التهاب بازار فروکش کرد؟
گرچه همچنان تایید یا رد برجام توسط دولت ترامپ به صورت رسمی اعلام نشده است اما صحبت‌های اخیر رئیس جمهور آمریکا و همچنین اخبار از عدم تمدید طرح تعلیق تحریم‌های ایران توسط ترامپ حکایت دارد که این موضوع به معنای مخالفت ترامپ با برجام است. فضای بازار طی روزهای اخیر واکنش تندی به گمانه‌زنی‌های موجود نشان داد. علاوه بر این گرچه انتظار رشد نرخ دلار در پاییز وجود داشت اما سرعت رشد نرخ دلار (هر دلار آمریکا دیروز تا سطح 4080 تومان نیز معامله شد) کاملا به حاکم شدن ریسک سیستماتیک و هراس از لغو برجام اشاره دارد. در معاملات امروز گرچه سیگنال مثبت از بازارهای جهانی به خصوص فلزات، رشد نرخ دلار به عنوان اهرم قدرتمند برای سودآوری شرکت‌های صادراتی و همچنین تشدید فضای انتظاری میان فعالان بازار مانع از ادامه ریزش قیمت‌ها شد.
با این حال باید توجه کرد ریسک سیستماتیک ناشی از تزلزل احتمالی برجام همچنان پابرجاست. افت حجم و ارزش معاملات (ارزش معاملات دیروز به کمتر از 100 میلیارد رسید) نسبت به روزهای گذشته نشان‌دهنده کاهش فشار فروش سهام است که این موضوع می‌تواند ناشی از تشدید فضای انتظاری پس از افت‌های اخیر باشد. در معاملات امروز نیز با وجود این‌که یک ساعت از آغاز معاملات را پشت سر می‌گذاریم ارزش معاملات به 27 میلیارد تومان رسیده است. در این شرایط به نظر می‌رسد فعالان در حال محک زدن بازار هستند. بر این اساس رشد اندک بورس را نمی‌توان پایان واکنش نسبت به ریسک سیستماتیک عنوان کرد و در این شرایط باید در انتظار روزهای آینده بود. ممکن است بازار بی‌توجه به اتفاقات آتی به مسیر خود ادامه دهد اما برای آگاهی از اثر ریسک سیستماتیک و جلوگیری از غافلگیری باید تمام احتمالات را در نظر گرفت. در این میان این سوال مطرح می‌شود که استراتژی مناسب در فضای معاملاتی کنونی چیست.
راه گریز از ریسک سیستماتیک چیست؟
ریسک‌های موجود در بازارهای مالی را می‌توان به دو دسته سیستماتیک یا ریسک حاکم بر کل بازار و غیرسیستماتیک یا ریسک موجود برای یک یا چند نماد و صنعت عنوان کرد. نمونه‌ای از استراتژی معاملاتی در مواجهه با ریسک‌های غیرسیستماتیک تحلیل‌های ارائه‌شده توسط «دنیای بورس» است. در شرایط کنونی بار دیگر بورس تهران با یک ریسک سیستماتیک مواجه است.
از زمانی که نتایج آرا نهایی انتخابات آمریکا در سال گذشته به صورت رسمی منتشر شد و ترامپ به عنوان رئیس‌جمهوری جدید این کشور انتخاب شد، هراس از رفتارهای غیرمنطقی این فرد به وجود آمد. ترامپ در زمان تبلیغات انتخاباتی و پس از نشستن بر کرسی ریاست جمهوری آمریکا بارها برجام را توافقی بسیار بد معرفی کرده و به تلاش برای لغو آن اشاره کرده است.
رفتار تند و غیرمنطقی آقای رئیس‌جمهور تنها به برجام محدود نشد و تمام تلاش این شخص از زمان تصدی کرسی ریاست جمهوری پایمال کردن دستاوردهای رئیس‌جمهوری پیشین آمریکا در زمینه‌های مختلف بوده است. در مقابل چنین فردی که در شرایط کنونی رفتارهای غیرقابل پیشبینی و عجیب وی همیشه بحث محافل سیاسی و غیرسیاسی است، هراس بازار سهام کشورمان نیز تا حدودی منطقی به نظر می‌رسد. با این حال بخش قابل توجهی از هراس موجود طی روزهای اخیر به رفتارهای هیجانی فعالان بازار بازمی‌گردد. بورس این‌چنین رفتارهای هیجانی را از سال‌های اخیر به ارث برده است.
استراتژی معاملاتی فعالان بورس بیش از هر چیز دیگری در وضعیت کنونی مهم است. در این خصوص باید به چند نکته توجه کرد. نخست این‌که همچنان در خصوص تصمیم ترامپ و احتمالا در ادامه تصمیم‌گیری کنگره آمریکا در خصوص برجام (فرصت 60 روز کنگره برای بررسی برجام) تردید وجود دارد. نکته دوم این‌که گرچه سایر اعضای درگیر در توافق برجام به غیر از آمریکا به تعهدات خود نسبت به برجام اشاره کرده‌اند اما نمی‌توان از تصمیمات آمریکا به عنوان یک قدرت بزرگ اقتصادی بی‌توجه بود.
در بازاری که با ریسک سیستماتیک روبرو است تنها راه گریز بیمه سهام (HEDGE) است. موضوعی که ابزار آن در بورس تهران مطابق با بورس‌های بین‌المللی وجود ندارد و در برخی از نمادها مانند «فولاد» این ابزار مشاهده می‌شود. در این خصوص می‌توانید به گزارش‌های پیشین «دنیای بورس» مراجعه کنید.
