به گزارش «دنیای بورس»، دنیای اقتصاد نوشت: در سالی که گذشت، بخش نفتی بیش از هر بخش دیگری تحت‌تا‌ثیر همه‌گیری کرونا قرار گرفت. قیمت نفت‌خام در ابتدای سال حدود ۷۰ دلار در هر بشکه بود و تا ماه آوریل به کمتر از ۲۰ دلار در هر بشکه کاهش یافت چرا‌که قفل شدن و محدودیت‌های کرونایی، تقاضای سوخت در سراسر جهان را کاهش داد و قیمت‌ها در ایالات‌متحده برای مدت کوتاهی حتی منفی شدند. پس از یک جنگ کوتاه اما بسیار مخرب قیمتی، اوپک و روسیه برای ایجاد ثبات در بازار، سیاست کاهش عرضه را اعمال کردند.
اما حتی پس از آن نیز شرکت‌های بزرگ مجبور شدند برنامه‌های سرمایه‌گذاری خود را متوقف کنند و بخش بزرگی از شرکت‌های انرژی اروپایی هم دیگر به دنبال آینده‌ای سبزتر هستند و همین امر تا‌ثیرات جدی روی چشم‌انداز بخش پالایشی نیز در سال آتی گذاشته است.
با پایان‌یافتن این سال آشفته، اکنون نشانه‌هایی از بهبود در صنعت نفت وجود دارد. نفت‌خام تا۵۰ دلار هم بازگشته است و برخی از سرمایه‌گذاران نیز روی بهبود بیشتر چرخه بازار نفت شرط‌بندی می‌کنند، اما با این وجود انتظارات از اوج تاریخی تقاضا بسیار بدبینانه است.
از سوی دیگر جابه‌جایی قدرت در ایالات‌متحده و بازگشت نفت ایران به بازارهای جهانی هم می‌تواند تا‌ثیر چشمگیری بر روی بازار بر‌جای بگذارد. روزنامه «فایننشال‌تا‌یمز»، در گزارشی با بررسی ۵ گره‌گاه اساسی صنعت نفت در ۲۰۲۱ به استقبال سال جدید میلادی رفته است و بخشی از پیچیدگی‌های روز افزون بازار طلای‌سیاه را زیر ذره‌بین خود برده است.
تقاضای نفت
متوسط تقاضای نفت احتمالا در سال ۲۰۲۱ افزایش چشمگیری نسبت به ۲۰۲۰ خواهد داشت اما این افزایش هم شاید تنها خبر خوب در حوزه مصرف برای شرکت‌های نفتی باشد، چرا‌که انتظار می‌رود تقاضا بسیار کمتر از سطوح پیش از همه‌گیری باشد و این به‌معنای نزدیک‌شدن به پایان روزهای خوش برای نفت است.
تصویر آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) در سال ۲۰۲۱ از مصرف نشانگر افزایشی تقریبا برابر با ۶ میلیون بشکه در روز است. اما نکته آنجاست که به‌رغم این افزایش، متوسط مصرف روزانه فقط ۹/ ۹۶ میلیون بشکه در روز خواهد بود که هنوز خیلی کمتر از رکورد مصرف ۱۰۰ میلیون بشکه در روز است که پیش از شیوع همه‌گیری کرونا در سال ۲۰۱۹ وجود داشت. پیش‌بینی‌ها قبل از بحران کرونا از رشد روزانه یک‌میلیون بشکه در بخش تقاضا طی سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ خبر می‌داد.
این بدان معناست که میزان مصرف در سال ۲۰۲۱ طبق قواعد جدید بازار حدود ۵میلیون بشکه در روز کمتر از میزان پیش‌بینی شده برای این سال پیش از شیوع کرونا است. در سال ۲۰۰۹ و همزمان با شدت‌گرفتن بحران مالی در اقتصاد جهانی، تقاضا برای نفت‌خام کمی بیش از یک‌میلیون بشکه در روز کاهش یافت که همین نشان‌دهنده ضربه عمیق بیماری کووید-۱۹ به صنعت نفت است.
کاهش تقاضا در ۳ بخش اصلی رخ خواهد داد. بزرگترین کاهش برای سوخت جت است، چرا‌که انتظار می‌رود مسافرت‌های هوایی کماکان بی‌رونق و نیمه‌تعطیل باقی بمانند و چیزی برابر با ۵/ ۲ میلیون بشکه در روز کمتر از سطوح پیش از همه‌گیری مصرف شود. تقاضا برای بنزین و گازوئیل البته وضعیتی بهتر خواهد داشت، اما انتظار می‌رود در نیمه اول سال ۲۰۲۱ و تا زمانی‌که واکسن‌ها به‌طور گسترده‌تری در دسترس قرار نگیرند، با محدودیت‌هایی روبه‌رو باشند.
مطابق اعلام آژانس بین‌المللی انرژی مصرف این دو سوخت به ۹۷ تا ۹۹ درصد سطح قبل از همه‌گیری برگردد. آمریتا سن در انرژی اسپکتس (EnergyAspects) می‌گوید: «ممکن است دو، سه ماه ابتدای ۲۰۲۱ تفاوت معناداری با وضعیت کنونی نداشته باشد.»
البته ضربه اصلی به تقاضا در نتیجه سقوط اقتصادی ناشی از تا‌ثیرات بحران کووید خواهد بود، چرا‌که تقاضای شرکت‌های تولیدی از این طریق کاهش یافته و کالاهای کمتری هم از طریق حمل و نقل دریایی جا‌به‌جا می‌شوند.
زنجیره عرضه
مباحث پیرامون چشم‌انداز عرضه نفت پیچیده‌تر از بخش تقاضا است. سقوط قیمت‌ها در سال ۲۰۲۰ باعث‌شده سرمایه‌های بزرگی از این صنعت خارج شوند و مسائل عملی مانند بحث اجرای فاصله‌گذاری اجتماعی بر روی سکوهای نفتی بسیاری از برنامه‌های حفاری را به تا‌خیر انداخته است.
شاید مهم‌ترین قسمت زنجیره تا‌مین در حال‌حاضر صنعت شیل ایالات‌متحده باشد که طی ۵ سال گذشته بخش نفت و گاز را دگرگون کرد و رشد آن باعث شد جایگاه اوپک در بازار جهانی نفت تا حدود زیادی متزلزل شود.
اما اطلاعات منتشرشده از سوی اداره اطلاعات انرژی ایالات‌متحده (EIA) نشان می‌دهد، این منبع تا‌مین نسبتا گران‌قیمت به دلیل سقوط قیمت نفت با کاهش تولید نفت‌خام آمریکا از سطح ۳/ ۱۲ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۱۹ به ۳/ ۱۱ میلیون بشکه در روز، بسیار آسیب دیده است.
هرچند شیل در نیمه دوم سال۲۰۲۰ تقریبا به‌ثبات رسیده است، اما به‌نظر می‌رسد دیگر روزهای درخشان خود را پشت‌سر گذاشته است. اداره اطلاعات انرژی می‌گوید عرضه نفت‌خام از سوی ایالات‌متحده در سال ۲۰۲۱ به ۱/ ۱۱میلیون بشکه در روز کاهش می‌یابد.
با این حال، یکی از متغیرهای کلیدی درباره عرضه نفت بسیار تعیین‌کننده است و آن هم واکنش صنعت شیل و سایر تولیدکنندگان در صورت افزایش قیمت‌های نفت به سطوحی بالاتر از ۵۰ دلار در هر بشکه خواهد بود؛ یعنی شرایطی که اکثر شرکت‌ها با توجه به قیمت می‌توانند هزینه‌های خود را تا‌مین کنند.
آژانس بین‌المللی انرژی در سطح جهانی پیش‌بینی می‌کند تولید خارج از اوپک نیز ۵۰۰هزار بشکه در روز افزایش پیدا می‌کند؛ این در حالی است که تولید غیر‌اوپکی‌ها در سال۲۰۲۰ بیش از ۶/ ۲ میلیون بشکه در روز کاهش یافت. بیورنار تونهاوگن در ریستاد انرژی (Rystad Energy) درباره چالش‌های عرضه نفت در ۲۰۲۱ می‌گوید: «اینکه آیا قیمت نفت می‌تواند به همین اندازه بالا بماند و دستاوردهایش را در سال آتی حفظ کند، هنوز جای سوال دارد.»
اوپک و متحدانش
عدم تطابق میان عرضه و تقاضا در سال ۲۰۲۱ بار سنگینی بر دوش اوپک و متحدانش مانند روسیه می‌گذارد. آنها جنگ قیمتی یک ماهه عربستان و روسیه در ماه آوریل را توانستند متوقف کنند و توافق کردند که تقریبا ۱۰ درصد از تولید جهانی نفت را برای نجات بازار متوقف کنند.
چنین توافقی به معنای کاهش سطح تولید بود که به کشورها امکان تولید بیشتر همزمان با بهبود تقاضا را می‌داد. اما تداوم بحران کووید-۱۹ باعث شده که آنها کماکان به شکل روزانه بیش از ۷ میلیون بشکه را خارج از مدار تولید نگه دارند.
انتظار می‌رود اعضای اوپک پلاس در تا‌ریخ ۴ ژانویه بار دیگر با یکدیگر دیدار کنند و در مورد افزایش ۵۰۰ هزار بشکه‌ای تولید روزانه به بحث بنشینند. تنش‌ها در حال حاضر بار دیگر در درون گروه افزایش یافته است، چرا که افزایش محدودیت‌های کرونایی بار دیگر در برابر میل کشورها به بازسازی درآمد خود ایستاده است. در چنین شرایطی مساله تقاضای بلند مدت مانند ابری بر سر آینده اتحاد اعضای اوپک پلاس سایه افکنده است.
استدلال تحلیلگران در آر بی سی کپیتال مارکتس (RBC Capital Markets) بر آن است که ترس از جنگ مجدد قیمتی در میان اعضای این توافق احساسات اعضا را تحت فشار قرار داده است. آنها می‌گویند: «تعادل مجدد بازار تا حد زیادی به نحوه مدیریت تولید توسط اوپک پلاس بستگی دارد.»
ژئوپلیتیک
بزرگترین تغییر ژئوپلیتیکی در سال ۲۰۲۱ احتمالا با خروج دونالد ترامپ از کاخ سفید، خیلی زود به سراغ بازار نفت خواهد آمد. ترامپ در دوران زمامداری خود به شدت درگیر تصمیمات اوپک شد و عربستان سعودی را تحت فشار قرار داد تا در ازای حمایت او از این کشور، تولید طلای سیاه را افزایش یا کاهش دهد.
سیاستی که انتظار می‌رود با سر کار آمدن رئیس‌جمهور منتخب، جو بایدن در روز ۲۰ ژانویه به پایان خود برسد و به نظر می‌رسد این سیاستمدار کهنه کار دموکرات کمتر با این کارتل نفتی کار کند که ممکن است از تا‌ثیرگذاری ایالات متحده بر بازار بکاهد.
از سوی دیگر احیای احتمالی توافق هسته‌ای با ایران می‌تواند در صورت کاهش تحریم‌های نفتی ایالات متحده، روزانه نزدیک به ۲ میلیون بشکه نفت خام ایران را به بازار تزریق کند.
تنش‌های موجود در برخی از کشورهای تولید‌کننده ضعیف نفت، در آفریقا، آمریکای لاتین و دیگر مناطق نیز از دیگر مسائل مهمی خواهد بود که از نزدیک تحت نظارت سایرین قرار خواهد گرفت. واقعیت این است که تقریبا همه بازیگران بازار با کاهش قیمت نفت به شدت آسیب دیده‌اند و ثبات سیاسی خود را در خطر تهدید می‌بینند.
پالایش
یکی از بدترین بخش‌های صنعت نفت در سال ۲۰۲۰، بخش پالایشی بود. مدیریت عرضه گروه اوپک پلاس به بهبود اوضاع بازار نفت خام کمک کرد، اما پالایشگاه‌ها هنگام سقوط تقاضا، اهرم‌های کمتری برای کنترل بازار در اختیار دارند و این مساله به معنای حاشیه سود پایین در بیشتر اوقات سال است.
همچنین انتظار می‌رود تعطیلی دائمی بسیاری از پالایشگاه‌ها در سال ۲۰۲۱، به ویژه در اروپا، با تغییر الگوی مصرف به سمت شرق تسریع شود. در صورتی که به اندازه کافی پالایشگاه‌هایی در سراسر جهان تعطیل شوند، این امر می‌تواند طی سال آتی به افزایش حاشیه سود آنهایی که در میدان باقی مانده‌اند، کمک شایانی بکند.