دنیای بورس-نگین دوستدار:
منشا نگرانی‌ها در خصوص رکود چیست؟
گسترش ویروس کرونا هر روز جریان کالاها، خدمات و مردم را با محدودیت‌های بیشتری روبرو کرده و طی روزهای اخیر افت شدید بازارهای سهام دنیا از آمریکا تا آسیا را نیز رقم زده است. به عبارت دیگر با تشدید محدودیت‌های مسافرتی، تعطیلی بسیاری از کسب و کارها و همچنین رویدادها در سراسر جهان، ترس از رکود اقتصادی بار دیگر به مهم‌ترین دغدغه فعالان بازار جهانی تبدیل شده است. این در حالی است که حتی پیش از شیوع ویروس کرونا نیز نگرانی‌های از کندی فعالیت‌های اقتصادی وجود داشت.
تا همین چند هفته پیش عموم سرمایه‌گذاران فکر می‌کردند اقتصادها در مواجهه با کرونا روند V شکل (یعنی انقباض در فصل اول سال 2020 و سپس بازیابی رشد در فصل دوم) را در پیش خواهند گرفت. اما اکنون با تشدید درگیری کشورها با ویروس covid-19 هراس بازارها از رکود بیشتر و بیشتر شده؛ به طوری که اخیرا شاهد تغییر موضوع بحث‌های اقتصاددانان از امکان وقوع رکود به گمانه‌زنی از مدت درگیری با آن و شدتش هستیم.
کارشناسان چه می‌گویند؟
بر اساس یک مدل اقتصادی که بلومبرگ تهیه کرده، احتمال 53 درصدی وجود دارد که رشد اقتصادی آمریکا که برای 11 سال متوالی ادامه داشته، امسال متوقف شود.
کارشناسان همچنین انتظار دارند اقتصاد چین در فصل جاری برای اولین بار در چند دهه اخیر منقبض شود. البته این کشور در حال حاضر توانسته ویروس کرونا را تا حد خوبی کنترل کند و تعداد مبتلایان جدید آن اخیرا حتی به زیر 20 نفر در روز رسیده است. با وجود این، چین با مشکل دیگری روبروست که برخی اقتصاددانان از آن به نام حلقه‌های بازخورد (Feedback Loop) یاد می‌کنند. یعنی اگرچه فعالیت‌های اقتصادی در چین در حال از سرگیری و اقتصاد داخلی در حال احیاست اما آنها با کاهش شدید تقاضا از سوی دیگر کشورها مواجه‌اند که خود چرخه‌ای برای بدتر کردن اوضاع اقتصاد چین به وجود می‌آورد.
از سوی دیگر بسیاری از کشورها همچون ژاپن، آلمان، فرانسه و ایتالیا نیز حتی پیش از اپیدمی کرونا با احتمال رکود دست و پنجه نرم می‌کردند.
اقتصاددانان مورگان استنلی و جی‌پی مورگان هم اخیرا به مشتریان خود نسبت به افزایش ریسک «یک رکود کامل جهانی» هشدار داده‌اند. بانک جی‌پی مورگان پیش‌بینی کرده اقتصاد آمریکا در دو فصل نخست سال میلادی جاری منقبض شود. آخرین باری که این اتفاق برای دو فصل متوالی افتاد به سال 1980 باز می‌گردد. به گفته آنها برای آنکه اضطراب سرمایه‌گذاران فروکش کند اولا باید شاهد محو شدن این ویروس در دنیا باشیم و ثانیا نیاز است پاسخی قوی‌تر و خلاقانه‌تر از سوی سیاست‌گذاران اقتصادی جهان ببینیم. آنها همچنین عقیده دارند افت اخیر قیمت نفت لزوما نمی‌تواند همانند گذشته منجر به رونق اقتصادی شود.
حتی اقتصاددانان وال استریت هم که به طور سنتی در آوردن نام رکود محافظه‌کار هستند، دست به تعدیل پیش‌بینی‌های خود زده‌اند. برای مثال بانک آمریکا چهارشنبه گذشته رقم مورد پیش‌بینی خود از رشد اقتصادی جهان در 2020 میلادی را از 2.8 درصد به 2.2 درصد کاهش داد. به گفته آنها این عدد نشان دهنده فاصله کم اقتصاد با رکود بوده و همچنین به طور مشخص پایین‌تر از نرخ 3.5 درصدی روند بلندمدت رشد در جهان است.
