دنیای بورس-سلیمان کرمی: دلار امروز کار خود را با رشد 100 تومانی آغاز کرد و در ادامه رشدهای افسارگسیخته دلار ادامه پیدا کرد. گرچه در میانه معاملات از شتاب بالای رشد دلار کاسته شد و نرخ دلار اندکی اصلاح شد اما پس از استراحتی کوتاه دلار با اوج‌گیری دوباره به بیش از 8 هزار تومان رسید.
به تبع این موضوع قیمت سکه نیز بار با ادامه جهش‌های پیشین به سطح 2750 هزار تومان رسید. عمده قراردادهای آتی سکه نیز با صف خرید همراه بودند؛ قیمت قرارداد آتی با تاریخ سررسید دی به بیش از 3 میلیون و 200 هزار تومان رسیده است و صف خرید در سقف قیمتی روزانه (بازه 5 درصد) موجود احتمال ادامه روند صعودی را پررنگ ساخته است. بازارهای کالایی تاوان سیاست‌های سرکوب ارزی در اقتصاد را می‌دهند. تنگنای ایجادشده در بازار ارز با مکانیزم تعیین دستوری نرخ برای بازار و بی‌توجهی به رویه عرضه و تقاضای بازار باعث شده که تلاطم به بازارهای کالایی کشیده شود. بر این اساس می‌توان صف‌های خرید برای پیش‌خرید محصولات خودروسازان داخلی یا جهش قیمت فلزات و سایر محصولات پتروشیمی را در بورس کالا ناشی از این موضوع دانست. بورس تهران نیز از جهش ارزی اثر مستقیمی می‌پذیرد و در 7 روز کاری اخیر رشد 14 درصدی را تجربه کرده است. بسیاری از فعالان همین بازارها نگران از وضعیت موجود حتی از سودهای هنگفتی که در این مدت کسب کردهاند چندان احساس رضایت نمی‌کنند زیرا تلاطم ایجادشده در اقتصاد کشور موج نگرانی را میان فعالان اقتصادی تشدید کرده است.
ریشه تلاطم ارزی در اقتصاد کشور
در شرایط کنونی سوال اصلی که تقریبا ذهن فعالان اقتصادی را به خود مشغول کرده است رویه آتی نرخ دلار است. بر این اساس باید به دنبال ریشه اصلی نوسانات شدید نرخ ارز در بازار داخلی بود. برای توضیح این موضوع باید به ریشه تلاطم‌های ارزی در چند دهه اخیر در اقتصاد کشور مراجعه کرد. در اقتصاد تورمی تضعیف ارزش پول ملی امری ضروری است و زمانی‌که مدیران اقتصادی سیاست سرکوب ارزی را در پیش می‌گیرند و با انکار واقعیت‌های اقتصادی سعی در بالا نگه داشتن مصنوعی پول ملی هستند، در مواجهه با شرایط بحرانی تلنگری کافی است تا فنر ارز جهش یابد و این‌بار حتی از واقعیت‌های اقتصادی نیز پیشی بگیرد. سرایت هراس ارزی در اقتصاد کشور برای جذب سرمایه‌های نگران کافی است و نتیجه‌ای جز تشدید فضای سفته‌بازی در بازار نخواهد داشت.
نگاهی به آخرین تلاطم ارزی اقتصاد کشور
از دی سال جاری بار دیگر اقتصاد کشور دست‌خوش نوسانات شدید ارزی شد. این بار نقدینگی مستعد ناشی از کاهش دستوری نرخ سود بانکی نیز رویه صعودی دلار را تشدید کرد. در این میان سیاست‌های شتاب‌زده پولی در دوران بحرانی تنها مرهمی موقت بود و نتوانست مانع از رشدهای ادامه‌دار دلار شود. به نظر می‌رسد در شرایط بحرانی سیاست‌هایی عجولانه‌ای که مدیران اقتصادی در پیش می‌گیرند پیش از آن‌که توانایی سرکوب دلار را داشته باشد، عاملی برای تشدید هیجانات ارزی است.
در این شرایط به نظر می‌رسد راه‌حل عبور از شرایط کنونی خشکاندن جرقه صعود است. بهانه‌ای که برای سفته‌بازی در بازار از دی به وجود آمد گره در عوامل غیراقتصادی و البته نگرانی از وضعیت کلان اقتصاد کشور داشت. فضای هیجانی و روانی بازار ارز عمدتا از عوامل غیراقتصادی داخلی و همچنین کارشکنی‌های بیرونی آمریکایی‌ها در قبال برجام سیگنال منفی دریافت می‌کرد. در حالی‌که امید به بقای برجام و عدم بازگشت به تحریم‌های گذشته وجود داشت اما به نظر می‌رسد تیم کارشناسی که برای ضربه زدن به اقتصاد ایران آماده شده است کاملا به مشکلات بنیادی موجود آگاه است. در نتیجه ترامپ بدعهدی آمریکایی‌ها را تکرار کرد و این بار از یک عهدنامه بین‌المللی خارج شد و اقتصاد ایران به تحریم‌های سخت‌تر از قبل تهدید کرد. تقریبا تمامی کشورها و به خصوص اتحادیه اروپا به شدت با این رویه از سوی ترامپ مخالفت کردند اما فشار آمریکا به عنوان بزرگترین اقتصاد جهان تا حدی زیاد است که احتمال بازگشت تحریم‌ها بر اقتصاد کشور روز به روز پررنگ می‌شود. مهلت چندانی تا پایان موعد اعلامی از سوی آمریکایی‌ها برای اجرای تحریم‌های سنگین علیه ایران باقی نمانده است و نزدیک شدن به این تاریخی تب و تاب بازار ارز را تشدید کرده است.
آیا افسار دلار کشیده می‌شود؟
اما سوال اصلی در شرایط کنونی این است که آیا از تلاطم دلار کاسته می‌شود یا خیر؟ در این خصوص «دنیای بورس» در ماه‌های اخیر به رویه اشتباه سیاست‌گذاری ارزی اشاره کرده بود؛ داستان تکراری بازار ارز که نتیجه‌ای جز تلاطم را به همراه نداشته است. اجرای سیاست دستوری (دلار 4200 تومانی) تنها تنگنای هر چه بیشتر بازار آزاد (در لفظ تیم اقتصادی دولت غیر قانونی) را به دنبال داشته است و طی هفته‌های اخیر نیز معضلات این سیاست در حال خودنمایی است و این موضوع باعث شده بار دیگر احتمال وقوع تجربه جهش‌های ارزی سال‌های 90 و 91 در ذهن فعالان اقتصادی زنده شود. همه‌گیر شدن هراس از رشد نرخ دلار می‌تواند خسارت‌های جبران‌ناپذیری به اقتصادی کشور وارد کند. اما همچنان امید برای عبور از شرایط کنونی وجود دارد.
در شرایط کنونی نکته امیدبخش حمایت سایر طرف‌ها مانند اتحادیه اروپا از برجام است که ادعا کردهاند منافع ناشی از برجام را برای ایران تضمین می‌دهند. بر اساس آخرین اخبار عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر امور خارجه به ارائه پکیج عملی طرف‌های باقیمانده در برجام به خصوص اتحادیه اروپا برای مقابله با تحریم‌های آمریکا اشاره کرده است. به گفته وی این خوشبینی وجود دارد که تا پایان ماه جاری میلای یعنی یک هفته دیگر این بسته ارائه شود. همان‌طور که اشاره شد برای عبور از وضعیت کنونی باید به دنبال خشکاندن جرقه صعود بود و به نظر می‌رسد «بازگرداندن امید» به جامعه می‌تواند از شدت هیجانات ارزی بکاهد. بر این اساس اگر بسته اروپایی‌ها کارساز بوده و مطابق میل ایران باشد، احتمال تخلیه هیجان ارزی نیز وجود خواهد داشت. بر این اساس این موضوع می‌تواند نرخ‌های افسارگسیخته دلار را وارد فاز اصلاحی کند. البته این موضوع با خوشبینی زیادی همراه است.
از نظر کارشناسان نرخ ارز از واقعیت‌های اقتصادی حال پیشی گرفته است و در حال پیش‌خور شدن بخش زیادی از هیجانات آتی هستیم، در این شرایط کاهش هیجان در بازار ارز با سیگنال‌های مثبت سیاسی و در پیش گرفتن سیاست‌های مناسب ارزی از سمت دولت می‌تواند بار دیگر آرامش را به اقتصاد کشور بازگرداند. بر این اساس باید در انتظار عملکرد اروپایی‌ها و همچنین اظهار نظرهای داخلی در این خصوص بود. اظهارنظرهای اخیر داخلی خود عاملی برای التهاب بازار ارز بوده که تغییر جهت این اظهارنظرها نیز با اطمینان از تامین منافع ایران در برجام می‌تواند به کاهش هیجان ارزی کمک کند.
با کاهش تلاطم ارزی بورس توانایی تبدیل شدن به بازار بی‌رقیب در سال 97 را خواهد داشت. پتانسیل‌های بالای بورس برای جذب نقدینگی نباید از نگاه سرمایه‌گذاران و همچنین سیاست‌گذار مغفول بماند. از سوی دیگر کاهش تلاطم ارزی می‌تواند تلاطم سایر بازارها به خصوص سکه را کاهش دهد. با وجود خوشبینی موجود باید در انتظار اقدام اروپایی‌ها، پاسخ ایران و در ادامه واکنش احتمالی آمریکایی‌ها بود.
