ایسنا: آینده روابط تهران-ریاض دیروز در نشستی تخصصی در دانشگاه علامه طباطبایی بررسی شد. در این نشست، جلال دهقانی فیروز‌آبادی، استاد روابط بین‌الملل این دانشگاه با تاکید اینکه در حال حاضر مهمترین عامل تخاصم میان ایران و عربستان، «تعارض هویتی» است، تاکید کرد که دو کشور چاره‌ای جز «مصالحه و گفتوگو» ندارند. این استاد دانشگاه اما بر این باور است که در کوتاه‌مدت چنین اتفاقی رخ نخواهد داد.
دهقانی از احتمال «تلاش برای حل بحران یمن» به‌عنوان نخستین گام در تنش‌زدایی میان دو طرف نام برد و گفت شرایط برای تحقق چنین موضوعی فراهم است. او همچنین تاکید کرد: نباید به‌گونه‌ای رفتار کنیم که سعودی‌ها تصور کنند که تعامل با ایران فایده‌ای ندارد.
دهقانی‌فیروزآبادی در نشست علمی- تخصصی چشم‌انداز روابط ایران و عربستان با بیان اینکه امروز در عربستان حکومتی که مبتنی بر اجماع قبیله‌ای و سلطنتی بود تبدیل به یک حکومت فردی شده است، ادامه داد: در چنین شرایطی نقش مردم در تصمیم‌گیری‌ها کمرنگ‌تر از قبل شده و شاهد کاهش اجماع سلطنتی هستیم.
او با بیان اینکه در چنین وضعیتی به‌جز شخص بن‌سلمان، آمریکا مهمترین کشور تاثیرگذار بر سیاست خارجی عربستان به‌خصوص سیاست منطقه‌ای است، در ادامه صحبت‌های خود با بیان اینکه وجود تعارض منافع بین کشورها در عرصه بین‌المللی امری بدیهی است، توضیح داد: بین ایران و عربستان علاوه بر وجود چنین تعارضی شاهد تقابل، تخاصم و تعارض هویتی هستیم.
او با اشاره اینکه در عرصه بین‌المللی هیچ موضوعی نشدنی نیست و نمی‌توان به‌صورت مطلق قضاوت کرد که فلان اتفاق رخ نمی‌دهد، گفت: در کوتاه‌مدت به رابطه ایران و عربستان و وقوع تحولی در این رابطه خوش‌بین نیستم، ولی دو کشور در میان مدت و درازمدت مجبور هستند که در نوع روابط کنونی خود تغییراتی را ایجاد کنند.
این استاد روابط بین‌الملل با بیان اینکه به‌نظر می‌رسد دو کشور چاره‌ای جز مصالحه و گفتوگو ندارند، تصریح کرد: همان‌طور که گفتم شاید در کوتاه‌مدت چنین اتفاقی رخ ندهد، ولی در میان‌مدت یا درازمدت وقوع چنین موضوعی امری ضروری است.
دهقانی با اشاره به برخی از تحلیل‌ها مبنی بر اینکه روابط کنونی ایران و عربستان به مانند روابط آمریکا و شوروی بعد از جنگ جهانی دوم است، اظهار کرد: شاید این تشبیه بی‌ربط نباشد و در همین چارچوب باید به این موضوع توجه داشت که دو کشور مجبور هستند که منافع یکدیگر را به رسمیت بشناسند و چاره‌ای جز این در برابر آنها وجود ندارد.
او با بیان اینکه عربستان درحال‌حاضر به این نتیجه رسیده است که نمی‌تواند منطقه را به تنهایی مدیریت کند و ما نیز باید آن را بپذیریم، تصریح کرد: برای مدیریت نظم منطقه‌ای هر دو کشور باید با همدیگر همکاری کنند و به‌نظر می‌رسد تلاش برای حل بحران یمن می‌تواند اولین گام برای حل تنش‌زدایی بین دو کشور باشد.
در این بحران عربستان به‌دنبال پیدا کردن یک راه‌حل آبرومندانه است. خود یمنی‌ها نیز بر موضوع مذاکره تاکید کرده‌اند و ایران از همان ابتدای بحران، راه‌حل چهار ماده‌ای خود مبتنی بر انجام مذاکرات یمنی- یمنی را ارائه داد. بنابراین شرایط برای تحقق چنین موضوعی فراهم است.
استاد روابط بین‌الملل با اشاره به اینکه تضعیف بن‌سلمان در پی تحولات اخیر در عرصه بین‌المللی امکان بیشتری را برای تحقق این موضوع فراهم کرده است بار دیگر در سخنان خود، تاکید کرد که شرایط منطقه‌ای و داخلی ایجاب می‌کند که ابتکار عملی بین دو کشور ایجاد شود و نخستین گام در بحث تنش‌زدایی آن است که دو کشور ایران و عربستان بپذیرند که دارای اختلاف منافع و ارزش هستند و در همین چارچوب منافع منطقه‌ای یکدیگر را نیز به رسمیت بشناسند.