در سوی مقابل وزیر خزانه‌داری آمریکا دیروز ادعا کرد که وضعیت فعلی را رکود اقتصادی ندانسته و آن را بحران سلامتی نامید. «منوچن» افزود هرگاه وضعیت بیماری بهبود یابد، شاهد تقاضای قدرتمند در بازارها خواهیم بود. او همچنین از نزدیک شدن کنگره و کاخ سفید به توافقی برای یک محرک مالی خبر داد.
«گری کان» مشاور اقتصادی سابق ترامپ هم جمعه در مصاحبه با سی‌ان‌ان گفت عقیده دارد اقتصاد ایالات متحده هم‌اکنون نیز وارد فاز رکود شده است، اما مقامات نمی‌خواهند آن را بپذیرند.
«مارک زندی» اقتصاددان ارشد مودیز انلتیکس هم با این مسئله که رکود آغاز شده است موافق بوده و گفت در ماه جاری اقتصاد به شدت منقبض خواهد شد.
یکی از تحلیلگران واشنگتن پست نیز می‌گوید سرعت اتفاقی که شاهد آن هستیم بی‌سابقه است. در سال 2008 ، 274 روز طول کشید تا بازار سهام وارد «فاز خرسی» شود، اما الان تنها پس از 24 روز بورس وارد چنین حالتی شده است.
نارضایتی مداوم بازارها از سیاست‌گذاران
با این حال فعالان بازار جهانی همچنان از واکنش نامناسب و کند بانک‌های مرکزی و دولت‌ها شکایت می‌کنند. بسیاری از بانک‌های مرکزی مهم دنیا تاکنون چندین بار اقدام به کاهش نرخ‌های بهره و تزریق نقدینگی کرده‌اند. اما عموم کارشناسان این اقدامات را کافی نمی‌دانند.
یکی از تحلیلگران نیویورک تایمز می‌گوید: «این مسئله که ریزش این هفته بازار سهام و شوک نفتی اخیر منجر به بحرانی عمیق‌تر از چه‌بسا بحران 2008 شود یا نه، بستگی به واکنش ایالات متحده و دیگر کشورها دارد. دولت ترامپ اخیرا محدودیت‌های مسافرتی وضع کرده و تا حدی نیز از کسب و کارها حمایت نشان داده، اما این اقدامات آنقدر دیر انجام شدند که نمی‌توانند جلوی شیوع ویروس را بگیرند و آنقدر جزئی و ضعیف‌اند که نمی‌توانند مانع سقوط بیشتر اقتصاد شوند. غرق کردن بازار با نقدینگی هم -همانند آنچه در 2008 شاهد آن بودیم- این بار مشکل را حل نمی‌کند. در واقع بازارها آنقدر لبریز از پول شده‌اند که نزول بیشتر نرخ بهره منجر به رشد نخواهد شد.»
بانک مرکزی اروپا نیز عقیده دارد کاهش نرخ بهره در شرایطی که فعالیت‌های تولیدی به دلیل ویروس کرونا تعطیل شده‌اند، کمکی به اقتصاد نخواهد کرد. به این ترتیب آنها پنجشنبه اخیر نرخ بهره را تغییر ندادند اما از گسترش محرک‌های مالی خبر دادند. البته نرخ‌های بهره اروپا و ژاپن هم اکنون نیز در محدوده منفی قرار داشته و از این رو سیاست‌گذاران پولی این کشورها ابزار کمتری برای مقابله با رکود دارند.
در واقع با توجه به ناتوانی بانک‌های مرکزی و تضعیف شدن سیاست‌های پولی توسط محدودیت‌های موجود در عرضه، نیاز به رویکردهای جدید در مبارزه با رکود بیش از پیش احساس می‌شود.
«بیگ» از اقتصاددانان سابق صندوق بین‌المللی پول هم می‌گوید ریشه رکودی که اکنون بر سر آن بحث می‌کنیم با موارد قبلی متفاوت است. در واقع بحران سال 2008 یک «بحران مالی کلاسیک» بود اما راه حل این بار اصلاح بانک‌ها و قرار دادن سرمایه در آنها نیست، بلکه در آن است که بگوییم که این اپیدمی پایان یافته؛ اتفاقی که هیچ اطمینانی از زمان وقوع آن نداریم، زیرا کرونا ثابت کرده بسیار سخت کنترل می‌شود.
