چکیده: ایران همواره نشان داده است به‌دنبال حمله و تجاوز به دیگر کشورهای منطقه نیست و حمایت‌هایی را که از برخی دولت‌ها و گروه‌ها نظیر حزب‌الله لبنان، دولت‌های سوریه و عراق و شاید حوثی‌ها انجام داده است به‌واقع نوعی واکنش به کنش آمریکایی‌ها یا تهدیدات دیگر بوده است.
با این حال مایک پمپئو در بیانیه‌ای تنها ساعاتی پس از وقوع حادثه برای چند نفتکش در دریای عمان بدون انتشار هیچ‌گونه مدرک معتبری ایران را مسوول این حملات معرفی کرد. لوبلاگ تاکید می‌کند که هیچ دلیل یا سابقه‌ای از ایران در دو دهه گذشته وجود ندارد که احتمال حمله ایران علیه نفتکش‌ها را مطرح کند. با این حال افزایش تنش‌ها نشان از آن دارد که کمپین فشار حداکثری علیه ایران شکست خورده است و ترامپ اگر به‌دنبال جنگ نیست باید این مهم را درک کند که دیپلماسی تنها درخواست یک طرف و پذیرش ازسوی دیگر نیست.
دنیای اقتصاد: پایگاه تحلیلی «لوبلاگ» در یادداشتی به قلم پال پیلار، تحلیلگر پیشین خاورمیانه در سازمان سیا نسبت دادن این حملات را به ایران توسط وزیرخارجه آمریکا بی‌ارزش و نامعتبر دانست. پیلار در این مطلب که به بررسی و تشریح دلایل دخالت نداشتن ایران در حادثه نفتکش‌ها پرداخته است، می‌نویسد: بیانیه مایک پمپئو، وزیرخارجه آمریکا در رابطه با وقوع حادثه برای نفتکش‌ها در دریای عمان از جهات بسیاری مورد تردید قرار دارد که مهم‌ترین آن نسبت دادن سریع و خودکار مسوولیت این حادثه به ایران است.
عامل حریق در نفتکش‌ها هنوز مشخص نیست و برخی تصاویر منتشر شده نیز حرفی برای گفتن ندارند. شرکت ژاپنی مالک یکی از نفتکش‌ها گزارش کرد که اظهارات خدمه پیرامون علت حادثه مزبور با آنچه واشنگتن می‌گوید تطابق ندارد. ازسوی دیگر باید به این نکته توجه داشت که چرا حکومت ایران عامل شرمساری شینزو آبه، نخست‌وزیر کشوری شود که از بزرگ‌ترین خریداران نفتی ایران است، آن هم درست در زمانی که نخست‌وزیر ژاپن با آیت‌اله خامنه‌ای؛ رهبری ایران دیدار و گفت‌و‌گو می‌کند.
فهرست دلایلی که توسط پمپئو در آنچه او آن را ارزیابی دولت آمریکا از مسوولیت ایران در این حادثه می‌خواند از جنبه‌هایی بسیار غیرعادی است. یکی از دلایلی که او برای توجیه مسوول دانستن ایران بیان می‌کند، سابقه ایران در حمله علیه کشتی‌های باری است که به ماه مه و صدمه دیدن جزئی چهار نفتکش در بندر الفجیره امارات اشاره می‌کند. این دلیل البته بسیار دور از منطق است چراکه سانحه الفجیره نیز کماکان در‌هاله‌ای از ابهام قرار دارد. با این حال در آن حادثه نیز دولت آمریکا به سرعت تهران را مسوول حملات دانست.
موضوع دیگری که دیپلمات ارشد آمریکایی مطرح کرد آن است که «هیچ گروه شبه‌نظامی دارای منابع و تخصص لازم برای انجام این اقدام با دقت بالا نیست.» اکنون این پرسش مطرح است که چرا احتمال دست داشتن دولت‌ها در نظر گرفته نمی‌شود؟ به‌ویژه که در منطقه کشورهایی هستند که از افزایش تنش‌ها میان تهران و واشنگتن بسیار خرسند خواهند شد.
برای یک لحظه تصور کنید که ایران عامل حمله به نفتکش‌ها بوده است. نخستین پرسشی که به اذهان خطور می‌کند آن است که چرا ایران باید چنین اقدامی را انجام دهد و البته بیانیه پمپئو نیز به آن پاسخی نمی‌دهد. او در بیانیه خود دوبار واژه «بیدلیل» را به اقدامات ایران نسبت داد. وی گفت: «ایران در ۴۰ سال گذشته دست به اقدامات بی‌دلیلی علیه کشورهایی زده است که خواستار آزادی هستند. این حملات بیدلیل یک تهدید واضح برای صلح و ثبات بین‌المللی است.»
اما آیا اقدامات ایران توجیهی ندارند؟ دولت ترامپ بیش از یک سال پیش به تمامی تعهدات خود در توافق هسته‌ای با ایران پشت پا زد و از آن خارج شد. از آن زمان نیز باوجود اینکه ایران همچنان به برجام پایبند مانده است، کاخ‌سفید یک جنگ اقتصادی را علیه این کشور کلید زد.
دولت ترامپ در یک سال گذشته دست به اعمال تحریم‌های گسترده علیه ایران زده است تا اقتصاد آن را فلج کند، سختی زندگی برای ایرانی‌ها را افزایش دهد و درنهایت این کشور را از تمامی جهات تضعیف کند. واشنگتن همچنین جامعه بین‌المللی را تحت فشار قرار داده است تا به این ترتیب از تجارت با ایران ممانعت کند.
