- ولی رضا نصر| رئیس مدرسه مطالعات بین‌المللی جان‌هاپکینز
هفته گذشته دو نفتکش ژاپنی و نروژی در نزدیکی دریای عمان مورد هدف قرار گرفتند. دولت ترامپ به سرعت ایران را به‌عنوان مسوول اصلی این حملات معرفی کرد. اما مقامات ایرانی هرگونه دخالتی در این حوادث را رد کرده‌اند. بسیاری از دولت‌های اروپایی نیز نسبت به ادعاهای واشنگتن ابراز تردید کرده‌اند.
شواهد کافی برای اثبات نقش ایران در این حملات وجود ندارد و افزایش تنش‌ها در هفته‌های اخیر نشان می‌دهد که کارزار فشار حداکثری ترامپ جواب نداده است.
در صورتی که [این فرضیه درست باشد و] تهران این حملات را انجام داده باشد، می‌توان نتیجه‌گیری کرد فشارهای آمریکا به هدف اصلی خود یعنی بازگرداندن ایران به میز مذاکره دست پیدا نکرده‌اند. در عوض، در شرایط کنونی به نظر می‌رسد دو کشور در مسیر تقابل نظامی قرار گرفته‌اند. مقام‌های آمریکایی تاکنون شواهد قانع‌کننده‌ای در مورد ادعاهای خود فراهم نکرده‌اند و ظاهرا بیشتر به‌دنبال بهانه‌ای برای اقدام نظامی علیه تهران هستند.
شاید دونالد ترامپ تمایلی به جنگ با ایران نداشته باشد، اما واشنگتن برای پیشگیری از جنگ باید به دیپلماسی روی آورد. تصمیم‌های ترامپ باعث تضعیف جایگاه سیاست‌مداران اعتدالگرا در ایران شده است. آنها تلاش زیادی برای موفقیت توافق هسته‌ای و بهبود روابط تهران با کشورهای غربی انجام داده بودند.
اما اصولگرایان ایران نسبت به غرب اعتماد ندارند و خواستار خروج کشور از برجام شده‌اند. درحال‌حاضر، به نظر می‌رسد که اصولگرایان در‌حال قدرت گرفتن در ایران هستند. مقامات سیاسی ایران معتقدند آمریکا تمام تعهدات خود را زیر پا گذاشت و هدف واشنگتن از تشدید فشارها تغییر نظام است.
ترامپ بارها تاکید کرده بود که به‌دنبال دستیابی به یک توافق هسته‌ای بهتر، متوقف کردن برنامه موشکی ایران و کاهش نفوذ این کشور در منطقه است. اما مقامات ایران از میزان تاثیر تحریم‌های جدید واشنگتن غافلگیر شدند. این تحریم‌ها زندگی روزمره مردم کشور را دشوار کرده‌اند. چین، روسیه و اتحادیه اروپا نیز قول داده بودند که از توافق برجام دفاع کنند، اما در عمل تمایلی برای مقاومت علیه فشارهای واشنگتن نشان نداده‌اند.
دونالد ترامپ تصور می‌کند که ایران در نهایت به میز مذاکره باز می‌گردد. اما برخی افراد نزدیک به رئیس‌جمهور برای مدتی طولانی به‌دنبال سرنگونی جمهوری اسلامی بوده‌اند. تهران به‌دنبال اثبات این موضوع است که تاکتیک‌های زورگویی ترامپ به شکست منجر خواهد شد.
آنها تمام ظرفیت‌های خود را به منظور مقابله با کمپین فشار حداکثری ترامپ به کار گرفته‌اند. مقام‌های ایرانی در هفته‌های اخیر تهدید کرده‌اند که برنامه هسته‌ای خود را از سر خواهند گرفت. سازمان انرژی اتمی ایران روز دوشنبه اعلام کرد که ایران تا 10 روز دیگر از سقف 300 کیلوگرم اورانیوم غنی شده عبور خواهد کرد. تهران همچنین تهدید کرده است که غنی‌سازی در سطح ۲۰ درصد را از سر خواهد گرفت.
نیروی نظامی ایران نیز در روزهای اخیر آرایش تهاجمی‌تری در خلیج‌فارس گرفته است. ظاهرا مقامات سیاسی ایران معتقدند که ترامپ برخلاف مشاوران نزدیک خود تمایلی به جنگ ندارد. اما آنها می‌دانند که ادامه دادن وضعیت کنونی در درازمدت امکان‌پذیر نیست.
به این ترتیب تنها گزینه باقی مانده برای دو کشور از سرگیری مذاکرات است. ترامپ در هفته‌های اخیر تلاش کرد پیام‌های خود را از طریق سوئیس، عمان و ژاپن به مقامات ایران منتقل کند. او تاکید کرده است که تمایلی به اقدام نظامی یا تغییر رژیم ایران ندارد. او در کنفرانس خبری مشترک خود با شینزو آبه، نخست‌وزیر ژاپن اعلام کرد که ایران با حکومت کنونی خود نیز می‌تواند به پیشرفت‌های بزرگی دست پیدا کند.
اما مقامات ایران در روزهای اخیر به‌طور عمومی پیشنهادهای ترامپ برای گفت‌وگوی مستقیم بین دو کشور را رد کرده‌اند. آنها تصور می‌کنند که مذاکره با واشنگتن نتیجه رضایت‌بخشی برای کشورشان به همراه نخواهد داشت. حضور افراد تندرو همچون جان بولتون، مشاور امنیت ملی و مایک پمپئو، وزیر امورخارجه در تیم ترامپ نیز به نگرانی‌های تهران افزوده است.
شینزو آبه؛ نخست‌وزیر ژاپن در روزهای اخیر برای میانجیگری بین دو کشور به تهران سفر کرده بود، البته هنوز نمی‌دانیم که مقامات ایران چه واکنشی نسبت به پیشنهادهای ترامپ نشان داده‌اند.اما تهران در صورتی به میز مذاکره باز خواهد گشت که تسلیم در مقابل فشارها تلقی نشود.
ظاهرا هدف ایران از تهدید برای از سرگیری برنامه هسته‌ای یا ایجاد اختلال در مسیر ترانزیت نفت در تنگه هرمز این است که آمریکا از موضع قدرت وارد مذاکرات شود. کارزار فشار حداکثری باعث نزدیک‌تر شدن دو کشور به درگیری نظامی شده است. در صورتی که ترامپ واقعا تمایلی به شروع جنگ ندارد، باید رویکرد خود را تغییر دهد.
واشنگتن در صورتی می‌تواند تهران را برای مذاکره قانع کند که از فشارهای خود بکاهد. ترامپ باید میزان جدیت خود را نشان دهد. قدرت‌های جهانی و دیگر طرف‌های توافق برجام نیز باید تمام تلاش خود را برای بازگرداندن تهران به میز مذاکره انجام دهند.
رئیس‌جمهور امریکا باید به این موضوع توجه کند که یک‌جانبه‌گرایی و سیاست فشار از اینجا به بعد نتیجه‌ای برای واشنگتن به همراه نخواهد داشت. ترامپ در صورتی می‌تواند به یک توافق جدید دست پیدا کند که به ابزار دیپلماسی روی آورد. باید ببینیم که واشنگتن برای شروع گفتوگو چه امتیازاتی را به تهران پیشنهاد خواهد کرد.
در همین رابطه نیز بخوانید: