دنیای بورس-سلیمان کرمی: مختصر از آن جهت که صحبت در خصوص سهام پالایشی در بازار سهام کشورمان به ساعت‌ها زمان نیاز دارد و علاوه بر متغیرهای جهانی باید در خصوص شرایط خاص داخلی نیز صحبت کرد. پالایشی‌ها از قیمت‌های جهانی نفت، فرآورده‌ها و نرخ تسعیر ارز اثر می‌پذیرند. نفت و میعانات گازی به عنوان خوراک این مجتمع‌ها مصرف می‌شود که سهم عمده خوراک در پالایشگاه‌های بزرگ بورسی به نفت اختصاص دارد و به صورت اندک میعانات گازی نیز استفاده می‌شود.
همبستگی قیمتی نفت و فرآورده‌ها تقریبا یک است و در نتیجه با افت قیمت نفت باید در انتظار افت قیمت فرآورده‌ها را داشت. اما در سیر نزولی قیمت نفت معمولا یک فاز تاخیر در کوتاه‌مدت میان قیمت محصولات و خوراک در بازار جهانی رخ می‌دهد که این موضوع گرچه در ظاهر میتواند اثرگذار باشد اما با توجه به دوره گردش موجودی در پالایشگاه‌ها طبیعتا بنزینی که امروز تولید می‌شود به نفت با قیمت بسیار بالاتر هفته‌های گذشته اختصاص دارد و در نتیجه فاز تاخیر نیز به عنوان مقاومت در برابر افت قیمت طبیعی به نظر می‌رسد. ریزش شدید قیمت نفت و مهم‌تر از آن پایدار در سطوح پایین میتواند اثر منفی را بر سودآوری پالایشی‌ها داشته باشد.
به این ترتییب برای مثال اگر کرک اسپرد 10 درصدی روی هر بشکه نفت برای یک فراورده مشخص در نظر گرفته شود برای 50 دلار این ده درصد معادل 5 دلار و برای سی دلار این عدد برابر 3 دلار است. در نتیجه در تعداد بشکه نفت ثابت پالایش‌شده با ثابت نفت در قیمت‌های پایین میتوان انتظار افت سودآوری را داشت. البته منظور ثابت ده درصد کرک اسپرد نیست این عدد نیز تغییر می‌کند اما برآیند این تغییرات میتواند در نهایت به کاهش حاشیه سود پالایشگاه منجر شود. البته به صورت مشخص در سالیان گذشته بعضا اثر مثبت افت قیمت نفت بر شرکت‌های پالایشی در بازار جهانی را معمولا شاهد بوده‌ایم اما در همان سال‌ها (1393) ریزش سنگین سود پالایشی‌ها و قیمت سهام این شرکت‌ها را در بورس تهران شاهد بودیم؛ البته بار دیگر باید تاکید کرد که برای گروه پالایشی‌ها داستان بسیار طولانی را میتوان نقل کرد.
اما در عین حال باید اثر نوسان نرخ نیمایی به عنوان مبنای نرخ تسعیر ارز این گروه نیز در نظر گرفته شود. نرخ نیما د رهفته‌های اخیر همگام با رشد نرخ دلار در بازار آزاد رشد کرده است. انعکاس ریالی ارزش نفت و فرآورده‌ها د رصورت‌های مالی پالایشگاه با نرخ نیمایی انجام می‌شود. بر این اساس برای مثال کرک اسپرد 3 دلاری با قیمت دلار حدود 14 هزار تومان میتواند با کرک اسپرد 5 دلاری با نرخ دلار حدود ده هزار تومان برابری کند.
اما در سودآوری پالایشگاه یک بخش در ظاهر مخفی وجود دارد که تغییرات موجودی در سرفصل بهای تمام‌شده فروش این شرکت‌ها است. تغییرات موجودی در سودآوری تمامی شرکت‌ها اثرگذار است و با توجه به استاندارد استفاده شده مانند FIFO، LIFO یا میانگین وزنی میتواند اثرات متفاوت باشد. اما در صورت‌های مالی پالایشی‌های بورس تهران با معیار میانگین وزنی باید گفت که رشد قیمت نفت و همچنین دلار در طول دوره مالی موجب می‌شود که بهای تمام‌شده موجودی پایان دوره نسبت به ابتدای دوره رشد داشته باشد. به همین دلیل است که در دوران پرتلاطم اقتصاد کشور با جهش نرخ دلار افزایش سود پالایشی‌ها را هم از جهت افزایش کرک اسپرد ریالی و هم از منظر افزایش ارزش موجودی شاهد هستیم.
موجودی پایان دوره از موجودی ابتدای دوره کسر می‌شود و آن‌چه در انبارهای پایان دوره باقیمانده از بهای تمام‌شده کالای فروش‌رفته کاسته می‌شود. در زمستان نیز رشد نرخ دلار نیما و کاهش قیمت نفت میتواند بر سودآوری پالایشگاه‌ها اثر داشته باشد. به صورت کلی برای محاسبه دقیق سودآوری شرکت‌های پالایشی باید بررسی‌های کیقی از اثر افت قیمت نفت و رشد نرخ دلار را داشت. علاوه بر این برای محاسبه سودآوری این شرکت‌ها باید تغییرات قیمت فراورده‌ها در بازار جهانی نیز مدنظر قرار داده شود. برای مثال از اواخر ماه‌های پایانی تابستان تا میانه‌های پاییز ریزش سنگین قیمت نفت کوره را در بازار جهانی به دنبال قوانین IMO 2020 شاهد بودیم. حدود 20 درصد از تولیدات پالایشگاه‌های بزرگ داخلی به نفت کوره اختصاص دارد و در نتیجه اثر منفی آن در صورت‌های مالی پاییز نیز منعکس شد.
پس از عملکرد نه‌چندان دلچسب پاییز، ریزش قیمت نفت شاید تنها باید به رشد نرخ دلار نیمایی برای این شرکت‌ها دل بست تا افت سودآوری احتمال این شرکت‌ها را جبران کند. البته از منظر ارزش جایگزینی قطعا سهام پالایشی از بسیاری از نمادهای کوچک و بزرگ بورسی در شرایط کنونی ارزنده‌تر هستند و این موضوع باید مدنظر قرار گیرد.
