دنیای بورس | بورس تهران در ماه های اخیر در مدار رکود شکنی های متعدد قرار گرفت و توجه بسیاری از عامه مردم به این بازار جلب شد. با افزایش تعداد معامله گران و بالا رفتن چشمگیر ارزش معاملات مشکلاتی در سیستم داد و ستدها صورت گرفت.هنگی چندین باره سیستم کارگزاری ها ، قطعی هسته معاملات سهام و تاخیردر ثبت سفارش خرید و فروش به تدریج در بازار به وجود آمد و اعتراض و نگرانی بسیاری از معامله گران را به همراه داشت.
در هفته های اخیر با ثبت ارزش چشمگیر معاملات داستان هنگ کردن و قطعی هسته معاملات بیش از ییش نمایان شد. بر همین اساس حالا مقام ناظر بازار تصمیم گرفته است زمان انجام معاملات را به دو بخش تقسیم کند.قبل از آن سهامداران تجربه معاملات نمادهای تازه وارد بازار در ساعاتی متفاوت (خارج از زمان معاملات) را داشتند.به طور مثال شستا از زمان عرضه اولیه تا کنون تنها یک ساعت زمان معاملاتی بعد از زمان اصلی بازار داشته است.
اما تقسیم کردن زمان معاملات سهام به دو بخش با هدف دفاع از منافع سهامداری و جلوگیری از فشار بر هسته معاملات در عمل چه نتیجه ای در بردارد؟
«دنیای بورس» در یک نظر سنجی با حضور 83 نفر تحلیلگر بازار سهام طرح سوالی نگاه صاحبنظران را نسبت به این زمانبندی در کوتاه مدت و بلند مدت بررسی کرده است.نتایج نشان می دهد که غالب کارشناسان (حدود 60 درصد) این اقدام مقام ناظر را چه در کوتاه مدت و چه در بلند مدت مناسب نمی دانند و معتقدند این امر هیجانی تر شدن داد و ستدها را به همراه خواهد داشت.
دسته ای نیز هر چند معتقد این سیاست هر چند در کوتاه مدت می تواند از فشار بر هسته سهام بکاهد با این حال این راهکار در بلند مدت مشکلات دیگری در بازار به وجود می آورد که در منافات با برابری حقوق تمامی سهامداران است.
زمان بندی منصفانه نیست
59 درصد از تحلیلگران حاضر در نظر سنجی این سیاست را چه در کوتاه مدت و چه در بلند مدت نامناسب عنوان می کنند.به اعتقاد این افراد این سیاست با هدف بهبود انجام داد و ستد ها و کاهش فشار بر وضعیت هسته معاملاتی حتی برای کوتاه مدت نیز یک راهکار مفید نیست و نتایج آن به زیان بازار است.از نگاه این دسته تقسیم زمان معاملات در عمل نوعی رانت به وجود می آورد و نتیجه این اقدام با وجود هدف و نیت درست ، منصفانه و عادلانه نخواهد بود.
این نوع تقسیم زمانی فرصت تصمیم گیری برابر در بین سهامداران مختلف صنایع را از معامله گران می گیرد.این کارشناسان عنوان می کند در بورس تهران در وضعیت فعلی شرایط کلی بازار داد و ستد سهام در اکثر صنایع به طور یکسان تحت تاثیر قرار می دهد امری که نشان دهنده رخت بر بستن تحلیل از فضای بازار است.این وضعیت با تقسیم زمان معاملات شدت بیشتری می یابد.چرا که وضعیت
معاملات در تایم اول با اثر گذاری بیشتری داد و ستد سهام در تایم دوم را تحت الشعاع قرار می دهد و این موضوع فرصت تصمیم گیری منطقی بین سهامداران را از بین می برد .به این ترتیب تحلیل کمرنگ و صفوف خرید و فروش به صورت هیجانی در بازار ایجاد خواهد می شود.
از این رو هر سیاستی که با هدف دفاع از منافع سهامداران اتخاد شده است،در عمل بر علیه منافع اهالی بازار خواهد بود.ضمن اینکه تعیین دو زمان متفاوت برای معاملات موجب سردرگمی سهامداران نیز می شود و اشتباهاتی نیز در بین سهامداران به وجود می آورد که این نیز بر علیه منافع سهامداری است.
یک راهکار مناسب در کوتاه مدت
40درصد از تحلیلگران مزبور معتقدند در شرایطی که وضعیت معاملات به صورت متعدد با قطعی متعدد سیستم معاملات منجر می شود و از این منظر موجب تضییع حقوق سهامداران می شود، مقام ناظر احتمالا راهکار دیگری نداشته است. این سیاست در کوتاه مدت می تواند مانعی در برابر ضرر و زیان معامله گران شود.چرا که باید توجه داشت با توجه به تحریم ها عملا راهکار مناسب تر یعنی تعویض هسته معاملات امکان پذیر نیست و از این رو بالاخره باید میزان عظیم حجم نقدینگی موجود در بازار را همگام با منافع سهامداران مدیریت کرد و به نظر این امر در کوتاه مدت فشار بر هسته معاملات را کاهش دهد.
اما در بلند مدت باید چاره ای برای آن اندیشید چرا که در این صورت منجر به ایجاد رانت و عدم وضعیت برابر بین سهامداران گروه های مختلف بورسی می شود.ضمن اینکه باید این زمانبندی در زمان انجام معاملات روند ثابتی داشته باشد تا مانع از اشتباه و سردرگمی بین اهالی بازار شود.
پایان قطعی معاملات
تنها یک درصد درصد از تحلیلگران شرکت کننده در نظر سنجی، نتیجه این سیاست را به نفع معاملات عنوان کرده اند.این افراد معتقدند به دلیل مشکل تحریم ها تعویض هسته سهام ممکن نیست و این گزینه بهترین راهی بود که سازمان بورس در نظر گرفته است.از طرفی افزایش زمان معاملات نیز برای بورسی با این حجم از معاملات امری مثبت است.از نگاه این افراد تقسیم بندی زمان انجام معاملات از فشار بر هسته می کاهد و این امر با تخفیف ریسک هنگی و قطع داد و ستدها برای بورس مثبت ارزیابی می شود.
نسخه غلط سیاست‌گذار بورس
دنیای‌اقتصاد هم در مطلبی نوشت: ضعف هسته معاملاتی و هنگ مکرر آن در اغلب روزهای کاری سال‌هاست معامله‌گران بازار سهام را کلافه کرده است. این مهم طی یک‌سال اخیر با افزایش حجم ورود نقدینگی به بازار و افزایش محسوس ارزش معاملات خرد سهام شکلی جدی‌تر به خود گرفت و به یکی از ریسک‌های معامله‌گران تبدیل شد. ریسکی که انجام معامله در ساعات معمول بازار را به امری غیرممکن بدل کرده است.
مقام سیاست‌گذار اما برای حل مشکل اصلی، تنها به راهکاری کوتاه‌مدت بسنده کرد و مقرر شد تا از امروز دوشنبه (۲۷ مرداد)، صنایع مختلف بورسی در دو تایم گوناگون مورد دادوستد قرار گیرند تا شاید از بار هسته معاملاتی کاسته شود. در این میان بررسی‌ها نشان از سهم ۳۵ درصدی گروه‌هایی دارد که قرار است در نیمه دوم بازار یعنی ساعت ۱۲ تا ۱۵:۱۵ مورد دادوستد قرار گیرند. سهامی بزرگ که البته همواره بیشترین بار تغییر عدد شاخص کل را به دوش کشیده‌اند.
چه ساعاتی؟ چه صنایعی؟: چند شقه کردن بازار که از اواخر سال گذشته به موضوعی طبیعی برای بورس‌بازان تبدیل شده بود از روز دوشنبه رنگی قانونی و رسمی به خود می‌گیرد. براساس اطلاعیه شرکت بورس اوراق بهادار تهران، معاملات بورس در دو جلسه معاملاتی انجام خواهد شد که جلسه اول معاملاتی با پیش‌گشایشی ۱۵ دقیقه‌ای از ساعت ۸ و ۳۰ دقیقه آغاز و زمان انجام معاملات نیز از ساعت ۸:۴۵ تا ۱۱:۴۵ خواهد بود. در این جلسه کلیه صنایع به غیر از صنعت فلزات اساسی، صنعت شرکت‌های چندرشته‌ای و صنعت فرآورده‌های نفتی به همراه مشتقات مربوطه اعم از اختیار معامله و اختیار فروش تبعی معامله خواهند شد.
در جلسه معاملاتی دوم زمان پیش‌گشایش از ساعت ۱۲:۰۰ تا ۱۲:۱۵ و زمان انجام معاملات از ساعت ۱۲:۱۵ تا ۱۵:۱۵ است. در این جلسه صنایع فلزات اساسی، شرکت‌های چند رشته‌ای صنعتی و فرآورده‌های نفتی به همراه مشتقات مربوطه اعم از اختیار معامله و اختیار فروش تبعی و همچنین همه صندوق‌های قابل معامله (ETF)، اوراق بهادار با درآمد ثابت و نیز تمامی نمادهای آتی سبد سهام معامله می‌شوند.
مشکل کجاست؟: سامانه معاملات ۱۴ سال پیش از شرکت فرانسوی آتوس خریداری و سال ۹۵ برای آخرین بار به روز رسانی شد. در آن سال بورس تهران به‌طور میانگین روزانه شاهد دادوستد حدود ۱۷۰ میلیارد تومانی بود. در حال حاضر اما ارزش معاملات خرد سهام در یک روز حتی سطوح ۳۰هزار میلیارد تومانی را نیز تجربه می‌کند.
این در حالی است که سامانه معاملاتی برای زمانی طراحی شده که رقم نقدینگی جابه‌جا شده ۰۶/ ۰ ارقام این روزها بوده و طبیعتا ظرفیت بازار فعلی را ندارد. در این میان آمار دقیقی از تعداد سفارش‌های روزانه ارسال شده به سامانه معاملاتی وجود ندارد اما گفته می‌شود بیشترین فشار بر هسته معاملاتی ناشی از تعداد بالای سفارش‌های ارسالی است نه ارزش دادوستدها.
دو نیمه ناموزون بورس: در آستانه دو شقه شدن بازار سهام، به بررسی ارزش بازار و ارزش معاملات گروه‌های موجود در هر نیمه معاملاتی پرداخت. بر مبنای این بررسی‌ها گروه‌هایی که قرار است در نیمه اول معاملاتی یعنی ساعت ۸:۳۰ تا ۱۱:۴۵ مورد دادوستد قرار گیرند ۳۰۳ نماد معاملاتی (معادل ۹۰ درصد) را در خود جای داده‌اند و در مجموع ۶۵ درصد از کل ارزش بازار را در اختیار دارند.
در این نیمه نمادهای خودرویی که از ارزش معاملات بالایی برخوردارند، معامله خواهند شد. در نیمه دوم اما سه گروه فلزات اساسی، چند رشته‌ای صنعتی و فرآورده‌های نفتی جای گرفته‌اند. گروه فلزات اساسی با ۲۲ نماد زیرمجموعه و سهم ۱۴ درصدی از ارزش کل بازار و ۱/ ۱۱ درصدی از ارزش معاملات، بزرگ‌ترین صنعتی است که در نیمه دوم بازار معامله خواهد شد و دو غول «فولاد» و «فملی» را در خود جای داده است. گروه فرآورده‌های نفتی نیز با ۸ شرکت زیرمجموعه، ۱۰ درصد ارزش کل بازار را به خود اختصاص داده و ۳/ ۱۲ درصد از مجموع ارزش معاملات را در اختیار دارد.
در این گروه نیز نمادهای پرمخاطبی همچون «شپنا» و «شتران» جای گرفته‌اند. اما گروه چندرشته‌ای صنعتی که در حال حاضر بزرگ‌ترین شرکت بورسی یعنی «شستا» را در اختیار دارد، از ۵ نماد زیرمجموعه تشکیل شده و ۱۲ درصد از ارزش کل بازار و حدود ۸ درصد از ارزش دادوستدها را شامل می‌شود.
در این میان صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله نیز با ۱۹ نماد و سهم ۷/ ۲ درصد از ارزش معاملات نیمه دومی شده‌اند. در مجموع نیمه دوم سهمی ۳۵ درصدی از ارزش کل بازار و ارزش معاملات روزانه دارند اما نمادهای پرمخاطبی را در خود جای داده‌اند.
از این رو تکرار هنگ هسته معاملاتی در نیمه دوم بازار محتمل است که باید دید مقام سیاست‌گذار تدبیری برای آن اندیشیده است یا خیر. به هر حال اما انتقادی که فعالان و خبرگان بازار سهام به این درمان موقت دارند، کاهش نقدشوندگی بازار، بی‌عدالتی گسترده و زیرسوال بردن مفهوم بازار است. جایی که نقش عرضه و تقاضا در تعیین قیمت کمرنگ می‌شود و نمادها در شرایط یکسانی معامله نخواهند شد.
کارشناسان معتقدند تغییرات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری در زیرساخت‌های معاملات، افزایش ساعت معاملات روزانه برای کلیه نمادها و حذف محدودیت خودساخته دامنه نوسان می‌توانست راهکار موثر و کارآتری برای هسته خسته بورس تهران باشد اما مورد توجه مقام سیاست‌گذار قرار نگرفته است.
