به گزارش «دنیای بورس»، دنیای اقتصاد در مطلبی نوشت: ضعف هسته معاملاتی سالهاست معاملهگران بازار سهام را کلافه کرده است. طی یکسال اخیر با افزایش حجم ورود نقدینگی به بازار و افزایش محسوس ارزش معاملات خرد سهام، این معضل جدیتر شده و دیگر انجام معامله در ساعات معمول معاملات به امری غیرممکن بدل شده است. موضوعی مهم که در سایه انفعال مقام سیاستگذار قرار گرفته و به نظر میرسد راهحلی برای آن نیست. طی روزهای اخیر همزمان با خستگی و اختلال مجدد هسته معاملات بورس تهران، سامانه برخط کارگزاریها نیز با کندی همراه بوده و اختلاف قیمت سهام در درگاههای مختلف سبب سردرگمی معاملهگران و تزریق هیجان به کلیت بازار شده است.
مهدی ساسانی، کارشناساس بازار سهام در این خصوص میگوید: هسته معاملات، OMSها و سیستم کارگزاریها جزو ارکان اصلی بازار هستند که طبیعتا در انجام معاملات و البته رفتار معاملهگر اثرگذارند. زمانی که معاملهگر در آغاز معاملات بازار درصدد اجرایی کردن تصمیمات خود بوده اما با هسته خراب یا تاخیرات پیدرپی سیستم آنلاین کارگزاریها مواجه میشود، طبیعتا با بههمریختگی سیستم فکری خود مواجه شده و دچار استرس و هیجان میشود. به ویژه در دوره فعلی که با انبوهی از سرمایهگذاران تازهوارد یا به اصطلاح بورساولی مواجه هستیم که نمیتوان از آنها انتظار داشت با طمانینه و بهدور از هیجان معامله کنند.
ساسانی معتقد است: ضعف هسته معاملات بورس تهران در هر دو سمت بازار خود را نشان میدهد. از یک سو با فروشندگانی مواجه هستیم که در زمان قطعی سامانه (هسته مرکزی یا سیستم کارگزاریها) نمیتوانند سفارش فروش خود را وارد کرده و به ناچار در این زمان تصمیم میگیرند سفارش را در قیمتهای پایینتر وارد کنند تا در نهایت موفق به فروش سهام خود شوند.
خریداران نیز رفتاری عکس این نشان میدهند و زمانی که مترصد خرید یک سهم هستند، اقدام به سفارشگذاری در قیمتهای بالا میکنند.
به گفته این کارشناس بازار سهام، مجموع این دو رفتار در یک روز معاملاتی، تشدید هیجان در کلیت بازار را به دنبال دارد. این در حالی است که هر روز مسوولان بازار و سیاستگذاران توصیه میکنند معاملهگران از هر گونه رفتار هیجانی فاصله بگیرند اما خود فضا را به سمتی بردهاند که بازار سهام درگیر این هیجانات و رفتارهای غیرعقلانی شده است. از این رو میتوان به جرات اذعان کرد یکی از مهمترین مشکلات فعلی بازار سهام، هنگ مکرر هسته معاملاتی، معضلات مربوط به سیستمهای آنلاین کارگزاریها و عدمتطابق قیمت سهام در مراجع مختلف نشاندهنده قیمتها است که به نوعی سبب سردرگمی معاملهگران و در نهایت بروز رفتارهای هیجانی میشود.
ساسانی تاکید کرد: هسته فعلی بازار سهام در زمانی طراحی شد که بازار سهام وسعت امروز را نداشت و به لحاظ سختافزاری در معرض فشار بالایی قرار نداشت. در حالحاضر اما با ارزش معاملات ۲۰ هزار میلیارد تومانی در روز و حجم بالای سفارشهای ارسالی روی سامانه، نیاز به آپدیت سیستم فعلی یا جایگزینی آن است که به گفته مسوولان به دلیل تحریمها امکانپذیر نیست. با این حال وعدههایی درخصوص طراحی هسته بومی یا بهروزرسانی هسته فعلی داده شده که البته زمانبر است اما انتظار میرود این زمان به حداقل برسد.
پشت سامانههای سفارشگیری بورس چه میگذرد؟
در گزارش دیگری آمده است، هفته گذشته در پی عرضه اولیه «وپویا» برخی شرکتهای کارگزاری دچار مشکلات فنی شدند. طبق بررسیهای انجام شده شرکتهای کارگزاری در عرضه اولیه سفارشها را به سازمان بورس فرستاده، ولی این سازمان نتوانست همه تقاضاها را قبول کند، از این رو بخشی از تقاضاها ثبت نشد.