در حالی که ترامپ به دنبال راه‌های جدید برای تسکین وضعیت اقتصاد کشورش است، گروه‌های صنعتی، قانون‌گذاران و حتی برخی از مقامات دولتی درخواست قدیمی خود یعنی کاهش تعرفه‌ها بر کالاهای وارداتی از چین و سایر کشورها را دوباره عنوان کرده‌اند. به باور آنها این اقدام می‌تواند میلیاردها دلار برای مصرف‌کنندگان و شرکت‌های آمریکایی صرفه‌جویی کند و همینطور سیگنال مثبتی به سهامداران این کشور که ریزش شدید بورس را طی روزهای اخیر رقم زده‌اند، بدهد.
نیاز جهان به پاسخ هماهنگ
یکی از اقتصاددانان نیویورک تایمز از تعبیر جالبی استفاده می‌کند؛ «این گلدین» می‌گوید راه‌های زیادی برای عبور از یک بحران اقتصادی وجود دارد، اما این کار در عصر ترامپ چندان آسان نخواهد بود.
دیروز ترامپ از تخصیص بودجه اضطراری 50 میلیارد دلاری خبر داد. این اقدام محرک بازار سهام آمریکا شد و شاخص داو جونز با رشد 9.4 درصدی بهترین عملکرد خود در 12 سال اخیر را به ثبت رساند. البته این در حالی بود که یک روز قبل‌تر این شاخص 10 درصد عقب‌نشینی کرده بود. پنجشنبه هم فدرال رزرو هم سعی کرد با تزریق نقدینگی 1.5 دلاری به یاری بازارها بیاید.
اما بد نیست بدانیم در سال 2008 بحران مالی بیش از 22 تریلیون دلار برای اقتصاد ایالات متحده هزینه داشت که شامل 750 میلیارد دلار کمک مالی به بانک‌ها می‌شد. به عقیده برخی این بار آمریکا باید با برنامه‌ریزی بیشتر و به نوعی با راهکاری جدید در اقتصاد مداخله کند تا از هراس عمومی سرمایه‌گذاران جلوگیری کند. بریتانیا نیز هفته گذشته بسته 39 میلیارد دلاری را برای مقابله با کرونا ارائه کرد که در مقایسه با رقم 650 میلیارد دلار که در زمان بحران قبلی به بانک‌های بریتانیا تخصیص یافته بود، بسیار ناچیز است.
از سوی دیگر به نظر می‌رسد اقدامات دولت‌ها و بانک‌های مرکزی هر کشور به تنهایی و بدون ارتباط با دیگر کشورها راهکار چندان مناسبی برای جلوگیری از رکود جهانی نباشد. وقتی در سپتامبر 2008 بازارهای مالی سقوط کردند، جرج بوش– رییس جمهور وقت آمریکا - رهبران چین، آلمان، فرانسه و بریتانیا را فراخواند تا با یک پاسخ جمعی به مقابله با بحران بپردازند. اقدامات توافق شده توسط 20 دولت، از جمله افزایش هزینه های بی‌سابقه چین، در آن زمان به جلوگیری از یک فاجعه بزرگ‌تر کمک کرد. در واقع واکنش جمعی هماهنگ بازارها را آرام کرد. اما امروز تضاد بین کشورها بسیار شدیدتر است. همچنین این اتفاق در حالی رخ داده که بریتانیا که در بحران قبلی رهبری اروپا در مبارزه با کرونا را در دست داشت، اکنون به دلیل خارج شدن از اتحادیه اروپا چنین نقشی را ایفا نخواهد کرد.
به طور کلی باید دقت داشت هیچ رکودی اجتناب پذیر نیست اما در واقع برخی اقتصاددانان عقیده دارند اگر می‌خواهید رکود اقتصادی داشته باشید، کافی است درباره آن حرف بزنید و بگویید که احتمالا رکود خواهد شد!
ثانیا حتی اگر اقتصاد جهان کند شود باید دانست که شدت اثرگذاری آن قابل مدیریت است. در واقع واکنش‌های مناسب، خلاقانه و به موقع کشورها و همچنین همکاری آنها با یکدیگر می‌تواند در این مسئله حیاتی باشد. احتمالا سیاست‌گذاران جهان هم به خوبی از این مسئله آگاه هستند اما دشواری برآورد کردن میزان تاثیرگذاری و مدت درگیری جهان با ویروس کرونا منجر شده تا این افراد در واقعیت اطلاعات بسیار کمی برای تصمیم‌گیری داشته باشند. در واقع شاخص‌هایی مانند GDP هم بسیار دیر به دست اقتصاددانان رسیده و ابزار چندان مناسبی برای اندازه‌گیری رکود نیستند.
