باور به حساب و کتاب در هفته حسابدار
- غلامحسین دوانی | عضو جامعه حسابداران رسمی ایران
فدراسیون بین‌المللی حسابداران جهان که از سال ۱۹۷۷ تاسیس شده با عضویت ۱۷۵ کشور دنیا نهاد ناظر بر حرفه حسابداری و حسابرسی جهان به‌شمار می‌رود. ایران نیز دارای دو کرسی عضویت در این فدراسیون است. این فدراسیون در سال ۲۰۰۷ دوره تاریخی بین ۱۴ تا ۲۱ آذرماه هرسال را به‌عنوان هفته حسابداری اعلام و متعاقب آن نهادهای حرفه‌ای ایران متشکل از جامعه حسابداران رسمی ایران، سازمان حسابرسی، انجمن حسابداران خبره ایران و انجمن مدیران مالی نیز روز ۱۵ آذر را به‌عنوان روز حسابدار در ایران اعلام کردند.
در پی آن، هر سال برنامه‌های ویژه‌ای برای گرامیداشت هفته حسابداری در ایران برگزار می‌شود که امسال هم با توجه به محدودیت‌های اجتماعی در قالب همایش‌های وبیناری و مجازی به‌طور بی‌سابقه‌ای تاکنون برگزار شده، متاسفانه به‌رغم همه تلاش‌ها ظاهرا کارگزاران ذی‌ربط اکراه دارند روز تقویمی حسابدار را در ایران به ثبت رسانند که نشان از آن دارد که برخی افراد به حساب و کتاب اعتقاد نداشته و به خواسته جامعه میلیونی حسابداران توجه ندارند!
اگر روزگاری حسابداری را با «جمع‌آوری اطلاعات مالی، طبقه‌بندی و تلخیص، ثبت آنها و تهیه صورت‌های مالی» تعریف می‌کردند امروزه درعصر جهانی شدن «حسابداری را علم مهندسی ساخت و ساز مالی و حسابرسی را علم مهندسی نظارت بر این ساخت‌و‌ساز» بازتعریف کرده‌اند. تحولات شگرف مالی و بازارهای پول و سرمایه نقش حرفه حسابداری را در پاسداری از منافع عمومی به شدت برجسته کرده است.
بدون شک کم رنگ شدن نقش اخلاق در تجارت و نبودن سازوکارهای موثر نظارتی بر بازارها در ایجاد بحران‌های مالی، فساد و تقلب باعث تیره‌روزی اقتصاد و ظهور مفسدان اقتصادی به‌عنوان پساکارآفرینان شده است. بررسی موضوع اخلاق از زمان‌های قدیم و عصرآکادمی افلاطون نشان می‌دهد که سه نگرش اساسی بر حوزه اخلاق سیطره داشته است.
افلاطون معتقد بود «اخلاق یعنی دستگاه روحی انسان که مجموعه‌ای از اندیشه‌ها و تمایلات و اراده‌ها که اجرای آنها با هم تناسب داشته باشد». و ارسطو «نیت و تلاش برای هدف نهایی واحد یا خیر انسان، را اخلاق می‌نامید. درقرون بعدی کانت در معرفی عمل خوب مدعی شد «عمل زمانی خوب است که برآمده از احساس وظیفه نسبت به قانون و اخلاق باشد». اگر چه پیروان کانت هیچ وقت نتوانستند به این موضوع پاسخ دهند که آیا از قانون بد و ضدبشری هم باید تمکین کرد؟ و آیا در رژیم آپارتاید آفریقای جنوبی که نژادپرست هم بود یا در دوره سلطه فاشیسم هیتلری تمکین به قانون وقت همراهی با نژادپرستان نبود؟
کار به جایی رسید که نیچه «اخلاق را یک توهم فاقد انسجام نظری و تئوریک» اعلام کرد. اما نظریه علمی مبتنی بر بدیهیات هندسی در کشاکش علم در قرن نوزدهم رسما بیان کرد که «اخلاق شکلی از آگاهی اجتماعی است که کارکرد آن تنظیم رفتار انسان‌ها در عرصه‌های مختلف زندگی است و این آگاهی ریشه در طول تاریخ دارد».
تدقیق در این موضوع بیانگر آن است که بحث اخلاق و مسوولیت اخلاقی در طول تاریخ اندیشه فلسفی و اجتماعی در قلمرو منازعات جبر و اختیار بوده است. در واقع اگر اخلاق به‌عنوان شکلی از آگاهی اجتماعی باشد نتیجه خواهم گرفت که این آگاهی لزوما در فرآیند بالندگی اجتماع صورت خواهد گرفت و در ابعاد سایر مسائل نظیر حرف و اقتصاد رسوخ می‌کند یا به تعبیر پیتر دراکر، دانشمند معروف «ما چیزی به‌نام اخلاق در تجارت نداریم! بلکه اخلاق همان است که در اجتماع وجوددارد و باید رعایت شود!».
با این تعریف مشخص می‌شود «درستکاری، صداقت، پاکدستی، بی‌طرفی، استقلال رای، رازداری و....» باید در جامعه وجودداشته باشد تا بتواند به حرفه و تجارت هم رسوخ کند و عکس آن امکان پذیر نبوده و پافشاری برآن مشابه آب در هاون کوبیدن است.
به همین علت اندیشمندان حرفه حسابرسی مدت‌هاست که معتقدند اخلاق حرفه‌ای مجموعه‌ای از باید‌ها و نبایدهایی است که حسابرسان و موسسات حسابرسی درفرآیند فعالیت‌های اعتباربخشی و حسابرسی به آن پایبند هستند. به این معنی که مفروضات اخلاق حرفه‌ای همان است که در جامعه هم باید باشد « درستی، صداقت، پاکدستی، بی‌طرفی، استقلال رای، تخصص و...» که در بالا به آن اشاره شد.
با آن توصیف حسابرسان تافته جدابافته نیستند اما چون فعالیت و نتیجه فعالیت آنها در حوزه مسوولیت اجتماعی قرار داشته و عملا منافع عمومی را می‌تواند تحت‌الشعاع قرار دهد مورد توجه خاص قرار گرفته‌اند. این در واقع محصول مسوولیت اجتماعی نظامات پاسخگویی و حسابدهی مبتنی بر حقوق ملت «شهروندی» است که حسابرسان، وکلا و پزشکان را به‌عنوان حرفه اصلی تاثیر‌گذار براین فرآیند معرفی کرده و فارغ‌التحصیلان هر سه رشته باید هنگام فارغ‌التحصیلی سوگند حرفه‌ای یاد کنند که پیشینه این سوگند‌نامه به بقراط پدر علم پزشکی باز می‌گردد.
در مقایسه این سه حرفه اثرگذار بر حوزه منافع عمومی بدون شک مسوولیت اجتماعی حسابرسان و جامعه حسابداران رسمی بسی فراتر از سایر حرفه‌ها است چون اشتباه یک پزشک یا یک وکیل ممکن است یک یا چند نفر را در معرض خطر یا نیستی قرار دهد اما اشتباه یک حسابرس ممکن است بخش‌های وسیعی از جامعه را به نیستی بکشاند، نظیر بحران «آنرون» درآمریکا یا «وایرکارت» در آلمان که اخیرا به‌وقوع پیوست و نمونه مشابه ایرانی آن «تقلب در شرکت کنتورسازی» که بسیاری را به روز سیاه نشاند.
گستره بلامنازع تکنولوژی بر اجتماع و اقتصاد و ریسک‌های متبلور ناشناخته این حوزه و ظهور پدیده‌ها و اپیدمی‌هایی نظیر «ویروس کرونا که خاستگاه آن مسائل زیست محیطی است» که در عمل برتری علم و دانش را بر ثروت و جهالت و خرافه‌های سنتی نشان داد، وظایف و مسوولیت‌های سنگینی را متوجه حسابرسان کرده که آنها ناچارند با آشنایی، تسلط و استفاده از فناوری‌های نوینی همچون بلاک‌چین، کلاد، ترکیب بلاک چین و کلاد، پلت‌فرم‌های نوین حسابداری و حسابرسی مبتنی بر هوش مصنوعی، کاربرد دیتا سنترهای شبکه‌ای مبتنی بر رایانش ابری منطق فازی، شبکه‌های عصبی و استفاده از روبات‌ها و تحلیل داده‌های بزرگ، وظایف خطیر جهان پساکرونایی خود را در حوزه مسوولیت‌های اجتماعی به‌درستی انجام دهند تا ریسک خود را کاهش دهند.
در این راستا استفاده روزآمدی از تلفن‌های هوشمند، اپلیکیشن‌ها و سامانه‌های موجود نظیر شبکه‌های اجتماعی مثل واتس‌اپ، تلگرام، فیس‌بوک و توییتر، تیم‌ویور، تیم‌ورک، گوگول هوم، آداب کاننکت، زوم در تغییر محیط کار از « Office Work» به «Home Work» و «Remote Work» و پرهیز از عناوین قلابی «دکتر، پروفسور و...» که از الزامات تداوم فعالیت پساکرونایی محسوب می‌شود.
جامعه حسابداری کشور با اشتغال حدود ۵/ ۱ میلیون نفر در این حوزه و حضور بالغ بر ۲۵۰ موسسه حسابرسی با بیش از ۱۰ هزار نفر شاغل که مسولیت حسابرسی بزرگ‌ترین موسسات بازرگانی کشوررا بر عهده دارند و موجبات شناسایی و وصول بیش از ۸۰ درصد درآمدهای مالیاتی کشور هستند (۲۰ درصد مؤدیان کشور که همان بزرگ‌ترین بنگاه‌های اقتصادی و عموما بورسی و توسط موسسات حسابرسی و سازمان حسابرسی، حسابرسی می‌شوند، بیش از ۸۰ درصد مالیات کشور را تامین می‌کنند).
از این رو دولت بایدبه توسعه این حرفه کمک کند. در همین راستا مجلس و دولت متوجه باشند به بهانه‌های نظارت بر حرفه، مقدورات و مولفه‌های استقلال حرفه را نابود نکنند و آن را به یک نهاد منفعل دولتی تبدیل نکنند.
گزارش یک | اعتماد عمومی در گروی انضباط مالی
دنیای‌اقتصاد در مطلب دیگری نوشت: امسال، حسابداران به دلیل شرایط ناشی از همه‌گیری کرونا، بیش از پیش در گمنامی به سر بردند و نتوانستند چون سال‌های گذشته به پاسداشت حرفه خود بپردازند و امکانات فضای مجازی برای این قشر حقیقی با وجود زیرساخت‌های نه چندان مناسب نتوانست چندان موثر واقع شود. روز گذشته تنی چند از مدیران تشکل‌های حرفه‌ای حسابداری و پیشکسوتان این حرفه با همت «موسسه رادین حساب» گردهم آمدند تا در روزی که در جهان به نام «حسابدار» نام‌گذاری شده است، بگویند: «ما را بیشتر به حساب بیاورید.»
در شرایطی که کل درآمد جهانی خدمات مالی در سال ۲۰۱۹ حدود ۵۷۴ میلیارد دلار بوده که ۲۲۰ میلیارد دلار آن به حرفه حسابرسی اختصاص داشته، سهم ۴ موسسه حسابرسی بزرگ دنیا، معادل ۱۸۷ میلیارد دلار و در این میان موسسه «دیلویت» به تنهایی ۲/ ۴۶ میلیارد دلار یعنی بیش از درآمد نفتی و ارزی ایران بوده است. این در حالی است که درآمد حرفه حسابرسی در کشور ما حدود ۳۸ میلیون دلار است!
راه‌اندازی شورای راهبری حسابداری
عضو شورای عالی بورس در مراسم یاد شده با اشاره به لزوم برقراری نظم و انضباط مالی و اقتصادی برای افزایش اعتماد و باور اجتماعی، این امر را از مهم‌ترین نقش‌های حسابداران و حسابرسان عنوان کرد و افزود: فدراسیون بین‌المللی حسابداران (آیفک) با نام‌گذاری این روز به ما آموخته است که باید نقش و جایگاه این حرفه را به همه بشناسانیم.
رحمت‌الله صادقیان با اشاره به اهمیت تشکیل «شورای راهبری و سیاست‌گذاری» در حرفه حسابداری گفت: با توجه به تغییر فناوری و تکنولوژی، محیط کسب و کار نیز تغییر کرده و حرفه حسابداری نیز باید متناسب با آن رشد کند تا بتواند توانایی‌های خود را نمایان کرده و نقش بالای خود در انضباط مالی اجتماع را ایفا کند.
عضو جامعه حسابداران رسمی با اشاره به سابقه ۷۲ ساله اولین تشکل حرفه‌ای حسابداری در کشور گفت: در حال حاضر هفت تشکل حرفه‌ای حسابداری فعال داریم اما متاسفانه با وجود ۵/ ۱ میلیون نفر حسابدار شاغل و حدود ۳۵۰ هزار دانشجوی حسابداری، نسبت اعضای تشکل‌ها، کمتر از ۰۲/ ۰ درصد است. صادقیان ادامه داد: رشد و اعتلای حرفه حسابداری، چشم‌انداز و از اهداف عالی این حرفه است و به این منظور باید تناسب و سازگاری در حرفه ایجاد شود.
به این منظور به یک پیوند نو و مناسب میان تشکل‌ها نیاز داریم که اجماع نخبگان و تصمیم‌گیرندگان و اعضای شورای عالی انجمن‌های حرفه‌ای می‌توانند نقش موثری ایفا کنند. رئیس شورای عالی انجمن حسابداران خبره ایران، تعامل با نهادهای حاکمیتی، دولتی، قانون‌گذاری و بین‌المللی را در رشد حرفه، موثر دانست و خواستار عزم جمعی برای حل مشکلات و پرهیز از نگاه‌های فردگرایانه و منافع فردی شد. صادقیان در پایان اظهار امیدواری کرد با راه‌اندازی شورای راهبری حرفه حسابداری این حرفه به اهداف استراتژیک خود دست پیدا کند.
عدالت درباره رشته حسابداری اجرا نمی‌شود
دبیر کل انجمن حسابداری ایران، دیگر سخنران این مراسم با اشاره به برگزاری کنفرانس‌های متعدد حرفه و رشته حسابداری طی یک دهه اخیر گفت: متاسفانه برگزاری این همایش‌ها، نتیجه مطلوب و در حد انتظاری به دنبال نداشته و گرچه کلمات قدرتمندی گفته شده اما اجرا، همواره قدرتمندتر است.
ناصر پرتوی با اظهار تاسف از اینکه هنوز اخلاق حرفه‌ای در حسابداری، نهادینه نشده است، افزود: حرفه و رشته حسابداری، بیش از همه، از خودی‌ها ضربه دید و بیشترین خطری که در کمین حسابداری است، از خودی‌ها است. ما چگونه می‌توانیم به دنبال اعتلای حسابداری باشیم، آن هم در شرایطی که تضاد دیدگاه‌ها و شخصی‌نگری بین ارگان‌های حرفه وجود دارد.
این مدرس دانشگاه سپس توضیح داد: رشته حسابداری در ابتدا زیرمجموعه گروه مدیریت بود، سپس زیرمجموعه گروه اقتصاد شد اما در نهایت با تلاش استاد ثقفی، استقلال پیدا کرد و این در شرایطی صورت گرفت که دو نفر دکترای حسابداری در گروه مدیریت، با این استقلال مخالف بودند اما بنده شخصا از وزیر وقت علوم، موافقت استقلال این رشته را گرفتم و بیش از ۱۰ سال است که گروه برنامه‌ریزی رشته حسابداری در وزارت علوم فعال است.
دبیر کل انجمن حسابداری ایران با اشاره به اقدامات موثر قوه‌قضائیه در مبارزه با فساد گفت: تنها رشته و حرفه‌ای که فساد را قبل از وقوع، هنگام وقوع و پس از وقوع، شناسایی می‌کند، حسابداری است اما متاسفانه انگشت اتهام برخی افراد همیشه به سمت حسابداران نشانه رفته است. پرتوی در پایان گفت: تمام اهداف ما می‌توانند محقق شوند، اگر با سلامت، شجاعت و از خودگذشتگی آنها را دنبال کنیم.
ماده واحده‌ای برای استفاده نکردن از خدمات حسابداران
عضو شورای عالی جامعه حسابداران رسمی ایران در مراسم یاد شده با اشاره به نقش جامعه حسابدار رسمی ایران در گسترش انضباط مالی گفت: جامعه حسابداران رسمی براساس ماده واحده تشکیل شده اما این ماده واحده، گویا برای استفاده نکردن از خدمات حسابداران رسمی تصویب شده است.
علی‌اکبر عرب مازار افزود: بالندگی یک حرفه و تداوم آن بستگی به این دارد که حرفه چقدر توانسته است خود را با شرایط محیطی جدید تطبیق دهد، زیرا اجتماع منتظر حرفه نمی‌ماند، بنابراین ما نباید خود را به جامعه حسابداران رسمی محدود کنیم. نباید تنها به منافع و تهدید‌های فعلی فکر کرد بلکه باید به آینده هم بیندیشیم و همه کسانی که وارد حرفه حسابداری و حسابرسی می‌شوند باید در تشکل‌ها جمع شوند و آینده را ببینند.
وی ادامه داد: ما نمی‌توانیم به اجتماعی که تغییر کرده، بگوییم ما طبق استانداردها عمل کردیم.
عرب‌مازار با اشاره به تغییر شکل بودجه کشور گفت: دولت دیگر پول نفت ندارد و دنبال این است که ببیند کجاها سرش کلاه رفته تا کسری را جبران کند و در این میان، چوبش را حسابداران می‌خورند، البته ما نمی‌توانیم مظلوم‌نمایی کنیم. وی با اشاره به لزوم متشکل شدن حرفه حسابداری در کشور گفت: به این منظور چند طرح و لایحه آماده شده و ما برای تغییر و برآورده کردن توقع‌ها باید آماده باشیم و قدرتمان را با تشکل قوی و حمایت اعضا، افزایش دهیم.
عرب‌مازار سپس گفت: طرح‌هایی که به تازگی در مجلس مطرح شده می‌تواند برای حرفه ما هم تهدید باشد و هم فرصت، این طرح‌ها نشان می‌دهد که حرفه ما مهم شده است، بنابراین انجمن‌های حرفه‌ای ما همه باید برای ایجاد یک تشکل واحد تلاش کنند و اصلاحات لازم را انجام دهند. حسابداران در همه نقاط کشور باید مشارکت داشته باشند و نبینیم که یک وزارت حسابداری تشکیل شود.
رئیس پیشین سازمان امور مالیاتی تاکید کرد: اگر بخواهیم وضعیت و نقش حرفه، بهتر شود باید متشکل شویم و آگاهانه با تغییرات محیط، سازگار شده و نسبت به فساد نیز حساس شویم. همچنین با از خودگذشتگی و صرف وقت، نظرات خود را به مسوولان مربوطه انتقال بدهیم.