به گزارش «دنیای بورس»، به گفته مجتبی ذوالنور، رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس اروپا اقدام خاص و موثری را در راستای حفظ برجام انجام نمی‌دهد و احتمالا گام پنجم کاهش تعهدات برجامی برداشته خواهد شد. اروپا جدیدا از نهایی شدن احتمال کانال تجاری و مراوده مالی با ایران خبر داده بود که البته گام چهارم کاهش تعهدات هسته‌ای ۱۴ آبان با دستور رئیس‌جمهور عملیاتی شد و طبق ضرب‌الاجل دو ماهه ایران، در صورت عدم تحقق وعده‌های کشورهای اروپایی، گام بعدی کاهش تعهدات اواسط دی ماه برداشته خواهد شد.
بعد از اینکه ترامپ از برجام خارج شد، ایران به مدت یک سال با رد پیش گرفتن صبر راهبردی سعی کرد در توافق با اروپا بتوانداز منافع اقتصادی برجام بهره ببرد. اما بعد از یک سال، ایران تصمیم گرفت برخلاف وعده های اروپا گام هایی در تقابل با تصمیم یکجانبه شخص ترامپ و بدعهدی اروپا بر مبنای معاده برجام بردارد.
گام های ایران در عمل شش گام با بازه های زمانی دو ماهه عنوان شده که در صورت عدم اجرایی شدن تعهدات اروپا ایران هم بر مبنای معاهده برجام به همان میزان طرف های مقابل از این معاهده خارج یا تعهدات خود را کاهش می دهد. رئیس‌جمهور در روز چهارشنبه 18 اردیبهشت ماه امسال تصمیم گرفت، گام اول عملیات بازگشت هسته‌ای را اعلام کرد، ایران در همان زمان اعلام کرد: در صورت رفتار متقابل غرب ۶ گام دیگر دارد. تاکنون 4 گام عملی در راستای کاهش تعهدات برجامی برداشته شده است. اما این گام ها کدامند؟
- مرحله اول
رئیس‌جمهور در توضیح مرحله اول اقدامات ایران می گوید: « ما به سران پنج کشور اعلام کردیم که از دو اقدامی که تاکنون انجام می‌دادیم صرف‌نظر خواهیم کرد؛ این دو اقدام در واقع به یک بیان ساده دو فروش بوده است؛ یعنی ما هروقت مواد غنی‌شده‌مان به 300کیلوگرم می‌رسید، اضافه بر آن را به کشوری می‌فروختیم و در عوض آن کیک زرد می‌گرفتیم.
امروز این فروش متوقف میشود؛ فروش دوم فروش آب سنگین است که هر وقت از 130 تن تجاوز می‌کرد، ما آن مقدار اضافی را به کشوری می‌فروختیم؛ امروز این فروش را هم متوقف می‌کنیم، پس کل اقدام امروز جمهوری اسلامی ایران توقف دو اقدام است و به یک معنا دو فروش را انجام نمی‌دهیم؛ نه اورانیوم غنی‌شده را از امروز می‌فروشیم، نه آب سنگین‌مان را.»
این تصمیم البته همان‌گونه که پیش‌بینی می‌شد، اولین و حداقلی‌ترین اقدام ایران است و در شرایطی اتخاذ میشود که ایالات متحده چندی پیش معافیت تحریمی ایران در این دو موضوع را تمدید نکرد و همکاری برای خرید و فروش آب سنگین و کیک زرد را مورد تحریم قرار داد.
- مرحله دوم
رئیس‌جمهور درباره گام دوم اقدامات خود در قبال عهد‌شکنی آمریکا و اروپا در برجام هم می گوید: «البته این اعلام ما برای 60 روز است؛ به طرف مقابل اعلام کردیم که ظرف 60 روز اگر آنها یعنی پنج کشور پای میز مذاکره آمدند و با آنها صحبت کردیم و به نتیجه رسیدیم و به منافع اصلی‌مان به‌ویژه نفت و بانک به‌عنوان دو مورد از منابع مهم دست یافتیم، به نقطه اول برمی‌گردیم.
