سه ماه با کرونا | ویروس جدید چه به سر بازارهای جهان آورد؟

نگین دوست‌دار – دنیای بورس:

 مروری بر مهم‌ترین اتفاقات و آمارهای ابتلا

دهم دی 98، یک روز به پایان سال 2019 میلادی مانده بود که مقامات چین از ابتلای 41 نفر در شهر ووهان به نوعی ویروس ناشناخته خبر دادند. یک هفته بعد مشخص شد این ویروس از خانواده ویروس‌های کروناست. تا پیش از آن 6 ویروس از این خانواده در جهان شناخته شده بود که «سارس» و «مرس» مشهورترین آن‌ها بودند. این دو ویروس به ترتیب در سال‌های 2002 و 2012 میلادی شیوع یافته و مجموعا حدود ده هزار نفر در جهان را مبتلا کرده و کمتر از 2 هزار نفر را کشته بودند.

21 دی اولین مورد مرگ ناشی از ویروس جدید در چین ثبت شد و دو روز بعد خبر از مشاهده ویروس در خارج از مرزهای چین و در تایلند به گوش رسید. کرونا به سرعت در حال گسترش بود، اما مردم جهان کمتر از آن باخبر بودند و از این رو واکنش مشخصی نیز در بازارهای مالی نسبت به این مسأله مشاهده نشده بود. بازار سهام آمریکا که با فروکش تنش‌های ژئوپلتیک در خاورمیانه و همچنین با خوشبینی به توافق تجاری حاصل شده بین واشنگتن و پکن بر مدار صعودی قرار داشت، اولین واکنش خود به ویروس کرونا را یک روز پس از تایید نخستین مورد مبتلا در آمریکا یعنی در اول بهمن نشان داد. طی همان هفته ووهان –مرکز شیوع بیماری- قرنطینه شد و سازمان بهداشت جهانی هم وضعیت اضطراری در سطح جهانی اعلام کرد.

اواخر بهمن بود که ویروس در ایتالیا، ایران، کره جنوبی و رفته‌رفته در سایر کشورهای اروپایی شناسایی شد و شمار مبتلایان در این کشورها با شتابی بسیار بیشتر از چین رو به فزونی گذاشت. در حالی که روند شیوع بیماری در چین کندتر شده و قیمت‌ها در بازار جهانی در حال بازگشت از کف بودند، موج دوم بیماری که روزانه به کشورهای بیشتری انتقال می‌یافت، فشارها بر بازار جهانی را بار دیگر افزایش داد.

بین کشورهای مذکور ایتالیا نخستین کشوری بود که اواسط اسفند برای تمام 60 میلیون جمعیت خود قرنطینه وضع کرد. در ادامه ایالات متحده هم محدودیت‌های مسافرتی از اروپا ایجاد کرد. 21 اسفند سازمان بهداشت جهانی اعلام کرد ویروس کرونا را «همه‌گیر جهانی» یا «پاندمی» شناسایی می‌کند. حدود یک هفته بعد شاهد ثبت صفر مبتلای جدید در چین در یک روز بودیم. اگر چه این مسأله دنیا را نسبت به امکان کنترل بیماری و گذشتن هر چه سریع‌تر از اوج آن امیدوار کرد، اما شتاب روزافزون گسترش بیماری در سایر کشورها همچنان به نگرانی‌ها می‌افزود.

در حالی که گفته می‌شد حدود یک سوم مردم جهان تحت قرنطینه هستند، در 14 فروردین (یعنی حدود سه ماه پس از شناسایی نخستین مورد کووید-19) تعداد مبتلایان از یک میلیون نفر پیشی گرفت. اما مرز 2 میلیون نفر خیلی سریع‌تر پشت سر گذاشته شد، تنها دو هفته بعد از عبور از مرز یک میلیونی.

تا به امروز ویروس کرونا توانسته بیش از 2 میلیون و 700 هزار نفر در 210 کشور دنیا را مبتلا سازد. از این میان نزدیک به 200 هزار نفر جان باخته و حدود 750 هزار نفر به طور کامل بهبود یافته‌اند. با وجود این، گفته می‌شود شمار واقعی مبتلایان در جهان احتمالا رقم بسیار بالاتری است؛ زیرا عموم کشورها تنها بیمارانی که تست کرونای آن‌ها مثبت بوده را در گزارشات خود اعلام می‌کنند. این در حالی است که بسیاری از افراد تنها با مشاهده علائم بیماری و یا با آزمایش‌هایی همچون اسکن ریه یا آزمایش خون متوجه ابتلا به ویروس شده و در خانه تحت درمان قرار می‌گیرند که این دسته معمولا در آمارها منعکس نمی‌شوند. از سوی دیگر برخی هم در خصوص قابل اعتماد بودن ارقام گزارش شده توسط دولت‌ها تردید دارند. به طور کلی آگاه نبودن برخی بیماران بدون علائم از بیماری خود، عدم مراجعه گروهی از مبتلایان به مراکز درمان، اجتناب بیمارستان‌ها از گرفتن تست از بیماران با علائم خفیف (به دلیل کمبود کیت‌های آزمایش) و میزان خطای نسبتا بالای تست کووید-19 همگی از عواملی هستند که می‌توانند سبب اختلاف ارقام گزارش شده با ارقام واقعی مبتلایان شوند. موسسه رایستاد انرژی هفته گذشته پیش‌بینی کرد شمار حقیقی تعداد مبتلایان به کرونا حدود 39 میلیون نفر باشد. همچنین گروهی از محققان هنگ‌کنگی برآورد کرده‌اند ارقام واقعی ابتلا در چین 4 برابر آنچه گزارش شده باشد.