اما داستان از این قرار است که سازمان بورس از سه سال پیش روشی به نام بوک بیلدینگ را برای عرضههای اولیه ایجاد کرد. در سالهای گذشته عرضههای اولیه به روش حراج و در هسته معاملات انجام میشد. برهمین اساس نرمافزاری نوشته شد که سفارشها را از کارگزاران گرفته و بر اساس تعداد متقاضیان خرید عرضه اولیه، کل سهام را به نسبت مساوی میان کدها تقسیم میکنند. مشکل از تغییر روش عرضه اولیه به بوک بیلدینگ نیست بلکه مشکل اصلی اعمال محدودیت قیمتی در روشی استاندارد است که حجم بالایی از تقاضا را روانه سامانه معاملاتی میکند.
در واقع بر اساس روش استاندارد بوکبیلدینگ کف و سقف قیمتی برای خرید سهام در نظر گرفته نمیَشود و متقاضیان بدون اطلاع از دیگر قیمتهای ثبت شده در اتاقی تاریک بر اساس تحلیل شخصی خود سفارش را وارد میکنند و در نهایت عرضه و تقاضا قیمت سهم را تعیین میکند. این ماجرا در ایران به گونهای دیگر است، سازمان بورس برای قیمت عرضه اولیه کف و سقف مشخصی تعیین میکند. به همین ترتیب پس از اتفاقاتی که در عرضه اولیه «برکت» رخ داد که سهم با ۲۳۵ تومان عرضه شد و موجب اعتراض سهامداران شد، سازمان بورس از آنجا عرضهکنندگان را مجبور کرد که سهام شرکت خود را پایینتر از قیمتی که خودشان معتقد هستند و به نوعی ارزانتر عرضه کنند.
از طرف دیگر برای تقاضاها سقف قرار داده شد تا عدالت بین همه افراد متقاضی سهام عرضه اولیه برقرار شود که به زعم کارشناسان این امر موجب افزایش فشار روی سامانه بوک بیلدینگ میشود زیرا بهعنوان مثال تمام تقاضاها روی قیمت ۵۰۰ تومان جمع میشود، تقسیم به نسبت میشود و سهم بعد از بازگشایی همیشه صف خرید است، زیرا فروشنده سهم اعتقاد ندارد که سهم ۵۰۰ تومان میارزد، اعتقاد دارد که سهم او هزار تومان میارزد. بنابراین هیچوقت در روزهای بعد از عرضه فروشندهای در کار نیست. در نتیجه به یک تناقض برخورد کرده که فروشنده مجبور است قیمت را ارزان بدهد.
خریداران نیز با علم به ارزان بودن قیمت سهم وارد گردونه سفارشگذاری میشوند و در نتیجه متقاضیان افزایش پیدا میکنند. از این رو عدالت یک تیغ دولبه شده است. طبق پرس و جوهای انجام شده در اسفند ۹۷، حدود ۳۰۰ هزار نفر در عرضه اولیهای موفق به خرید یک عرضه اولیه شدند؛ در حالی که در صورت قطع نشدن سیستم یکی از کارگزاریها حدود ۴ میلیون نفر در آن عرضه شرکت میکردند.
یعنی ظرف یک سال و سه ماه تقاضا برای عرضه ۱۲ برابر شد و ۳ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر از مردم کد بورسی گرفتند. از همین رو مشکلاتی که در عرضه اولیه «وپویا» و احتمالا در عرضههای بعدی نیز با آن مواجه خواهیم بود، بحث فنی مدیریت فناوری است. در این میان شنیدهها حاکی از آن است، احتمالا مدیریت فناوری طی چند روز آینده این مساله را رفع خواهد کرد.
در نگاه کلی در شرایط فعلی که چند میلیون کد جدید صادر شده و با توجه به جاماندگی سامانههای معاملاتی از توسعه و ارتقای نرمافزاری و سختافزاری، قطعا بروز این رخدادها طی عرضههای اولیه دور از انتظار نخواهد بود. به عبارتی هسته معاملات بورس نمیتواند تقاضاها را مچ کند. زیرا تعداد معاملات با قیمت کم اما با تعداد بسیار زیاد است. از منظر فنی هسته معاملات به تعداد معاملات حساس است ولی به رقم آنها حساس نیست.
اتفاقی که چهارشنبه افتاد این بود که سامانه فعلی بوک بیلدینگ که بورس و مدیریت فناوری طراح آن بوده، ظرفیت کمی دارد. زمانی که همه کارگزاریها سفارشهای خود را به این سامانه ارسال میکنند، این ظرفیت تعداد در دقیقه جوابگو نیست. اگر عرضه بعدی کمتر از ۶ ساعت باشد، باز هم به همین مشکل برخورد خواهیم کرد. عرضه قبلی ۵ ساعت بود و کارگزاران با حداقل ۴۵ دقیقه کسری زمان مواجه شدند.
به نظر میرسد لازم است زمان عرضه اولیه بعدی افزایش یابد. در حال حاضر سازمان بورس به یک تناقض برخورده است زیرا مشکلی که اکنون وجود دارد تقاضاهای فزاینده و ظرفیت پایین عرضه است. چه اتفاقی افتاده است؟ سامانه بوک بیلدینگ ظرفیت مشخصی دارد و دستور خریدها را صف کرده و یک صف طولانی چند میلیونی از سفارش تشکیل میدهد.
کارگزاران همه سفارشها را با سرعت در سامانه فرستاده، اما سامانه بوک بیلدینگ سفارشها را یکی یکی با یک سرعت کند از سامانه برمیدارد. به گفته منابع آگاه پاسخ شرکت مدیریت فناوری در برابر مشکلات پیش آمده این است که ما تلاش میکنیم این وضعیت را بهبود دهیم.
استقبالی که از عرضه اولیهها شد، هیچ وقت ازسوی سازمان بورس پیشبینی نشده بود. زیرا در سال گذشته کل تقاضای یک کارگزاری بهعنوان مثال ۳۰۰هزار کد بود که این حجم با سیستم فعلی طی نیم ساعت انجام میشد و در آن زمان تایم عرضه اولیه ۲ ساعت بود. اما در حال حاضر، حجم به قدری افزایش یافته که سیستم مدیریت فناوری نتوانسته است خودش را با تقاضاهای میلیونی ارتقا دهد.
راهگریزی برای سیستم جدید پیدا کنیم
- محمد علی احمدزاد اصل/ کارشناس بازار سهام
برای تغییر سامانه معاملاتی دو روش کوتاهمدت و بلندمدت پیشنهاد میَشود. مساله این است که ظرفیت سیستم فعلی معاملاتی در شرایط فعلی جوابگوی حجم زیاد متقاضی و ورودی داده نیست و لازم است خیلی زود اصلاح شود. پیشنهادی که میَشود برای راهکار کوتاهمدت ارائه داد این است که برای شرکتهای همگن ساعت معاملاتی تعریف کنیم و این معاملات دو یا سه بخش شود. با این کار یک انطباقی هم با فرابورس داده میشود. پیشنهاد بلندمدت هم این است که هسته معاملات جایگزین هسته فعلی شود.
باید متوجه این مساله باشیم که هر هزینهای درباره این موضوع صورت بگیرد، ضرر نکردهایم و باید هرچه زودتر این اقدام انجام شود. نکته دیگر هم این است که بالاخره باید در این فضای تحریم علیه ایران، کشوری را پیدا کنیم که بتواند طراحی مجدد سیستم یا بهروزرسانی آن را برایمان انجام بدهد. البته باید توجه داشت که سازمان بورس، سازمانی غیردولتی است و نباید بر طبل دولتی بودن بورس بکوبیم و مدام از دولت بخواهیم که این کار را برایمان انجام بدهد. چراکه قطعا راههای گریزی برای شرکتهای غیردولتی وجود دارد که بتوانیم سیستم جدیدی را جایگزین سیستم فعلی کنیم.
اختلالها؛ پاشنه آشیل بازار میشود
- عظیم ثابت/ کارشناس بازار سهام
اصطلاح صفنشینی در بازار سهام که این روزها زیاد شنیده میَشود و درباره آن زیاد میخوانیم، به نوعی ارتباط مستقیم با اختلال در سامانههای معاملاتی دارد که چند روزی است بهصورت ملموس سهامداران در حال تجربه آن هستند.
در این خصوص باید اذعان داشت پاسخگو نبودن زیرساختها یکی از اصلیترین عوامل صفنشینی است. این اتفاق باعث میشود که سیستمها مدام هنگ کنند. البته این اختلالها میتواند مقدمهای باشد برای اینکه بتوانیم سامانه فعلی را از این وضعیت خارج کنیم، بنابراین به نظر میرسد لازم است بهصورت آزمایشی دامنه نوسانات را افزایش دهیم و مقدمهای برای کمتر کردن صف نشینیها ایجاد کنیم.
راه دیگر در این رابطه اعلام فراخوان برای استفاده از پتانسیل شرکتهای داخلی در رابطه با طراحی سامانه یا به روز کردن سامانه فعلی است. واقعیت این است که اختلال در سامانه معاملاتی یک بحث ملی است؛ چراکه اگر نتوانیم زیرساختهای داخلی لازم را ایجاد کنیم، مردم از بازار گریزان میشوند و با بازار قهر میکنند. بنابراین بهتر است این موضوع در شورای عالی امنیت ملی یا هیاتدولت مطرح شود و هشدارهای لازم در این رابطه توسط کارشناسان مطرح شود تا مجوزهای لازم برای طراحی مجدد یا بهروزکردن سامانه داده شود؛ چون اگر به هر دلیلی این اختلال اصلاح نشود و ادامهدار باشد، تبدیل به پاشنه آشیلی برای بازار سرمایه میشود.