دهقانی در ادامه با تاکید اینکه ما نباید به‌گونه‌ای رفتار کنیم که سعودی‌ها تصور کنند تعامل با ایران فایده‌ای ندارد و حتی نبود ایران بهتر می‌تواند منافع آنها را تامین کند، ادامه داد که امکان تک‌خوری در منطقه وجود ندارد، چون هزینه این کار بسیار بالا است و در همین چارچوب ما باید براساس تقسیم منافع عمل کنیم.
ایران تهدیدی برای عربستان نیست
در ادامه این نشست حسن درویش‌وند؛ رییس اداره امور عربستان در وزارت امورخارجه تاکید کرد: ایران تهدیدی برای عربستان نیست و منافع ایران ایجاب نمی‌کند که عربستان دچار بی‌ثباتی شود. ایران و عربستان دو قدرت مهم منطقه هستند و این دو قدرت نمی‌توانند نسبت به یکدیگر بی‌تفاوت باشند.
او با بیان اینکه در همین چارچوب آنها دو راهکار در پیش‌رو دارند؛ یا اینکه با یکدیگر تعامل سازنده داشته باشند یا اینکه باید با یکدیگر رقابت کنند و این رقابت خدای نکرده به مرور به خصومت تبدیل شود، اظهار کرد: مرزهای ایران و عربستان در هم تنیده است و دو کشور می‌توانند روی مسائل مشترک با یکدیگر کار کنند. درویش‌وند با بیان اینکه تهران و ریاض با توجه به برخورداری از ذخایر نفتی می‌توانند در این زمینه با یکدیگر همکاری خوبی داشته باشند، گفت: ولی متاسفانه می‌بینیم که در یک روند تاریخی این محصول تبدیل به موضوعی برای رقابت بین دو کشور شده است.
این مقام مسوول در وزارت‌خارجه با اشاره به مخالفت سعودی‌ها با ایجاد توافق هسته‌ای و وقفه‌ای که آنها در این زمینه در مقطعی با دادن برخی از قول‌ها و وعده‌ها به آمریکایی‌ها به‌وجود آوردند، تاکید کرد: همان‌طور که پیش از این گفتم دو کشور ایران و عربستان بر پایه اشتراکاتی که دارند، می‌توانند همکاری‌های سازنده‌ای داشته باشند اما اکنون می‌بینیم که در داخل عربستان گروهی بر روی کار آمده است که باعث ایجاد مشکلات جدی در این کشور شده‌اند، در واقع به نوعی در این کشور کودتا شده است و حکومت آل‌سعود به حکومت آل‌سلمان و حکومت آل‌سلمان به حکومت محمد بن‌سلمان تغییر پیدا کرده است.
او در بخشی دیگری از صحبت‌های خود با بیان اینکه طبق اخبار منتشر شده درحال‌حاضر ۳۰۰ نفر از شاهزاده‌های سعودی ممنوع‌الخروج هستند و وهابیت به‌عنوان زیرساخت عربستان تحت‌فشار است و تعدادی از علما در این کشور بازداشت شده‌اند، ادامه داد: دولت عربستان در داخل کشورش با بحران ساختاری روبه‌رو است و این بحران باعث شده که توازن در این کشور به هم بخورد. در چنین شرایطی سعودی‌ها ترجیح داده‌اند که اقدام به فرافکنی کنند و به‌جای حل بحران‌های داخلی‌شان این مشکلات و مسائل را به یک دشمن خارجی به نام ایران منتسب کنند.
درویش‌وند با بیان اینکه سعودی‌ها در نقاط مختلف جهان دست به اقداماتی علیه ایران زده‌اند و در این زمینه هزینه‌های بسیاری کرده‌اند، تاکید کرد: آنها مدعی هستند که ایران تهدیدی برای عربستان است درحالی‌که این تصور اشتباه است و ما تهدیدی برای عربستان نیستیم و منافع ایران ایجاب نمی‌کند که عربستان دچار بی‌ثباتی شود.
