دنیای بورس: نگاهی به چیدمان فعلی نقدینگی این صندوق‌ها در بهمن ۹۷ نشان می‌دهد، با وجود چرخش نرم در میزان سرمایه‌گذاری صندوق‌های با درآمد ثابت به‌عنوان سایه بورسی بانک‌ها به سمت سهام و اوراق مشارکت همچنان سهم بسیار بالایی از این نقدینگی در سپرده‌های بانکی قرار دارد و فاصله قابل توجهی تا سقف مورد نظر ابلاغیه سازمان بورس دیده می‌شود.
بر اساس مصوبه مذکور صندوق‌های با درآمد ثابت مجاز شدند حداکثر ۵۰ درصد سپرده بانکی و گواهی سپرده داشته باشند. پیش از ابلاغ مصوبه سازمان بورس بیش از ۷۵ درصد پرتفوی صندوق‌های درآمد ثابت را سپرده‌ها تشکیل می‌داد. با این مصوبه این نهادهای مالی ملزم شدند بخشی از نقدینگی خود را که به‌صورت سپرده بود، خارج و به سهام یا اوراق بدهی تبدیل کنند.
برخی از کارشناسان این موضوع را فرصتی مغتنم برای بازار سرمایه عنوان کردند که بر اساس آن بخشی از سپرده‌های بانکی روانه تالار شیشه‌ای می‌شود و در ادامه نیز با هزینه شدن در بخش‌های تولیدی، می‌تواند زمینه رشد و توسعه اقتصادی را فراهم آورد. موضوعی که در عمل به کندی در حال انجام است.
نگاهی به پرتفوی صندوق‌های بادرآمد ثابت در پایان بهمن ماه نشان می‌دهد بیش از ۶۴ درصد از نقدینگی این گروه از نهادهای مالی همچنان در سپرده‌های بانکی پارک شده است. البته با توجه به سهم ۷۵ درصدی این بخش از پرتفوی صندوق‌های با درآمد ثابت در پایان سال ۹۵، روند کوچ نقدینگی به دیگر بخش‌ها قابل مشاهده است.
با این حال همچنان با مصوبه ابلاغی سازمان بورس فاصله دارد. به این ترتیب برای رعایت مصوبه ابلاغی سازمان بورس و اوراق بهادار مبنی بر سرمایه‌گذاری حداکثر ۵۰ درصدی صندوق‌ها در سپرده‌های بانکی و گواهی سپرده، همچنان باید شاهد کوچ ۱۹ هزار و ۹۱۳ میلیارد تومانی از سپرده‌های بانکی باشیم.
به این ترتیب تا پایان بهمن‌ماه سال جاری، حدود 64.5 درصد پرتفوی صندوق‌های درآمد ثابت را سپرده‌ها تشکیل می‌دهند و تنها ۸ درصد از سرمایه این صندوق‌ها در بازار سهام سرمایه‌گذاری شده است. مقایسه این آمار با ترکیب پرتفوی صندوق‌های با درآمد ثابت در ابتدای سال جاری (۷۳ درصد سرمایه‌گذاری در سپرده‌های بانکی و ۵ درصد سهام) حاکی از تغییر ناچیز پرتفوی این نهادهای مالی در سپرده‌های بانکی و حرکت نرم به سمت اوراق مشارکت و سهام است. با وجود این اما همچنان فاصله قابل توجهی تا سقف مورد نظر ابلاغیه سازمان بورس دیده می‌شود.
در این میان اما آنچه عیان است شیفت قابل توجه ارزش صندوق‌های با درآمد ثابت به سمت اوراق مشارکت است. نگاهی کلی به دارایی‌های صندوق‌های با درآمد ثابت نشان از کاهش بیش از ۲ درصدی خالص ارزش دارایی این نهادهای مالی در بهمن ۹۷ نسبت به پایان سال ۹۶ دارد. در این میان سپرده‌های بانکی و وجوه نقد با کاهش بیش از ۱۳ درصدی در مدت مذکور مواجه شده‌اند. خالص ارزش سهام اما در این بازه زمانی افزایش 57.7 درصدی را شاهد بود.
