- مهسا بناکار- محمدجواد فریادرس
سرمایهگذاری در بورس به موضوع داغی بدل شده که سیل عظیمی از نقدینگی افراد حقیقی را به‌خود جذب کرده است. سرمایهگذاری در بازار سرمایه به دو صورت مستقیم و غیر مستقیم صورت می‌گیرد که در نوع اول، سرمایه گذار شخصا اقدام به خرید و فروش سهام می‌کند که علاوه بر ریسک بالا نیاز به دانش و مهارت بالایی دارد و در روش غیر مستقیم، سرمایهگذاری در بورس از طریق صندوق‌های سرمایهگذاری صورت می‌پذیرد که به‌عنوان ابزاری برای کاهش ریسک ورود به بورس می‌است.
صندوق سرمایهگذاری در حقیقت یک نهاد مالی است که به منظور مدیریت دارایی سرمایه گذاران و با مجوز و تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می‌کند.
صندوق‌ها به‌علت داشتن دانش و مهارت بالای سبدگردانی، وجوه سرمایه گذارانی که تمایل کمتری به سرمایهگذاری مستقیم در بورس دارند را جمع آوری می‌کنند و به کمک منابع مالی گسترده این امکان را برای سرمایه گذاران فراهم می‌کنند تا با میزان دارایی مورد نظر خود در سبدی متنوع از اوراق بهادار شامل سهام، اوراق مشارکت و سایر دارایی‌های مالی سرمایهگذاری کرده و با ریسک کمتری نسبت به روش اول از مزایای سرمایهگذاری بهره‌مند شوند.
شکل ابتدایی این صندوق‌ها در دنیا در قرن ۱۷ شکل گرفت و اولین صندوق‌های سرمایهگذاری در آمریکا در ۱۸۹۰ تاسیس شد. براساس گزارش فروردین ماه سال جاری سازمان بورس و اوراق بهادار، تعداد ۱۶۷ صندوق سرمایهگذاری در بازار سرمایه کشور فعال هستند. این صندوق‌ها در ایران انواع مختلفی دارند و از لحاظ ترکیب دارایی‌ها به سه دسته اصلی سهامی، با درآمد ثابت و مختلط تقسیم می‌شوند.
اقبال بیشتر سرمایه‌گذاران به سرمایهگذاری غیرمستقیم، باعث افزایش تعداد صندوق‌ها در آمریکا از سال ۱۹۹۷ شده است. صرفا در سال ۲۰۱۹ تعداد ۷۹۴۵ عدد صندوق در آمریکا وجود داشته که در حال حاضر این عدد در ایران کمتر از ۲۰۰ صندوق است.
آنچه مسلم است این است که تعداد صندوق‌ها، نرخ جذب سرمایه شان و سهم سرمایه خانوارها از صندوق‌های سرمایهگذاری در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، روز به روز در حال رشد است و نشان می‌دهد مردم این کشورها به سرمایهگذاری غیرمستقیم در بازار سرمایه توسط این صندوق‌ها اقبال بیشتری پیدا کرده‌اند. همچنین سرمایهگذاری خانوارهای آمریکایی در صندوق‌های سرمایهگذاری مشترک از ۱۹۸۰ تا ۲۰۱۹ نزدیک به ۹ برابر شده است.
تعداد صندوق‌های سرمایهگذاری در دنیا درحال رشد است، همچنین خالص دارایی‌های صندوق‌ها طی ۸ سال از ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۸ (که بالغ بر۷/ ۴۶ هزار میلیارد دلار برآورد شده است) ۶۰ درصد رشد داشته است.
البته صرفا در سال ۲۰۱۸ خالص دارایی‌های صندوق‌ها کاهش داشته، بخشی از کاهش وجوه صندوق‌ها در سال ۲۰۱۸ به‌علت بالا گرفتن جنگ تجاری آمریکا و چین و عدم خوشبینی سرمایه گذاران به وضعیت آتی اقتصاد دنیا بوده است.
