دنیای بورس: بحث‌های مرتبط با رانت قیمت‌گذاری دستوری توسط وزارت صنعت و نحوه سیاست‌گذاری‌ها در رابطه با مکانیزم این سیستم در ماه‌های اخیر بارها مطرح شده و ایرادات و مشکلات فراوان آن نیز گوشزد شده است. عمق مشکلات این سیستم تا به حدی است که یکی از محورهای سوال از وزیر صنعت در مجلس نیز به نظر می‌رسد در رابطه با قیمت‌گذاری محصولات فولادی باشد.
به هر تقدیر برخی موانع این سیستم به نوعی در مسیر حل شدن قرار گرفته‌اند و این خود توانسته است چشم‌انداز صنایع کالایی با بازار داخلی را تا حدودی تلطیف کند. محصولات مسی و آلومینیومی اولین دسته از محصولاتی بودند که مشمول اصلاح روش قیمت‌گذاری شدند. شاید همچنان عده‌ای اصلاح این روش قیمت‌گذاری را دور از انتظار عنوان کنند اما رانت تا به حدی سنگین است که سرانجام سیاست‌گذار باید بر لابی رانت غلبه کند و رانت موجود را در بورس کالا حذف کند.
معاملات دو جلسه اخیر مفتول و کاتد مسی توانسته است به معاملات گروه فلزات رونق بخشد و معاملات فرآورده‌های فرعی نفتی در بورس کالا و انرژی بدون سقف دامنه نوسان پیشران اصلی حرکت صعودی نمادهای گروه فرآورده‌های نفتی در چند جلسه اخیر بوده است.
ادامه مجوز رانت از سمت «صمت»
با این حال محدودیت دامنه نوسان محصولات فولادی و پتروشیمی هنوز به قوت خود باقی‌است و این مورد از مهم‌ترین مسائلی است که انتقادات را متوجه وزارت صمت کرده است. هر چند مقدار این رانت تا به حدی سنگین است که با نام حمایت از صنایع پایین‌دستی عده‌ای از رانت حدود 2 هزار میلیارد تومانی به صورت ماهانه استفاده کافی را می‌برند. انتقادات موجود کاملا به وزارت صنعت به عنوان منشا سیاست‌گذاری بازمی‌گردد.
معضلی به نام قیمت پایه
اما برخی از موارد دیگر مانند لحاظ قیمت پایه معضلی است که بورس کالا باید در صدد حل آن باشد. در این خصوص قیمت وکیوم باتوم پالایش نفت بندرعباس روز دوشنبه هفته جاری برای نخستین بار بدون سقف قیمتی معامله شد. این معامله با رشد 180 درصدی قیمت وکیوم باتوم نسبت به قیمت پایه انجام شد. به نظر می‌رسد در مکانیزم جدید قیمت فرآورده‌های نفتی قیمت پایه معاملات بر اساس قیمت پایانی معاملات پیشین تعیین می‌شود؛ قیمت پایه: قیمتی که فروشنده به عنوان کف قیمتی عرضه تعیین می‌کند، قیمت پایانی: بعد از اتمام معاملات میانگین وزنی معاملات این قیمت محاسبه می‌شود (از تقسیم کل ارزش معاملات بر کل حجم معاملات). حال نکته بسیار عجیب در معاملات فرآورده‌های نفتی به چشم می‌خورد. در حالی‌که با برداشتن سقف نوسانات از شدت هیجان بازار کاسته شده است و کشف قیمت با راه‌کار پالایش و پخش بر عهده بازار قرار داده شده است (دقیقا در نقطه مخالف وزارت صنعت که بر رانت کالایی تاکید دارد)، اما علت عدم امکان نوسان به کمتر از قیمت پایه نامشخص است. اگر امکان جهش قیمتی وجود دارد نباید اجازه داده شود که کف قیمتی مصنوعی وجود داشته باشد. این موضوع نگرانی از دخالت برای قیمت‌سازی را ایجاد می‌کند. بر این اساس قیمت پایه در معنای آن‌چه در بورس کالا استفاده می‌شود دقیقا از عوامل ضد بازار است که مسئولان بورس کالا همان‌طور که به دنبال کشف قیمت توسط بازار هستند باید برای بهبود وضعیت کشف قیمتی، از لحاظ کف خودداری کنند.
در این خصوص وکیوم باتوم پالایش نفت بندرعباس که روز دوشنبه با تقاضای به نظر هیجانی جهش یافته بود، در معاملات دیروز با کمبود تقاضا مواجه شد و بخشی از عرضه وکیوم باتوم این پالایشگاه بدون متقاضی ماند؛ برای 28 هزار تن عرضه وکیوم باتوم تنها 14 هزار تن تقاضا وجود داشت. در این شرایط دلیلی برای عدم امکان نوسان قیمتی پایین‌تر از قیمت پایه وجود ندارد. اگر بنا بر آزادسازی کشف قیمت است باید اجازه نوسان کامل قیمت‌ها داده شود. این موضوع در خصوص وکیوم باتوم پالایش نفت تهران نیز رقم خورد. در این خصوص قیمت وکیوم باتوم پالایش نفت تهران در روز دوشنبه 160 درصد رشد کرد (قیمت میانگین 3269 تومان به ازای هر کیلو). اما در معاملات امروز که قیمت پایه معادل قیمت پایانی معاملات دوشنبه قرار داده شد، در برابر 13500 تن عرضه وکیوم باتوم تنها 8500 تن تقاضا وجود داشت. این در حالی است که اگر قیمت برای مصرف‌کننده صرف ندارد باید امکان خرید در سطوح پایین‌تر نیز وجود داشته باشد. بر این اساس باید از لحاظ کف قیمتی اجتناب شود. یا این‌که در هر بار معامله قیمت پایه سطوح پایین پیشین در نظر گرفته شود تا به این ترتیب از عطش خرید بازار داخلی کاملا کاسته شود.
معاملات امروز بورس کالا
فلزات
در دسته محصولات صنعتی، قرار بر آن بود که علاوه بر ورق‌های فولاد مبارکه، بلوم فولاد خوزستان و سبد میلگرد ذوب‌آهن اصفهان نیز عرضه گردد. با این حال سبدهای مخلوط از عرضه محصولات فلزی امروز حذف شد.
علاوه بر این، سه دسته از محصولات آلومینیومی ایرالکو نیز عرضه شد:
شمش آلومینیوم با خلوص 99.8 درصد ایرالکو نیز مشابه جلسه عرضه روز یکشنبه در قیمت پایه 9.8 میلیون تومان به ازای هر تن عرضه شد و قیمت پایانی آن در سطح 18.49 میلیون تومان قرار گرفت؛ این رقم نسبت به جلسه یکشنبه افتی 7 درصدی را نشان می‌دهد. (قیمت هر تن آلومینیوم در معاملات امروز بورس فلزات لندن در سطح 2053 دلار قرار دارد).
فرآورده‌های ویژه نفتی
در گروه فرآورده‌های نفتی نیز معاملات تعیین‌کننده‌ای امروز صورت گرفت. وکیوم باتوم سه پالایشگاه اصفهان، تهران و شیراز امروز در بورس کالا، بدون سقف قیمتی مورد معامله قرار گرفتند. در جدول بالا قیمت این محصول با قیمت فروش آن در فصل بهار برای سه پالایشگاه عرضه‌کننده امروز مورد قیاس قرار گرفته است.
وکیوم باتوم حجم قابل‌توجهی را در سبد محصولات فرعی برخی از پالایشگاه‌های کشور تشکیل می‌دهد و از این منظر رشد نرخ این محصول تاثیر قابل‌توجهی بر مبالغ فروش این شرکت‌ها خواهد داشت.
در عین حال امروز بورس کالا شاهد عرضه قیر پالایش نفت کرمانشاه بود. 15 هزار تن از این محصول نیز در قیمت پایه 2023 تومان برای هر کیلوگرم عرضه شد که نهایتا قیمت پایانی آن در نزدیکی سطح 5520 تومان قرار گرفت. لازم به تاکید دوباره است که وکیوم باتوم به عنوان خوراک مصرفی قیرسازان مورد استفاده قرار می‌گیرد و رشد نزدیک به 180 درصدی این محصول نسبت به قیمت پایه، رشدی به همین نسبت را برای محصول قیر نیز رقم زده است.
باید در نظر داشت که برخی دیگر از محصولات فرعی پالایشگاه نظیر حلال‌ها و آیزوریسایکل در بورس انرژی عرضه می‌شوند و برای این دو محصول نیز می‌توان انتظار قابل توجه رشد نرخ فروش را داشت. ضمنا محاسبه نرخ ارز در رینگ صادراتی بر مبنای نرخ ارز بازار ثانویه نیز می‌تواند در این قسمت نیز پتانسیل قابل‌ملاحظه دیگری برای رشد درآمد پالایشگاه‌ها باشد.