تداوم معاملات در ریسک کلی بازار
در این فضا تنها می‌توان توصیه‌هایی را به سهام‌داران داشت. نخست این‌که همچنان هراس از رفتارهای هیجانی بازار در پی اعلام احتمالی عدم تایید برجام توسط ترامپ وجود دارد. در این شرایط میزان ریسک بازار بسته به واکنش معامله‌گران دارد و بعضا سرمایه‌گذاران خروج از بازار را به ادامه معاملات در این فضا ترجیح می‌دهند. برخی دیگر از معامله‌گران اما این ریسک را پذیرفته و نسبت به پایان رفتار هیجانی بازار خوش‌بین هستند. این معامله‌گران معمولا در انتظار واکنش مثبت بازار به حمایت عوامل بنیادین هستند.
در شرایطی که احتمال بازگشت فضای هیجانی به معاملات وجود دارد بهترین تصمیم برای افرادی که قصد تداوم فعالیت در بازار را دارند به نظر تکیه به عوامل بنیادین است. در این خصوص سهام شرکت‌های فلزی و معدنی و برخی از شرکت‌های پتروشیمی با توجه به حمایت بازار جهانی، رشد نرخ دلار و همچنین انتظار برای انتشار گزارش‌های مثبت در نیمه نخست سال (طی هفته‌های پایانی مهر) و همچنین عملکرد چشم‌گیر برای مهر امنیت بیشتری را برای سرمایه‌گذاران ایجاد می‌کنند.
سایه تیره ریسک بر خودرویی‌ها
در این شرایط حرکت به سمت گروهی مانند خودرو با ریسک بسیار بالایی همراه است. گرچه خودرو اصلاح زیادی را در سال‌های اخیر تجربه کرده است اما همچنان بخش زیادی از رشدهای قیمتی پس از اجرایی برجام در این گروه باقی مانده است. در این میان مهم‌تر از همه نگاه بازار به چشم‌انداز مثبت خودرویی‌ها آن هم به واسطه شرکای بین‌المللی است. گرچه قراردادهای خودرویی به گونه‌ای تنظیم شده که حتی ترک قرارداد توسط طرف خارجی زیان چندانی برای طرف داخلی به همراه نداشته باشد اما نگرانی از آینده می‌تواند اثر منفی در سهام این گروه داشته باشد. در این شرایط خودرویی‌ها به کف‌های روانی قدرتمندی نزدیک شده‌اند که تنها یک شوک قوی احتمال شکست این سطوح را ایجاد می‌کند. با این حال در شرایطی که بازار در انتظار سرنوشت برجام در هفته‌های آتی است حضور در معاملات این گروه همچنان پرریسک است. با این حال به همان میزان که ریسک حضور در معاملات این گروه بالا است رخ دادن رویدادی بر خلاف انتظارات (مانند تایید برجام توسط ترامپ) می‌تواند رشد 10 تا 15 درصدی نمادهای خودرویی در کوتاه‌مدت را به دنبال داشته باشد (طبیعتا همراه با ریسک بالا احتمالا بازدهی مناسبی را برای سهام‌داران به همراه داشته باشد).
پوشش ریسک ارز مبادله‌ای با صنعت پالایشی
در خصوص سایر گروه‌ها نیز توجه فعالان بازار را به رشد نرخ ارز مبادله‌ای همراه با رشد نرخ ارز در بازار آزاد جلب می‌کنیم. همان‌طور که در تحلیل‌های پیشین «دنیای بورس» اشاره شد در حالی‌که عمده صنایع از رشد نرخ ارز مبادله‌ای زیان می‌کنند می‌توان از نمادهای پالایشی برای پوشش ریسک در این مکان استفاده کرد. البته شرکت‌های پالایشی نیز در برجام منافع قابل توجهی کسب کردند. از اثر مستقیم آن می‌توان به تامین مالی خارجی برای اجرای طرح‌های کیفی‌سازی در پالایشگاه‌های مختلف اشاره کرد. اثر غیرمستقیم آن احتمالا افزایش درآمد نفتی کشور و کاهش فشار وزارت نفت بر شرکت‌های پالایشی در خصوص اعلام نرخ‌های خرید و فروش محصولات و مواد اولیه است. بر این اساس در ریسک سیستماتیک این گروه نیز می‌تواند بار دیگر با فشار فروش مواجه شود. با این حال ادامه رویه نرخ‌گذاری مواد اولیه و محصولات پالایشی مطابق دوره‌های اخیر توسط پالایش و پخش در کنار رشد ارز مبادله‌ای می‌تواند به عنوان یک عامل بنیادی از نمادهای این گروه کمک کند.
به طور کلی باید توجه داشت که در فضایی که ریسک سیستماتیک حاکم است بیشترین ضربه را احتمالا نمادهایی خواهند دید که نسبت قیمت به درآمد بالا و بدون توجیهی دارند. این نمادها که عمدتا پشتوانه بنیادی قدرتمندی ندارند در فضای عادی معاملات مورد توجه معامله‌گرانی که ریسک بالایی را می‌پذیرند، قرار می‌گیرند. به این ترتیب در فضایی که ریسک کل بازار را تهدید می‌کند احتمال افت قیمت سهام این گروه‌ها بیشتر است. در این خصوص طی روزهای هراس گرچه تمامی نمادها مسیر نزولی را تجربه کردند اما شدت افت قیمتی در نمادهای با چشم‌انداز بنیادی مثبت در کوتاه‌مدت افت کمتری را نسبت به دیگر نمادهای تجربه کردند. البته این چشم‌انداز مثبت باید به اندازه کافی برای معامله‌گران بازار عیان باشد.