تراژدی اقتصادی کرونا

سه ماه پیش آمریکا ابتلای نخستین شهروند خود را به ویروس کرونا در ایالت واشنگتن تایید کرد. آنچه از آن پس بر اقتصاد دنیا گذشت شاید از تصورات بسیاری از فعالان بازار جهانی و دولتمردان خارج بود. می‌توان ادعا کرد نخستین صنعتی که به شدت تحت تاثیر ویروس کرونا قرار گرفت، صنعت گردشگری و حمل و نقل هوایی بود. به دنبال کاهش و سپس لغو اکثر پروازها بسیاری از شرکت‌های هواپیمایی ورشکست شده یا در معرض ورشکستگی قرار گرفتند. اما رفته رفته وضع محدودیت‌های قرنطینه‌ای و تعطیلی عموم کسب و کارها اقتصاد دنیا را به سوی یکی از بزرگترین بحران‌های تاریخ پیش برد. صندوق بین‌المللی پول اخیرا اظهار کرد بشر از زمان رکود بزرگ 1930 میلادی تا کنون چنین رکودی را تجربه نکرده است. بیکار شدن بیش از 26 میلیون نفر در آمریکا تنها یکی از نمودهای این رکود است. در واقع پنج هفته تعطیلی اقتصاد به اندازه 90 سال شغل ایجاد شده در این کشور را نابود کرد. از سوی دیگر اقتصاد چین به عنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان که بیش از 16 درصد GDP دنیا را تولید می‌کند، به نیم قرن رشد خود پایان داد و در سه ماهه نخست 2020 میلادی 6.8 درصد کوچک شد.

به طور کلی می‌توان واکنش بازار جهانی به ویروس کرونا را به دو بازه زمانی تفکیک کرد: یکی موج اول شیوع بیماری در چین از حدود اول بهمن 98 و دیگری موج دوم ویروس در سایر کشورها از اسفند به بعد.

بازار سهام آمریکا قبل از موج دوم توانست ریزش اولیه خود را جبران کند و حتی بالاتر از سطوح پیش از شیوع بیماری قرار گیرد. اما موج دوم با افت بسیاری شدیدتری برای این بازار همراه بود. به طوری که شاخص S&P500 در بهمن ماه 1.7 درصد رشد کرد، اما در موج دوم یعنی از اسفند تا اوایل فروردین 34 درصد ریزش داشت. در 19 و 22 اسفند شاخص‌های مهم بازار سهام آمریکا به ترتیب ریزش‌های 7 درصدی (بیشترین افت از زمان بحران مالی 2008) و 9 درصدی (بزرگترین افت از زمان سقوط بورس در 1987) را تجربه کردند. جنگ نفتی عربستان و روسیه عاملی بود که علاوه بر چشم‌انداز منفی کرونا به نوسانات سهام افزوده بود. به دنبال هراس روزافزون معامله‌گران شاخص ناپایداری VIX در اسفندماه سقف 30 ساله خود را لمس کرد. این شاخص در 3 ماه اخیر بالغ بر 245 درصد رشد کرده است.

بازارهای کالایی هم بدترین روزهای خود را ابتدا با شروع موج اول بیماری در چین و سپس اواخر اسفند ماه داشتند. کامودیتی‌ها طی سه ماه اخیر به دنبال تعطیلی اقتصادها با افت شدید تقاضا روبرو شدند؛ با وجود این قیمت برخی کالاها همچون مس از سوی محدودیت‌های ایجاد شده برای عرضه حمایت شد. مس کف قیمتی 4370 دلاری را 29 اسفند به خود دید و به طور کلی طی سه ماه اخیر عقب‌نشینی حدودا 18 درصدی را تجربه کرد. شاخص‌های کالایی CRB و GSCI هم در این سه ماه حدود 40 درصد افت کردند.

طلای جهانی اما پیش از شیوع ویروس کرونا هم به دلیل ترس بازار جهانی از رکود احتمالی بر مدار صعودی قرار داشت. فلز زرد با ظهور کرونا مجددا شارژ شد و طی سه ماه 10 درصد به ارزش خود افزود. البته اونس در مقاطعی به دلیل نیاز فعالان بازار سهام به نقدینگی برای پوشش ریسک و جبران ضررها با فشار فروش همراه شد.

