به گزارش «دنیای بورس»، دنیای‌اقتصاد نوشت: «تغییر کاربری و تعطیلی پالایشگاه‌ها» شاید کوتاه‌ترین خلاصه اتفاقاتی باشد که در بخش پایین‌دستی صنعت نفت در حال وقوع است. با تخریب تقاضای نفت -و البته سوخت- به دلیل شیوع کرونا، پالایشگران نه‌تنها خود را در برابر انبارهای مازاد از محصولات فروخته‌نشده می‌بینند، بلکه آینده را هم متفاوت از تصویرهای گذشته می‌بینند.
آژانس بین‌المللی انرژی در تازه‌ترین گزارش ماهانه خود گفته خاموشی دائمی ظرفیت پالایشی در دنیا به ۷/ ۱ میلیون بشکه در روز رسیده اما ۲۰ میلیون بشکه دیگر از این ظرفیت همچنان فعال نیست و علاوه بر این مازاد ظرفیت ساختاری این بخش به‌قوت خود باقی است.
جان کمپ، ستون‌نویس خبرگزاری رویترز در تحلیلی در این رسانه گفته کاهش مصرف‌سوخت در دوران پاندمی روند گذار ظرفیت پالایشی را از یک‌سو از مناطق آمریکای‌شمالی و اروپا به آسیا تسریع کرده و از طرف دیگر، پالایشگاههای کوچک‌تر و قدیمی‌تر جای خود را در این صنعت به پالایشگاههای عظیم با ظرفیت تولید بالاتر و فناوری جدید می‌دهند.
به گفته او پالایشگاههای آسیایی بیش از دیگران توانایی رقابت دارند چراکه به بازارهای در حال رشد نزدیک‌ترند، حجم بالاتری از محصولات را در مقیاس بزرگ‌تر و اقتصادی‌تر پالایش می‌کنند و از تجهیزات مدرن‌تر و پیچیده‌تر بهره می‌برند. کمپ در این گزارش می‌گوید در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ پالایشگاههای جدید با حداقل ظرفیت بهینه ۱۰۰ تا ۲۵۰ هزار بشکه در روز ساخته می‌شدند اما در دو دهه اخیر پالایشگاه‌ها برای کاهش هزینه معمولا با ظرفیت بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار بشکه در روز ایجاد می‌شوند.
نتیجه این تغییر دوگانه موج تعطیلی اغلب در پالایشگاه‌هایی است که از موج قبلی بسته شدن‌ها در سال‌های بعد از رکود سال ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ به سختی جان سالم به‌در بردند. مصرف سوخت در بیشتر کشورهای آمریکای‌شمالی، اروپای‌غربی و ژاپن از سال ۲۰۰۷ به این‌سو به دلیل بهبود در بهره‌وری راکد یا نزولی بوده است.
بنابراین پالایشگاه‌ها در این مناطق به مبارزه برای حفاظت از سهم خود از بازاری که کوچک می‌شد، پرداختند که فشار نزولی بر سودآوری در این بخش وارد کرد. مشکل مازاد ظرفیت در دوره‌هایی که اقتصاد پرقدرت بود به‌چشم نمی‌آمد اما هر زمان چرخه اقتصاد به سمت پایین می‌رود، این مساله به سطح می‌آید.
رشد مصرف سوخت در آسیا
بر‌خلاف غرب اروپا، آمریکای‌شمالی و ژاپن، مصرف سوخت طی یک دهه گذشته در بقیه آسیا به سرعت رشد کرده است. سه بازار مهم در این منطقه که شامل غرب‌آسیا (با مرکزیت خلیج‌فارس)، جنوب‌آسیا (به مرکزیت هند) و شرق این قاره (چین) مسوول بیش از دوسوم رشد مصرف نفت از سال ۲۰۰۹ به این‌سو بوده‌اند. آسیا رشد پایداری در ظرفیت پالایش خود برای مطابقت با رشد مصرف دیده است. پالایشگاه‌ها معمولا در مجاورت مراکز مصرف ساخته می‌شوند زیرا حمل و نقل نفت از نظر عملیاتی ساده‌تر از فرآورده‌های آن است.
آسیا و خاورمیانه ۴۳ درصد از ظرفیت پالایش در سراسر جهان را تشکیل می‌دهند، تقریبا مطابق با سهم ۴۴ درصدی آنها در مصرف جهانی نفت. این در حالی است که مصرف و ظرفیت پالایشی این منطقه سال ۹۹میلادی ۳۳درصد کل جهان بود. پالایشگاههای آسیا از این جهت که به بازارهای در حال توسعه نزدیک‌ترند، حجم بالاتری از نفت را پالایش می‌کنند و مجهزترند، رقابت‌پذیری بیشتری نسبت به دیگر پالایشگاه‌ها دارند.
افزایش مقیاس پالایشگاهی
پالایشگاه‌ها در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ میلادی در قیاس با پالایشگاههای امروزی کوچک‌تر بودند. در واقع در آن زمان پالایشگاههای جدید معمولا ظرفیت بهینه‌ای دست‌کم بین ۱۰۰ تا ۲۵۰ هزار بشکه در روز داشتند اما این رقم در دهه‌های ۲۰۰۰ و ۲۰۱۰ به ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار بشکه در روز رسیده است.بر اساس گزارش رویترز، پالایشگاههای بزرگ جدید اغلب به‌همراه بخش‌های پتروشیمی ساخته می‌شوند که آنان را قادر به تولید محصولات متنوعی از جمله مواد شیمیایی با ارزش‌افزوده بالاتر در کنار سوخت‌های با ارزش‌افزوده کمتر می‌کند.