علاوه بر این به‌علت بالا بودن سهم خرید سهام در ترکیب دارایی‌های صندوق‌ها، سرمایه‌گذاران حقیقی به‌جای سرمایهگذاری مستقیم در بورس با پذیرفتن مقادیر ریسک پایین‌تری، صندوق‌ها را انتخاب کرده‌اند و به این شکل سرمایه‌گذاران با انتخاب سرمایهگذاری غیرمستقیم، با ریسک کمتری از طریق صندوق‌ها مالک سهام شرکت‌ها شده‌اند.
فارغ از مقایسه تعداد صندوق‌ها، اینکه ایرانیان نسبت بیشتری از وجوه شان را در سال‌های گذشته در سپرده بانکی و دیگر بازارهای موازی مانند طلا، مسکن و دلارسرمایه‌گذاری کرده‌اند محرز است، اما در آمریکا سرمایهگذاری در صندوق‌ها بیشتر از سرمایهگذاری در سپرده است.
همچنین رشد چشمگیر سهم صندوق‌های سرمایهگذاری از دارایی‌های مالی خانوارها در آمریکا از سال ۱۹۸۰ تا ۲۰۱۸ نکته‌ای قابل توجه است که حاکی ازاقبال آمریکایی‌ها به سرمایهگذاری در صندوق‌های شرکت‌های سرمایهگذاری است.
این در حالی است که ۵۵ درصد آمریکایی‌ها در بازار سهام، سهم دارند. طبق اعلام رئیس سازمان بورس کشور، پیش از آزادسازی سهام عدالت، قریب به ۱۳ میلیون نفر از هموطنان، کد معاملاتی بورسی داشتند که پس از آزادسازی سهام عدالت ۴۶ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر، این رقم از مرز ۶۰ میلیون کد بورسی فراتر رفت.
اکنون حدود ۸۰ درصد جامعه ایران، کد بورسی دارند و می‌توانند نسبت به خرید و فروش سهام در بازار سرمایه اقدام کنند. اقدام مناسب واگذاری سهام دولت در قالب ETF (صندوق قابل معامله در بورس) است که منجر به مشارکت سه میلیون و ۴۸۱ هزار نفری سرمایه گذاران شد، گام مثبتی در زمینه آشنایی بخشی از عموم سرمایه گذاران با مفهوم صندوق‌های سرمایهگذاری بود.
سایت پیوریسرچ اشاره می‌کند که تنها ۱۴ درصد از خانوارهای آمریکایی به‌صورت مستقیم در بورس فعالند و ۵۲ درصد نیز به‌صورت غیرمستقیم در بازار سرمایه سرمایهگذاری کرده‌اند. علت سرمایهگذاری ۵۲ درصدی خانوارها در صندوق‌های سرمایهگذاری، متناظر با نگرانی‌های آتی در دوران بازنشستگی و پس‌انداز مقتضی با ریسک کم و عایدی مناسب است.
با مقایسه ایران با آمریکا و دنیا متوجه می‌شویم که در دنیا، افراد حقیقی و خانوارها کمتر به دنبال سرمایهگذاری مستقیم در بورس هستند، چرا که سرمایهگذاری مستقیم در بورس نه تنها دانش، مهارت، تجربه و تخصص بالایی می‌طلبد، بلکه ریسک و استرس بیشتری هم به سرمایه گذار وارد کرده و زمان و تمرکز بیشتری نیز از وی خواهد گرفت.
از طرفی عملکرد خوب صندوق‌ها چه در دنیا و چه در ایران، اقبال به صندوق‌های سرمایهگذاری را بیشتر کرده است. توصیه می‌شود، دولت، نهاد ناظر، فعالان و کارشناسان بازار سرمایه، سرمایه‌گذاران ایرانی را با صندوق‌های سرمایهگذاری بیشتر آشنا کرده تا هموطنانی که ریسک پذیری، دانش و مهارت مالی کمتری دارند با سرمایهگذاری غیر مستقیم، از طریق انواع مختلف صندوق‌های موجود در بازار سرمایه بازدهی مطمئن‌تری کسب کنند. اطلاعات از سایت statista.com (اینجا) و گزارش ICI نسخه سال ۲۰۱۹ از سایت icifactbook.com (اینجا) استخراج شده است.