محمد نوربخش| تحلیلگر بازارهای مالی
نیم نگاهی به عملیات بازار باز که به تازگی توسط بانک مرکزی ایران پیگیری شده است. وظیفه بانک مرکزی حفظ ارزش پول ملی است. حفظ ارزش ریال توسط بانک مرکزی ایران اگر واقعا بطور اصولی بخواد انجام بشود باید با کنترل حجم نقدینگی صورت بگیرد و نه مثلا سرکوب نرخ ارز.
برای کنترل حجم نقدینگی سیاست‌های پولی بکار گرفته میشود و سیاست های پولی خود به دو دسته کلی تقسیم میشود:
- سیاست های مستقیم مثل تعیین نرخ سپرده قانونی یا تعین سقف وام دهی
- سیاست های غیرمستقیم مثل عملیات بازار باز
نکته مهم این است که این سیاست ها باید در تعامل با بخش واقعی اقتصاد صورت بگیرد. یعنی اینکه حجم نقدینگی چقدر رشد کند و بستگی به وضعیت حجم تولیدات(تولید ناخالص داخلی) و حتی ترکیب تولیدات (اینکه بیشتر مواد خام تولید میکنیم یا کالاهای ساخته شده و پیشرفته) دارد
اما عملیات بازار باز به زبان ساده: در عملیات بازار باز در واقع بانک مرکزی با توجه به شرایط اقتصادی پیش رو یک نرخ تورم را به‌عنوان نرخ هدف در نظر میگیرد و اعلام میکند. برای رسیدن به این نرخ تورم هدف، بانک مرکزی یک حداقل و یک حداکثر نرخ بهره‌ای را محاسبه و مدنظر قرار میدهد. این دو نرخ حداقل و حداکثر یک کریدور یا کانال نرخ بهره ایجاد میکند.
حالا بانک مرکزی می آید و اقدام به خرید و فروش اوراق بدهی دولتی با بانک ها میکند؛ به این صورت که وقتی نرخ بهره خیلی بالاتر از کانال یا کریدور مورد نظر بانک مرکزی هست، بانک مرکزی اوراق بدهی دولتی که قبلا بانک ها از دولت خریدند را از بانکها میخرد و به آن ها آن هابانک ها پول میدهد. پس نیاز بانکها به بالا بردن نرخ بهره برای جذب منابع کمتر و کمتر میشود و نرخ بهره بین بانکی (یعنی نرخ بهره ای که بانکها از هم قرض میگیرند) کاهش پیدا میکند.
وقتی نرخ بهره از حداقل نرخی که بانک مرکزی برای رسیدن به تورم مدنظر دارد، کمتر باشد بانک مرکزی شروع به فروش اوراق بدهی دولتی قبلا خریداری شده میکند و ریال را از دست بانکها میگیرد (توجه کنید وقتی نرخ بهره در بازار پائین هست بانک مرکزی اوراق بدهی که قبلا خریداری کرده بود را ارزانتر از قبل میفروشد به بانکها. پس وقتی ارزانتر میفروشد یعنی نرخ موثر اوراقی که بانکها میخرند بالا میرود و بانکها مشتاقانه اوراق با نرخ بالا را میخرند)
خب اگر توجه کرده باشید در این عملیات بازار باز بطور مداوم پایه پولی کم و زیاد میشود و چون حجم نقدینگی برابر است با پایه پولی ضربدر ضریب فزاینده پولی، درنتیجه حجم نقدینگی کم و زیاد میشود.
اما! اگر وضعیت کسری بودجه دولت هر سال وخیم و وخیم تر بشود و دولت مدام اوراق بدهی با نرخ جداب و بالا منتشر کند و بدهد به بانکها، آیا بانک مرکزی مدام میتواند اوراق مازاد بانکها را بخرد تا نرخ بهره بالا نرود؟(در واقع بانک مرکزی مدام میتواند پایه پولی را رشد دهد؟)
پس نباید بدون اصلاحات ساختاری به خصوص در بودجه دولت، انتظار معجزه از عملیات بازار باز داشت. برای مطالعه بیشتر میتوانید به تجربه انگلستان در دهه ۱۹۷۰ میلادی در به‌کارگیری عملیات بازار باز مراجعه کنید.