اوراق مشارکت از دیگر بخش‌هایی بود که نقدینگی صندوق‌های بادرآمد ثابت را به خود جذب کرد. بررسی آمارها در بازه زمانی مذکور نشان از افزایش 16.3 درصدی ارزش اوراق مشارکت در پرتفوی این صندوق‌ها دارد. اما موضوعی که در این آمارها جلب توجه می‌کند، رشد ۱۱۵ درصدی ارزش سایر دارایی‌های صندوق‌های با درآمد ثابت در ۱۱ ماه اخیر است. سایر دارایی‌ها و کالاها یک کلاس مختلف از دارایی‌ها هستند که بر مواد خام استفاده‌شده برای تولید محصولات نهایی تمرکز دارند.
موانع تغییر ساختار صندوق‌ها
همان‌طور که اشاره شد برای رعایت مصوبه ابلاغی سازمان بورس و اوراق بهادار مبنی بر سرمایه‌گذاری حداکثر ۵۰ درصدی صندوق‌ها در سپرده‌های بانکی و گواهی سپرده، همچنان باید شاهد کوچ ۲۰ هزار میلیارد تومانی از سپرده‌های بانکی باشیم. به نظر می‌رسد اما موانعی بر سر راه باشد.
در نگاه اول باید به این نکته اشاره کرد که در حال حاضر بسیاری از صندوق‌های با درآمد ثابت، زیرمجموعه بانک‌ها هستند. با تحقق کاهش سهم سپرده بانکی و وجه نقد صندوق‌ها به ۵۰ درصد نیز طبیعتا شاهد کاهش جذابیت صندوق‌های مذکور بوده و دیگر جذب سپرده از طریق این نهادهای مالی به صرفه نخواهد بود. از طرفی دیگر، صندوق‌های با درآمد ثابت همواره به‌عنوان منابعی شناخته می‌شوند که سودهایی بالاتر از سپرده‌های عادی بانکی پرداخت کرده و همزمان از میزان ریسک پایینی نیز برخوردارند.
با اجرای سقف ۵۰ درصدی برای سپرده طبیعتا راهی برای صندوق‌ها جز سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه باقی نمی‌ماند. این بازار اما ریسک بالاتری نسبت به سپرده‌ها دارد و در صورت خروج سرمایه این صندوق‌ها از بانک‌ها، به احتمال زیاد شاهد افزایش ابطال این واحدهای سرمایه‌گذاری خواهیم بود.
به نظر می‌رسد تغییر پرتفوی این نهادهای مالی مشروط به اصلاح ساختاری نظام بانکی است تا بانک‌ها دیگر عطشی برای جذب نقدینگی از این طریق نداشته باشند. یکی دیگر از موانع مهم موجود، عمق کم بازار سهام است. همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد در شرایط فعلی، برای رعایت سقف سپرده‌های بانکی صندوق‌های با درآمد ثابت لازم است حدود ۲۰ هزار میلیارد از سرمایه این نهادهای مالی وارد بازار سرمایه شود.
این در حالی است که چنین گنجایشی در بازار سرمایه دیده نمی‌شود. به این ترتیب برای انجام اصلاحات فوق، به نظر می‌آید که بازگشت بخشی از منابع این صندوق‌ها به سوی سپرده‌های بانکی اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. لازمه جلوگیری از این امر، تعمیق و گسترش بازار بدهی کشور از طریق افزایش تنوع و حجم اوراق قابل ارائه در این بازار است.
نگاه آماری به دارایی صندوق‌های با درآمد ثابت
«دنیای بورس» برای به دست آوردن نتایج قابل مقایسه، به بررسی دارایی ۴۹ صندوق درآمد ثابت که در ابتدای سال ۹۶ نیز مشغول فعالیت بودند، پرداخته است. بر اساس آمار در دسترس، مجموع خالص ارزش دارایی صندوق‌های با درآمد ثابت (۴۹ صندوق) با افزایش ۶ درصدی، از ۱۲۹ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان از ابتدای سال ۹۶ به ۱۳۷ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان در پایان بهمن ۹۷ افزایش یافته است.