دولت ترامپ در این مدت کمپین اقتصادی خود را با چاشنی تخاصم حداکثری، تهدید حمله نظامی و اقدامات تحریک‌آمیز همراه کرده است. اگر قرار باشد این اقدامات ایران را تحریک نکند پس این واژه معنای خود را از دست داده است! افزایش تنش‌ها نظیر سوانحی که برای نفتکش‌ها ایجاد شد نشان از تلاش ناموفق دولت ترامپ در چارچوب کمپین فشار حداکثری دارد. هیچ دلیل یا سابقه‌ای از ایران در دو دهه گذشته وجود ندارد که احتمال حمله ایران علیه نفتکش‌ها را مطرح کند. از این‌رو بهتر بود دولت ترامپ در دو سال گذشته ضمن اجرای تعهدات خود در برجام از دیپلماسی برای حل مشکلاتش با ایران استفاده می‌کرد.
کسی در ایالات‌متحده با اظهارات مقامات ایران موافق نیست اما زمانی که همین مقامات تاکید می‌کنند که جمهوری اسلامی تاکنون از نیروهای مسلح خود برای حمله به کشورهای همسایه خود استفاده نکرده است-که البته گزاره دقیقی است- به سختی می‌توان آن را رد کرد. این درحالی است که چنین نظری را نمی‌توان در مورد برخی دیگر از کشورهای منطقه مطرح کرد.
اگر ایران در پاسخ به جنگ اقتصادی آمریکا حمله‌ای را علیه نفتکش‌ها ترتیب می‌داد مقیاس آن بسیار شدید‌تر بود. زمانی که عراق، تحت رهبری صدام حسین به ایران حمله کرد مردم این کشور پاسخ شدیدی به نیروهای صدام دادند. ایران به ایجاد حزب‌الله کمک کرد اما تنها به آن دلیل که اسرائیل وارد لبنان شد. تهران همچنین زمانی که جنگ یمن توسط عربستان‌سعودی و امارات به فاجعه انسانی بدل شد کمک‌های اندکی را در اختیار حوثی‌ها قرار داد. ایران زمانی از دولت‌های عراق و سوریه حمایت نظامی انجام داد که ازسوی تروریست‌های داعشی تهدید می‌شدند.
همچنین اگر فشارهای اقتصادی یا نظامی ازسوی آمریکا آغاز شود انتظار می‌رود که ایران پاسخ لازم را بدهد. کسی نباید انتظار داشته باشد که ایرانی‌ها با وجود صبری که نسبت به این تحریکات آمریکا انجام داده‌اند منفعلانه عمل کنند. پمپئو در بیانیه خود مدعی شد که ایران در ۲۲ آوریل به جهان وعده توقف خروج نفت از تنگه هرمز را داده است.
البته ایران هیچ‌گاه چنین وعده‌ای را مطرح نکرد. جمله‌ای که فرمانده سپاه پاسداران بیان کرد آن بود که اگر ایران نتواند از آب‌های بین‌المللی برای صادرات نفتش استفاده کند مانع از خروج نفت از تنگه هرمز خواهد شد. این موضع‌گیری در واقع پاسخی به جدید‌ترین اقدام تحریک‌آمیز دولت ترامپ مبنی بر لغو معافیت تحریمی نفت ایران برای برخی از کشورها بود. این‌بار نیز ایرانی‌ها به کنش آمریکا واکنش نشان دادند.
یکی دیگر از اتهاماتی که توسط پمپئو علیه ایران مطرح شد بمب‌گذاری یک خودرو در افغانستان در ماه مه بود که موجب زخمی شدن شماری از آمریکایی‌ها شد. این درحالی است که طالبان و داعش هر دو اعلام کردند که مسوول این حمله تروریستی هستند.
نتیجه‌گیری پمپئو از این سانحه به وضوح بخشی از تلاش‌های او برای قانونی جلوه دادن جنگ نظامی علیه ایران است که کنگره پس از حادثه ۱۱ سپتامبر مجوز آن را صادر کرد. اگر ترامپ به واقع درپی جنگ با ایران نیست باید این مهم را درک کند که دیپلماسی تنها درخواست یک طرف و پذیرش ازسوی مقابل نیست.
او همچنین باید این موضوع را بپذیرد که کمپین فشار حداکثری نتوانسته است ایران را برای دستیابی به یک توافق جدید قانع کند و تحریم‌ها مردم عادی این کشور که ترامپ ادعای کمک به آنها را دارد بیش از دیگران تحت فشار گذاشته است. کمپین دولت ترامپ درحال تخریب یکی از موفق‌ترین توافق‌های منع اشاعه تسلیحات هسته‌ای طی سال‌های گذشته است و موجب برانگیختن واکنش ایران و محتمل ساختن جنگ در خلیج‌فارس خواهد شد.
همچنین می‌توانند در زیر ویژه مطالب باشگاه اقتصاددانان در رابطه با جنگ نفتکش‌ها را بخوانید:
- همه احتمالات ممکن| جاناتان مارکوس
- کاهش حساسیت در بازار نفت| خاویر باس
- تنگه سرنوشت‌ساز| ریک نواک
- ترامپ بر سر دو راهی| دبلیو.جی.هنیگان
در همین رابطه نیز بخوانید: