رکوردزنی در قیمت‌های پایه
- رویا ذبیحی | تحلیلگر بازار سرمایه
در حال حاضر ایران به دلیل در اختیار داشتن نوع انحصاری «نفت رافینیتی» تنها تولید‌کننده یک محصول نفتی به نام «لوب‌کات» در منطقه خاورمیانه است. به طوری‌که برخی از کشورهای نفت‌خیز حاشیه خلیج فارس همچون عراق، عربستان سعودی و کویت هم با وجود ساخت پالایشگاه‌های متعدد نفت هیچ‌گونه ظرفیتی برای تولید لوب‌کات ندارند. بعد از تحریم‌های اقتصادی بسیاری از برندهای خارجی که در ایران حضور داشتند، از این بازار خارج شدند. با توجه به بالا بودن نرخ ارز، واردات این روغن‌ها هم به صرفه نیست، چنانچه این برندها وارد شوند قیمت آنها بالاتر از قیمت‌های کنونی بازار است.
لوب‌کات چیست؟
لوب‌کات یکی از مشتقات نفت است که به دو دسته سبک و سنگین تقسیم می‌شود. لوب‌کات سبک برای تولید روغن موتور و لوب‌کات سنگین برای تولید روغن موتورهای سنگین به کار برده می‌شود. لوب‌کات به‌صورت هفتگی در بورس‌کالا عرضه می‌شود. بهای پایه آن نیز براساس میانگین جهانی نرخ فروش دو هفته قبل(HSFO) نفت کوره سولفور بالا، با احتساب میانگین نرخ ارز نیمایی تعیین می‌شود. نوسان‌های بی‌سابقه بهای جهانی نفت‌خام باعث شده بهای پایه این محصول برخلاف اغلب کالاهای عرضه شده در بورس‌کالای کشور به‌صورت دو هفته یک‌بار تعیین شود.
میزان عرضه و تقاضا برای لوب‌کات در بورس‌کالا منطبق با یکدیگر است و عموما معاملات بدون رقابت یا با رقابت اندکی و نزدیک به نرخ پایه انجام می‌شود. در کنار لوب‌کات محصولی دیگر به نام آیزوریسایکل توسط پالایشگاه‌ها تولید می‌شود. آیزوریسایکل در تولید نوعی خاص از روغن پایه است که به‌عنوان ماده اولیه روغن موتور به کار می‌رود. این محصول ۳۰ درصد بالاتر از بهای لوب‌کات نرخ‌گذاری می‌شود. حدود ۸۵تا ۹۰ درصد نیاز بازار در چهار پالایشگاه روغن‌سازی به‌نام کشور تولید و ۱۰ تا ۱۵ درصد مابقی نیز از طریق تولیدات شرکت‌های بلندینگ (واحدهای مخلوط‌کنی) در ۶۰ واحد تولیدی انجام می‌شود.
وضعیت تولید
سالانه ۷/ ۱ میلیون تن لوب‌کات توسط پالایشگاه‌های کشور تولید می‌شود و از طریق بورس کالا به فروش می‌رسد. نیمی از این لوب‌کات در فرآیند تولید تبخیر شده و در نهایت ۸۵۰ هزار تن روغن پایه توسط چهار پالایشگاه روغن‌سازی یعنی شسپا، شرانول، شبهرن و شنفت تولید می‌شود. مقدار نیاز داخلی روغن پایه ۵۵۰ هزار تن است که توسط چهار پالایشگاه روغن‌سازی به روغن موتور تبدیل می‌شود و بخشی از۳۰۰ هزار تن مازاد در بورس کالا برای واحدهای بلندیگ عرضه و مابقی صادر می‌شود.
وضعیت بازار
براساس توافقی که بین بخش خصوصی تولیدکنندگان روغن پایه و انجمن پالایشگاه‌های روغن‌سازی در جلسه کارگروه تنظیم بازار ایجاد شد، مقرر شد عرضه هفتگی ۱۲۰۰ تن روغن پایه۵۰۰ SN در بورس انجام شود. یعنی چیزی در حدود ۶۰ هزار تن در سال.
چهار تولید‌کننده بزرگ روغن موتور مخصوصا نفت سپاهان اقدام به صادرات روغن پایه خود کرده‌اند و عرضه کافی در بورس کالا نداشتند. توافقی انجام شد که به منظور حمایت از سایر تولیدکنندگان حداقل مقداری برای عرضه در هر هفته مشخص شود. در بعضی از هفته‌ها این مقدار عرضه کمتر بوده است ولی در کل میانگین ۸ماهه عرضه در بورس کالا بیشتر از توافق بوده است. تولید‌کننده‌های کوچک این صنعت معتقدند روغن پایه، ماده خام محسوب می‌شود و نباید صادر شود.
در جواب چهار تولید‌کننده بزرگ تعریف ماده خام را به این شکل می‌بینند: ماده خام ماده‌ای است که پس از استخراج یا استحصال، تغییری در کیفیت فیزیکی، شیمیایی، ماهیت و نوع آن ایجاد نشده باشد و به همان شکل برای فرآوری به واحد تولیدی واگذار یا صادر می‌شود.
دو مرحله پالایش انجام می‌گیرد تا روغن پایه تولید شود و عملا مشخصات فیزیکی، شیمیایی و ماهیت کل ماده اولیه که نفت خام بوده است دستخوش تغییر قرار می‌گیرد تا روغن پایه تولید شود. بنابراین ماده‌ای خام به شمار نمی‌رود و خام‌فروشی هم اتفاق نمی‌افتد. خام‌فروشی را بیشتر به شرکت نفت سپاهان تعمیم می‌دهند.
نفت سپاهان در هر هفته ملزم به عرضه ۵۷۵ تن روغن پایه در بورس کالا است، که این مقدار را عرضه کرده است. شرکت نفت سپاهان، سالانه ۳۰۰ تا ۳۵۰ هزارتن روغن پایه تولید می‌کند که از این میزان، ۱۴۰ هزارتن از این مواد در همین شرکت به روغن نهایی تبدیل شده و بقیه آن در بازارهای داخلی و صادراتی عرضه می‌شود.
جوابی که نفت سپاهان در مقابل اعتراضات می‌دهد این است که اگر این محصول خود را صادر نکند، هم بازارهای صادراتی خود را از دست می‌دهد و هم درآمدهای ارزی کاهش می‌یابد. حال به گفته این تولید‌کننده، اگر روغن پایه مازاد صادر نشود و شرکت‌های داخلی نیز توان خریداری آن را نداشته باشند به زودی مخازن پالایشگاه‌های روغن‌سازی پر شده و این مساله منجر به توقف تولید خواهد شد.
این شرکت در سال ۹۸ کلا در بازار ۴۴ هزار و ۸۶۵ تن انواع روغن پایه عرضه کرده که از این مقدار ۲۶ هزار و ۹۰۰ تن معامله شده؛ یعنی حدود ۶۰ درصد تولیدات خریداری شده است. این عدد ۴۴ هزارتن در برابر تولیداتی که نفت سپاهان دارد، سهم بزرگی را به خود اختصاص نمی‌دهد، ولی همین را هم که عرضه شده است و در بازار داخل به فروش نرفته مجبور می‌شوند صادر کنند. از روغن پایه تولید شده در این شرکت ۲۵ تا ۳۰ هزارتن در بازارهای داخلی عرضه و ۱۷۰ تا ۲۲۰ هزار تن صادر می‌شود.
تفاوت در روانکارها
به طور کلی روانکارها به دو دسته خودرو و صنعتی تقسیم می‌شوند. در بخش خودرو، روغن دنده و روغن موتور و در بخش صنعتی، روانکار ویژه، گریس و روغن صنعتی تولید می‌شود. مصرف روغن‌های صنعتی حداکثر ۳۰درصد روغن‌های موتور خودرو است. لوب‌کات دریافتی از پالایشگاه، در واحد استخراج با فوفورال باعث ایجاد ماده‌ای به نام اکسترکت می‌شود که در کارخانجات ساخت دوده صنعتی در ساخت محصولاتی نظیر تایر اتومبیل، لاستیک، کفش ، روکش سیم و کابل کاربرد دارد.
در مرحله بعدی که موم‌گیری نام دارد اسلاک واکس استخراج می‌شود که ماده اولیه پارافین‌سازی است. در نهایت در مرحله بعد، ماده خروجی روغن پایه است که به روغن‌های موتور، دنده خودرو و روغن‌های صنعتی تبدیل می‌شود. بخشی از ماده استخراجی از واحد موم‌گیری نیز در واحد پخت گریس، به انواع گریس تبدیل می‌شود.
رابطه با یارانه‌ها
در سال گذشته به دلیل اعمال بهای ارز نیمایی از ۴۲۰۰ به قیمت‌های فعلی، شاهد افزایش قیمت شدید در محصول لوب‌کات بودیم. اما چون این افزایش قیمت در ماده اولیه سبب رشد قیمت ۱۰۰ درصدی روغن موتور می‌شد و بر بهای روغن موتورهای دیزلی تاثیر مستقیم داشت، در تحلیل‌های کلان اقتصادی برای جلوگیری از بالا رفتن هزینه‌های حمل‌و‌نقل جاده‌ای، دولت برای مدتی به این محصول یارانه پرداخت کرد.
اما این موضوع دوام چندانی نداشت و قیمت روغن موتور نهایتا افزایش یافت. آخرین افزایش قیمت در نرخ روغن موتور مربوط به ۱۸ اردیبهشت سال ۹۸ بود، در آن برهه زمانی نرخ پایه لوب‌کات ۴ هزار و ۲۰۰ تومان بود و نرخ ارز نیز در کانال ۹ هزار تومان قرار داشت.
با گذشت حدود یک سال و نیم از قیمت جهانی HSFO در نیمه مهر ماه به بالای ۳۸ دلار در هر بشکه رسید، روند مستمر نرخ ارز نیمایی نیز ظرف همین‌مدت در کشور ادامه یافت و شاهد تجربه ارز نیمایی در کانال ۲۷ هزار تومان بودیم. این دو موضوع دست‌به‌دست یکدیگر داده و باعث شدند بهای پایه تولید روغن‌موتور در رینگ بورس‌کالا در نیمه اول آبان ماه به رکورد قیمتی ۷ هزار تومان برسد. در ۲۱آبان ۱۳۹۹، مجوز افزایش نرخ ۴۰درصدی برای محصولات بنزین و افزایش ۵۳درصدی برای محصولات دیزلی صادر شد.
بررسی گزارشهای ماهانه روانکارها
