و به همین ترتیب مشاهده می‌شود که نقدینگی و پایه پولی موجود در مقایسه با مهر سال گذشته به ترتیب 1500 و 282 همت افزوده شده‌اند.