مسوول میز عربستان در وزارت خارجه همچنین به روابط ترکیه و عربستان اشاره کرد و با بیان اینکه سرنگونی حکومت اخوانی مصر یک نقطه واگرایی شدید در روابط عربستان و ترکیه بود، تاکید کرد: بحران قطر این واگرایی را تشدید کرد و اقدام سعودی‌ها در برخورد با گروه اخوان در عربستان و دستگیری گسترده آنها به‌عنوان یک گروه تروریستی باعث شد که اختلافات بین آنکارا و ریاض افزایش بیشتری پیدا کند. این مقام مسوول در وزارت‌خارجه با بیان اینکه قتل خاشقجی و بحرانی که در پی آن به‌وجود آمد به‌شدت روابط دو کشور را در عمق تحت تاثیر قرار داد، گرچه در ظاهر آنها تلاش می‌کنند وضعیت این‌گونه نباشد، افزود: اکنون عربستان و ترکیه وارد یک رقابت بزرگ ژئوپلیتیک شده‌اند و ترک‌ها تلاش می‌کنند که قدرت خود را در حوزه جغرافیایی سعودی‌ها افزایش دهند. در همین راستا شاهد این هستیم که ترک‌ها در قطر پایگاه نظامی ایجاد کرده‌اند و با توجه به مشکلاتی که در روابط کویت و عربستان وجود دارد تلاش دارند که در آینده نزدیک در کویت نیز یک پایگاه نظامی ایجاد کنند.
این کارشناس مسائل عربستان در ادامه صحبت‌های خود به روابط عربستان و آمریکا اشاره کرد و گفت: در دوران اوباما روابط دو کشور به سمت تیرگی حرکت کرد. چراکه آمریکایی‌ها این استدلال را داشتند که جهان متحول شده و دیگر دلیلی ندارد که از عربستان همچنان به‌عنوان همپیمان استراتژیک آمریکا یاد کرد. از دیگر سو با توجه به اینکه آمریکایی‌ها اقدام به استخراج نفت شیل کردند احساس کردند دیگر همچون گذشته نیاز به نفت عربستان ندارند.
او با بیان اینکه همچنین تصویب قانون جاستا در دوران اوباما باعث شد که روابط ریاض و واشنگتن سردتر از گذشته شود، تاکید کرد: سعودی‌ها از دوران اوباما به‌عنوان بدترین زمان روابط دو کشور یاد می‌کنند. این مقام مسوول در وزارت خارجه با بیان اینکه انتخاب ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهور آمریکا و سیاست‌های او در مورد عربستان را می‌توان یک بازگشت به روابط سنتی عربستان و آمریکا عنوان کرد در ادامه صحبت‌های خود تصریح کرد: در واقع دوران ترامپ یک فرصت تاریخی موقت برای سعودی‌ها است.
سه گزینه پیش روی ایران
سفیر پیشین ایران در عربستان دیگر سخنران این نشست بود که تصریح کرد تهران و ریاض باید مذاکرات صریح، روشن و سختی را آغاز کنند تا به یک جمع‌بندی مناسب برای تامین منافع دست پیدا کنند. حسین صادقی با اعتقاد بر اینکه درحال‌حاضر روابط ایران و عربستان در وضعیت تخاصم قرار دارد و دو کشور همه امکانات خود را برای ضربه زدن به طرف مقابل به‌کار بسته‌اند، گفت: در شرایط فعلی ما سه گزینه فراروی خود داریم.
این دیپلمات ایرانی در تشریح این سه گزینه تصریح کرد: «گزینه اول این است که وضعیت موجود را حفظ کنیم. یعنی همچنان حالت تخاصم را ادامه دهیم و امکانات خود را برای ضربه زدن به طرف مقابل به‌کار گیریم. گزینه دوم این است که دو کشور با یکدیگر تقابل پیدا کنند و گزینه سوم که بهترین گزینه است اینکه دو کشور به سمت تعامل و همکاری حرکت کنند.»
او با بیان اینکه برای تحقق گزینه سوم باید دو طرف نگاه دیده‌انگارانه (به رسمیت شناختن طرف مقابل) داشته باشند تاکید کرد: متاسفانه درحال‌حاضر تهران و ریاض نه‌تنها نگاه دیده‌انگارانه به یکدیگر ندارند، بلکه براساس نگاه نادیده‌انگارانه حرکت می‌کنند. به نحوی که تمام امکانات‌شان را به‌کار می‌گیرند تا طرف مقابل نباشد. این درحالی است که تهران و ریاض باید به این نتیجه برسند که براساس آورده‌های خود در منطقه سهم‌خواهی کنند و در همین چارچوب یک گفت‌وگوی صریح، روشن و سخت را آغاز کنند تا به یک جمع‌بندی نائل شوند.
سفیر پیشین ایران در عربستان با تاکید بر اینکه دو طرف باید منافع یکدیگر را به رسمیت بشناسند و در عین حال با یکدیگر پیوندهایی را در عرصه اقتصادی، فرهنگی و امنیتی ایجاد کنند به نحوی که به مرور این رابطه به سمت رابطه اکمال متقابل سوق پیدا کند، ادامه داد: اگر چنین تحولاتی صورت نگیرد و دو کشور بخواهند همچنان رویکرد فعلی را ادامه دهند هیچ چشم‌انداز روشنی برای عادی‌سازی روابط تهران-ریاض مشاهده نمی‌شود.