اما نفت را شاید بتوان بزرگترین بازنده شرایط کرونایی دانست. در واقع کمبود شدید تقاضا همراه با انحلال توافق کاهش تولید اوپک و غیراوپک و سپس جدال نفتی عربستان و روسیه و تولید با حداکثر ظرفیت منجر به اختلاف بی‌سابقه عرضه و تقاضای طلای سیاه شد. این مازاد تولید روزانه بیشتر و بیشتر در مخازن نفتی ذخیره می‌شد. نهایتا نبود مشتری و تکمیل ظرفیت برخی انبارها منجر به ریزش تاریخی قیمت نفت و منفی شدن قیمت‌ها در برخی محموله‌های فیزیکی و همچنین برخی قراردادهای آتی WTI شد. اداره اطلاعات انرژی اخیرا اعلام کرد که ظرفیت مخازن کوشینگ اوکلاهاما (هاب اصلی ذخیره نفت آمریکا) به کمتر از 18 میلیون بشکه رسیده است. موجودی تجاری نفت خام این کشور هم طی سه ماه اخیر مجموعا بالغ بر 90 میلیون بشکه افزایش یافته است.

بحران کرونا و استقبال از دولت بزرگ

برخی می‌گویند کرونا کاری کرد تا جمهوری‌خواهان آمریکایی هم سوسیالیست شوند. در واقع آنچه این بحران به همراه داشت اجماع همه بر ضرورت حمایت دولت‌ها از اقتصاد و بزرگ شدن دولت بود. کرونا همچنین دولت‌ها را مجبور به انتخاب بین رکود و تورم کرد.

فدرال رزرو آمریکا سیاست پولی خود را ابتدا با کاهش 0.5 درصدی نرخ بهره در 13 اسفند و سپس کاهش اضطراری آن از 1.25 درصد به حدود صفر در 25 اسفند آغاز کرد. این اقدام از زمان بحران 2008 بی‌سابقه بود؛ اما فعالان بازار جهانی آن را ناکافی ارزیابی کرده و به این ترتیب «فد» در تغییر مسیر بازارها ناکام ماند. بانک‌های مرکزی بسیاری از کشورهای دیگر هم هماهنگ با فدرال رزرو دست به کاهش نرخ بهره زدند. در این میان نرخ‌های بانک مرکزی اروپا، ژاپن و سوییس حتی وارد محدوده منفی شد.

اما رفته رفته با تعدیل پیش‌بینی‌ها نسبت به عمق رکود موجود، بانک مرکزی ایالات متحده دست به اقدامات متعددی زد و در راس آن‌ها بسته محرک خود را که 4 فروردین حدود 700 میلیارد دلار برآورد کرده بود، به بیش از 2300 میلیارد دلار افزایش داد. این رقم حدود 11 درصد GDP آمریکا را تشکیل می‌دهد. همچنین سنا و مجلس نمایندگان در آخرین اقدام انجام شده طرح حمایت 484 میلیارد دلاری از کسب و کارهای کوچک و بیمارستان‌ها را تصویب کرده‌اند.

تاکنون بزرگترین بسته‌های مشوق پولی به ترتیب مربوط به آمریکا با 2.3 تریلیون دلار، آلمان با حدود 190 میلیارد دلار، چین در حدود 170 میلیارد دلار، کانادا 145 میلیارد دلار و استرالیا 133.5 میلیارد دلار بوده است. با وجود این، اگر مبنا را نسبت حجم بسته به میزان GDP کشورها قرار دهیم، ژاپن با اختصاص بودجه‌ای معادل 20 درصد تولید ناخالص داخلی خود در صدر این لیست قرار می‌گیرد. بانک مرکزی ژاپن همچنین قصد دارد از هفته آتی خرید اوراق قرضه را دو برابر کند و حتی محدودیت در میزان خرید این اوراق را نیز لغو کند.

پاندمی کرونا طی تنها سه ماه توانست تغییرات عدیده‌ای در سبک زندگی افراد ایجاد کند که انتظار می‌رود ردپای این تغییرات در دوران پساکرونا نیز دیده شود. به همین ترتیب پیش‌بینی می‌شود اقتصادها هم تا مدت‌ها از کرونا تاثیر بپذیرند. بسیاری از کارشناسان همچون سازمان ‌توسعه و همکاری‌های اقتصادی هشدار داده‌اند که سال‌ها طول می‌کشد تا آسیب اقتصادی کرونا جبران شود. این مسئله هم بر بنگاه‌های خرد فشار خواهد آورد تا برای بقا کارایی خود را افزایش دهند و از سوی دیگر می‌تواند با اثرات جدی بر اقتصاد کلان در بلندمدت همچون افزایش نابرابری همراه شود. حتی این روزها برخی از عقبگرد در روند جهانی‌سازی صحبت می‌کنند. اما کارشناسان می‌گویند اکنون نگرانی اصلی این نیست که این تغییرات اتفاق می‌افتند یا خیر؛ بلکه این است که تغییرات تا چه میزان خواهند بود و به چه شکل مدیریت خواهند شد.