یعنی تا 60روز دیگر که جلو می‌رویم، اگر آنها جبران کردند ما به شرایط دیروز بازمی‌گردیم؛ یعنی شرایط 17 اردیبهشت سال 1397، ولی اگر در پایان 60 روز ما به نتیجه نرسیدیم، دو اقدام دیگر را آغاز خواهیم کرد و آن دو اقدام این است که ما در برجام توافق‌مان بر این بود که غنی‌سازی را در سطح 3.67 نگه داریم؛ از این اقدام خودداری می‌کنیم یعنی دیگر سطحی برای ما مطرح نیست و دوم اینکه رآکتور آب سنگین اراک که بنا بود با مشارکت کشورهای 1+5 در برجام نوسازی شود و در مسیر نهایی شدن بود،
بعد از 60 روز نسبت به اراک هم تصمیم خواهیم گرفت که برنامه قبل از توافق برجام‌مان را ادامه دهیم.» او البته تاکید کرد که مراحل دیگری هم پیش‌بینی شده که در ایام آتی و در مقاطع بعدی اعلام خواهد شد.
با توجه به این اوصاف البته گام‌های بعدی ایران آنچنان دور از انتظار نیست و گمان آن می‌رود که با عبور از 60 روز اول و سپس اقدام به غنی‌سازی بیش از 3.67، گام‌های اساسی‌تری برداشته شود و از آنجا به بعد غرب دوباره موضوع هسته‌ای ایران را روی میز به‌عنوان یک برگ برنده ببیند و روال زیاده‌خواهی آنها متوقف یا حداقل کند شود.
- مرحله سوم
ایران پیش از برجام دارای 19 هزار سانتریفیوژ از نسل اول و دوم بود؛ سانتریفیوژهایی که می‌توانستند ایران را به غنی‌سازی‌های قابل‌توجهی نزدیک کنند، همان‌طور که همین نسل از سانتریفیوژ‌ها بودند که توانستند غنای 20 درصد برای ایران فراهم کنند و ایران را به باشگاه کشورهای مدرن در عرصه هسته‌ای وارد سازند.
حالا ایران در نقطه‌ای قرار گرفته که می‌تواند با یک برنامه‌ریزی کوتاه‌مدت دوباره 19 هزار سانتریفیوژ از نسل‌های مختلفی را که در اختیار دارد، به راه بیندازد و علاوه‌بر آن دوباره برنامه خود برای تولید اورانیوم 20 درصد را فعال کند. این اقدام خودبه‌خود به معنای راه‌اندازی دوباره سایت استراتژیک فردو برای غنی‌سازی است و به خودی خود گام بلندی برای عبور ایران از شرایط کنونی به حساب می‌آید.
تصمیم به راه‌اندازی سایت فردو، عبور ایران از بند 6 برجام است؛ جایی که متن توافق نشان میدهد غربی‌ها به تعطیل بودن این سایت چقدر دل بسته‌اند.
- مرحله چهارم
بند سوم برجام متذکر شده که «تحقیق و توسعه غنی‌سازی ایران با اورانیوم برای مدت 10 سال شامل صرفا ماشین‌های IR-4، IR-5، IR-6 و IR-8 خواهد بود، ... ایران به تست دستگاه‌های IR-6 و IR-8 ادامه خواهد داد و در میانه سال هشتم، تست تا 30 دستگاه ماشین IR-6 و IR-8 را به نحو مشخص‌شده در پیوست 1 آغاز خواهد کرد.»
عبور از این بند از گزینه‌های احتمالی ایران است. ایران مدت‌هاست از مرحله تست‌های اولیه سانتریفیوژهای نسل هشتم و تزریق گاز به آنها عبور کرده و امروز می‌تواند با یک برنامه‌ریزی مدون نسبت به زنجیره‌سازی آنها اقدام کند. ایران در این مسیر در گام‌های بعدی می‌تواند به سمت صنعتی شدن این سانتریفیوژ‌ها نیز اقدام کند.