در نتیجه، پالایشگاههای بزرگ جدید می‌توانند سهم بیشتری در تولید محصولات با ارزش از نفت‌خام با هزینه کمتر داشته باشند؛ موضوعی که رقابت‌پذیری‌شان را نسبت به رقبا در آمریکای‌شمالی و اروپا افزایش می‌دهد.
پالایشگران در اروپا و آمریکای شمالی که با آب رفتن بازار سوخت در خانه رو‌به‌رو هستند، حالا جبران آن با افزایش صادرات سودآور را به‌طور روزافزونی دشوار می‌بینند، بنابراین در حالی‌که متوسط اندازه و پیچیدگی فناورانه پالایشگاههای نفت جدید بیشتر می‌شود، قدیمی‌ترین، کوچک‌ترین و ساده‌ترین پالایشگاه‌ها غیراقتصادی می‌شوند. در نتیجه موجی از تعطیلی پالایشگاه‌ها فرا می‌رسد و تجهیزاتشان مانند اسکله‌ها، مخازن و خطوط لوله به منظور استفاده به‌عنوان پایانه‌های وارداتی تغییر کاربری می‌دهند.
بیشتر تعطیلی‌ها در آمریکای‌شمالی و اروپا رخ داده‌اند اما پالایشگاههای کوچک‌تر، قدیمی‌تر و آنهایی که صرفا سوخت تولید می‌کنند در دیگر مناطق دیگر جهان از جمله استرالیا و فیلیپین نیز از این موضوع ضربه خورده‌اند.
مازاد ظرفیت و تعطیلی پالایشگاه‌ها
آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) در آخرین گزارش ماهانه خود در بخش پالایشگاهی می‌گوید: «پالایشگران سراسر جهان امسال پس از آنکه پاندمی تقاضای سوخت را تخریب کرد، پی در پی اعلام تعطیلی دائمی ظرفیت پالایش کرده‌اند و مازاد ظرفیت قابل‌ملاحظه‌ای هنوز باقی است.» آژانس در این گزارش افزوده خاموشی دائمی ظرفیت تولید به ۷/ ۱ میلیون بشکه در روز رسیده اما ۲۰ میلیون بشکه دیگر از ظرفیت پالایش تقطیری در جهان هنوز استفاده نمی‌شود.
این موسسه که به کشورهای مختلف مشاوره اقتصادی می‌دهد هشدار داده در این حوزه مازاد عرضه ساختاری وجود دارد. آژانس عنوان کرده پالایشگران فقط در چند ماه گذشته تعطیلی همیشگی بیش از ۱۰ پالایشگاه را اعلام کرده‌اند که در این بین بالاترین ظرفیت برنامه‌ریزی شده برای تعطیلی یک میلیون بشکه در روز در ایالات‌متحده است.
بر اساس این گزارش، آژانس می‌گوید: «پیش از همه‌گیری کرونا تعطیلی‌هایی برای سال‌جاری و سال بعد (۲۰۲۱) برنامه‌ریزی شده بود اما بیشتر تعطیلی‌های اعلام شده اخیر منعکس‌کننده بدبینی نسبت به اقتصاد پالایشی در دنیایی است که از سقوط موقت تقاضا و مازاد ظرفیت پالایشگاهی ساختاری رنج می‌برد.»
پالایشگران در ایالات‌متحده آمریکا در حال غیرفعال کردن ظرفیت پالایشی و اخراج کارکنان در این حوزه برای جبران خسارتی هستند که از سقوط تقاضا به دلیل پاندمی کووید-۱۹ نشات می‌گیرد. پالایشگران همچنین مشغول تعطیل‌کردن دائمی یا همگرایی پالایشگاههای نفت به‌علت بحران همه‌گیری کرونا هستند.
چند پالایشگاه و شرکت بزرگ نفت اخیرا تعطیلی دائمی در ایالات‌متحده و آسیا را اعلام کرده‌اند، در حالی که تحلیلگران بر این باورند که برخی از پالایشگاههای پرهزینه در اروپا نیز ممکن است طی چند سال آینده تعطیل شوند، زیرا پیش‌بینی می‌شود حاشیه سود پالایش نفت خام به سوخت کاهش یابد.
رویال‌داچ‌شل هفته گذشته گفت ظرفیت پالایش نفت خام بزرگ‌ترین پالایشگاهی که کاملا متعلق به خودش است به نام PulauBukom در سنگاپور را به نصف خواهد رساند، زیرا این موضوع بخشی از این هدف است که تا سال ۲۰۵۰ یا زودتر یک شرکت با انتشار خالص صفر باشد.
همچنین در همان هفته پتروینئوس، سرمایه‌گذاری مشترک Ineos و PetroChina گفت قصد دارد برخی واحدها را در پالایشگاه ۲۱۰ هزار بشکه در روز گرانگموث که تنها پالایشگاه در اسکاتلند است را تعطیل کند؛ موضوعی که ظرفیت پالایش این تاسیسات را به ۱۵۰هزار بشکه در روز کاهش می‌دهد.