در این میان ارزش نقدینگی این نهادهای مالی در سپرده‌های بانکی و وجوه نقد با کاهش حدود ۹ درصدی از ۹۷ هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان به ۸۸ هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان رسیده است. به این ترتیب سهم سپرده‌های بانکی از کل پرتفوی صندوق‌های با درآمد ثابت، با افت 10.5 واحد درصدی از ۷۵ درصد در ابتدای سال ۹۶ به 64.5 درصد در بهمن ۹۷ کاهش یافته است.
اما صندوق‌های با درآمد ثابت که ابتدای سال ۹۵، ۴ هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان (معال 3.4 درصد) از دارایی خود را صرف سرمایه‌گذاری در سهام کرده بودند، با افزایش ۱۵۲ درصدی، ارزش سهام در ترکیب دارایی خود را به حدود ۱۱ هزار میلیارد تومان (حدود ۸ درصد) افزایش دادند. اوراق مشارکت نیز در روندی مشابه در این بازه زمانی افزایشی ۲۸ درصدی را تجربه کرده و از ۲۷ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان در ابتدای سال ۹۶ به ۳۵ هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان در بهمن ۹۷ افزایش یافته است. سهم این دارایی نیز در مدت مذکور افزایش 4.4 واحد درصدی را تجربه کرده و به 25.7 درصد در بهمن ۹۷ رسیده است.
نگاهی به وضعیت تغییر پرتفوی صندوق‌های با درآمد ثابت در دو سال اخیر خالی از لطف نیست. آمارها نشان می‌دهد بیشترین میزان افزایش خالص ارزش دارایی در میان صندوق‌های با درآمد از ابتدای سال تاکنون، با رشد ۳۳۳۰ درصدی به صندوق با درآمد ثابت حکمت آشنا ایرانیان اختصاص دارد. پس از آن نیز صندوق‌های کاریزما و نیکوکاری دانشگاه الزهرا بیشترین میزان رشد ارزش خالص دارایی‌ها را در همین بازه زمانی ثبت کرده‌اند.
با نگاهی جزیی‌تر، بیشترین میزان افزایش در سهم سهام در ترکیب دارایی این نهادهای مالی متعلق به صندوق با درآمد ثابت لوتوس پارسیان است. این صندوق در حالی پایان سال ۹۵، هیچ سهامی در پرتفوی خود نداشت که در بهمن ۹۷، ارزش سهام موجود در پرتفوی خود را به ۵۴۰ میلیارد تومان افزایش داده است. صندوق‌های با درآمد ثابت مشترک آتیه نوین و نگین رفاه نیز در رتبه‌های بعدی بیشترین میزان افزایش درصد سهام در ترکیب دارایی خود در بازه مورد بررسی قرار گرفتند.
در نگاهی دیگر اما صندوق با درآمد ثابت نیکوکاری لوتوس رویان میزان سرمایه‌گذاری خود در سپرده‌بانکی و وجوه نقد را از ۱۰۰ درصد در ابتدای سال ۹۶ به 3.4 درصد در پایان بهمن ۹۷ کاهش داده است. صندوق‌های با درآمد ثابت اندیشه فردا و نگین سامان نیز به ترتیب کاهشی معادل 93.9 و 92.3 واحد درصدی در سهم سپرده‌های بانکی و وجوه نقد در این دوره به ثبت رسانده‌اند. در مقابل اما صندوق نیکوکاری دانشگاه تهران میزان سپرده‌های بانکی خود را از حدود 20.7 درصد در ابتدای سال ۹۶ به حدود ۷۵ درصد در بهمن ۹۷ افزایش داده است.