- مرحله پنجم
قبلا یک‌بار نمایندگان مجلس یک گام بلند در مسیر علم هسته‌ای را برداشته‌اند. امروزه 6 یا 7 کشور دنیا دارای فناوری تولید پیشران‌های هسته‌ای و سوخت با غنای بالا برای استفاده در این موتورها هستند و ایران که یک بار در پاییز 95 ساخت و تولید آنها را به‌عنوان گزینه‌های خود مطرح کرده، امروز می‌تواند دوباره برای آن برنامه‌ریزی کند.
دسترسی به پیشران‌های هسته‌ای نه‌تنها متحول‌کننده صنایع نظامی ایران در عرصه دریایی یعنی استفاده در موتور کشتی‌ها، ناوها و زیردریایی‌های ایران است، بلکه می‌تواند با توسعه تحقیقات و صنایع مدرن در سال‌های آتی در عرصه تجاری نیز مورد استفاده قرار گیرد.
- مرحله ششم
همچنانکه قبلا نیز گفته بودیم، ایران برای نشان دادن حسن‌نیت خود دوبار نسبت به گسترش دسترسی بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای اقدام کرده است؛ اقدامات داوطلبانه‌ای که منجر به پذیرش پروتکل الحاقی شده و دسترسی گسترده‌ای را برای آژانس و بازرسانش ایجاد کرده است.
ایران امروز در حال اجرای این پروتکل است و زمانی که قرار باشد پایه دیگری از برجام زده شود، قطعا توقف اجرای آن گزینه بسیار مناسبی در دست مسئولان دولت دوازدهم خواهد بود. آنها با توقف این اقدام از آژانس می‌خواهند که حداقل پس از 14 بار تایید اقدامات ایران ذیل برجام، به فرآیند معمول بازرسی‌ها برگردند و از ایران توقع بیجا نداشته باشند.
- مرحله هفتم
آخرین و بزرگ‌ترین گام ایران خروج از NPT است. این گام برای زمانی است که دیگر هیچ مسیری برای تعامل باز نمانده باشد و اروپایی‌ها نیز اقدامات خصمانه خود را تکمیل کرده باشند. در این مسیر ایران اعتراض بزرگ خود به اجرای یک طرفه تعهدات هسته‌ای‌اش را با صدای بلند خواهد گفت و به عبارتی این دست قواعد بین‌المللی را که در بسیاری از موارد در مقام عمل تبعیض‌آمیز هستند، کنار خواهد گذاشت.
- چه میشود؟
تاکنون 4 گام عملی در راستای کاهش تعهدات برجامی برداشته اما همچنان هیچ تحولی از سوی اروپا به صورت عملی مشاهده نشده است. اگر چه عباس عراقچی، معاون وزیر خارج از نهایی شدن بحث عملیاتی شدن کانال تجاری اینستکس برای بحث مراودات مالی اروپا با ایران و برعکس خبر داده اما هنوز تصمیم جدیدی گرفته نشده است. پیش تر هم عنوان شده بود که قرار است رئیس اینستکس در پایان دیماه به ایران بیاید. با این اوصاف به نظر می رسد که همه چیز به اتفاقات بعدی بستگی دارد. امروز در حالی حسن روحانی، رئیس جمهور کشورمان در توکیو به دیدار شینزو آبه رفته که باید در انتظار روزهای بعد نشست . در تازه ترین خبر هم امروز صبح ویدئویی منتشر شده که نشان می دهد سفیران ایران و امریکا گفتگویی کوتاهی با هم به انجام رسانده اند.
به نظر می رسد ایران در انتظار رایزنی های انجام در کمیسیون برجامی وین است که به تازگی برگزار شده و دو طرف بر ضرورت تداوم تعهدات هسته ای بر مبنای برجام و بهره مندی منافع اقتصادی ایران از طریق سازوکار اینستکس تاکید کردند. حتی دیدار رئیس اینستکس نیز در همین راستا صورت گرفته است. قطعا در صورت عدم تعهدات برجامی، ایران قصد دارد همان مسیر کاهش تعهدات هسته ای را تا اندازه ای که دو طرف در این معاهده به شرایط مساوی و برابری برسند، ادامه می دهد. به قول مقامات ایرانی، تعهد در برابر تعهد و عدم تعهد در برابر عدم تعهد که یادآور همان سخن یا برد- برد یا باخت- باخت.