چکیده: نوسان‌های شدید بازار سهام در حالی نخستین ماه پاییز را با بازدهی ۲درصدی بورس همراه کرد که نشانه‌های این افت و خیزها در عملکرد صندوق‌های سرمایه‌گذاری نیز قابل رویت است. به‌طوری‌که حدود نیمی از صندوق‌های سهامی که معیار دقیق‌تری از عملکرد نماگر اصلی بازار سهام را دارا هستند، با زیان مواجه شدند. به این ترتیب با ثبت عملکردی منفی توسط اصلی‌ترین واسطه‌های بورسی، ضعف ساختاری بازار سرمایه به نمایش گذاشته شد.
دنیای اقتصاد: بورس تهران در حالی روند صعودی خود را که از ابتدای سال جاری در پیش گرفته بود، تا نیمه مهرماه با قدرت بالایی ادامه داد که موفق شد سطح جدید ۳۲۷هزار واحدی را نیز فتح کند. این در حالی است که روند مزبور از هفته دوم مهرماه متوقف و بازار در یک فاز اصلاحی فرو رفت. در نهایت افت و خیزهای صورت گرفته سبب شده تا بازدهی بورس در نخستین ماه پاییز به ۲درصد محدود شود. در این میان رصد عملکرد صندوق‌های سرمایه‌گذاری فعال در بازار به‌عنوان واسطه‌های سرمایه‌گذاری غیرمستقیم و مهم‌ترین کانال دوم پول‌رسان چندان درخشان نبود.
به‌طوری‌که ۲۷درصد کل صندوق‌های فعال در بازار، ماه گذشته را با زیان سپری کردند. در این میان وضعیت صندوق‌های سهامی که معیار دقیق‌تری از عملکرد شاخص کل بورس را دارا هستند، بحرانی‌تر بود. بر این اساس ۲۹ صندوق از مجموع ۵۸صندوق سرمایه‌گذاری سهامی (یعنی ۵۰درصد)، با عملکردی منفی مواجه شد و زیان به سهامداران خود دادند. البته از نیمی دیگر صندوق‌ها که سودده بودند، ۱۸ صندوق بازدهی به مراتب بهتری از شاخص کل بورس کسب کردند.
بررسی‌ها از عارضه‌یابی این موضوع نشان می‌دهد که عملکرد صندوق‌های سرمایه‌گذاری که بعضا از تحلیل‌های مناسب برخوردار بوده، می‌تواند در شرایط اصلاحی بازار چندان مساعد نباشد. حتی برخی مدیران پرتفوی این صندوق‌ها با برخورداری از تحلیل‌های مناسب و داشتن اطلاعات کافی و بعضا داشتن تجربه‌های گذشته از اینکه بعد از هر صعودی یک ریزش در راه است، نتوانستند سودی در این شرایط نصیب سرمایه‌گذاران کنند.
البته باید عنوان کرد که دلیل اصلی این موضوع در ضعف ساختاری بازار سرمایه و به عبارت دقیق‌تر نبود ابزارهای مناسب برای داشتن بازاری «دوطرفه» است که حال در چنین شرایطی مشکلات را عیان می‌کند. در سال‌های اخیر همواره صاحب‌نظران و کارشناسان فعال در بازار سرمایه ضمن شناسایی و عارضه‌یابی نوسانات بورس به طرح راهکارهای مهمی برای کاهش مشکلات پرداخته‌اند. راهکارهایی که ممکن است برخی از آنها از بورس‌های جهانی آمده و در آنجا تاثیرگذار بوده‌اند، اما معضل نوسانات متعدد در بازار سرمایه ایران و ضرررسان بودن آن برای فعالان این عرصه را حل نکرده است.
به نظر می‌رسد استفاده از ابزارهای پوشش ریسک در بازار سرمایه بتواند راهکاری اساسی برای برون‌رفت از این وضعیت ایجاد کند، ابزارهایی که در ایران نوپا و در خارج از مرزها سال‌هاست مورد استفاده قرار می‌گیرد و موثر واقع شده است. در این راستا «دنیای اقتصاد» در گزارش‌های پیشین خود به دفعات کمبود چنین ابزارهایی در بورس ایران را مورد تحلیل قرار داده و به سیاست‌گذاران بازار سرمایه گوشزد کرده که هر چه سریع‌تر نسبت به راه‌اندازی این ابزارها و تبدیل بازاری «یکطرفه» به «دوطرفه» اقدام کنند.
در حالی اغلب بورس‌های معتبر جهانی از ابزارهای متنوع و بعضا پیچیده‌ای برای پاسخگویی به سلایق مختلف سرمایه‌گذاری بهره‌مند هستند که این امر نه تنها باعث عمق‌بخشی بیشتر به بازار سهام خواهد شد، بلکه در شرایطی که بازار با روندی منفی مواجه است نیز می‌تواند کسب سود را به دنبال داشته باشد. این در حالی است که بازار سرمایه ایران با عدم برخورداری از چنین ابزارهایی، در معرض ریسک‌های بالایی قرار دارد که نشانه آشکار آن همین روند منفی در صندوق سرمایه‌گذاری است.
رصد دقیق صندوق‌ها در مهرماه
بررسی عملکرد صندوق‌های سرمایه‌گذاری فعال در بازار سرمایه نشان می‌دهد که از ۱۵۶ صندوق سرمایه‌گذاری فعال در کشور، ۴۲ صندوق مهرماه را با زیان سپری کردند. در این میان ۳۵ صندوق عملکردی بهتر از شاخص کل بورس داشتند. در این میان صندوق‌های سهامی نیز به دلیل برخورداری از پرتفویی که بخش عمده آن به خرید سهم اختصاص دارد، عملکرد بهتری برای ارزیابی فعالیت صندوق‌ها را نشان می‌دهند و رصد آنها می‌تواند معیاری دقیق‌تر باشد.
به این ترتیب همان‌طور که عنوان شد نیمی از این صندوق‌ها در ماه گذشته با زیان مواجه شدند. در این میان از ۵۸صندوق سهامی فعال، ۲۹صندوق زیان را در کارنامه خود ثبت کردند. از صندوق‌هایی که سودده بودند نیز ۱۸صندوق بازدهی به مراتب بهتری از شاخص کل بورس داشتند.
در صدر این نهادهای مالی، صندوق سرمایه‌گذاری مشترک مبین سرمایه با کسب بازدهی حدود ۸درصدی قرار داشت. ۶/ ۷۷درصد از پرتفوی این صندوق به خرید سهام اختصاص داشته که سهام کالامحور، بخش عمده‌ای از سبد این صندوق را تشکیل می‌دهد. به‌طوری‌که حدود ۱۹درصد از دارایی‌ها به خرید سهام فلزی، ۱۲درصد معدنی، ۱۲درصد پالایشی و ۵/ ۶درصد شیمیایی تعلق دارد.در ادامه این روند نیز صندوق سرمایه‌گذاری مشترک البرز قرار دارد که در مهرماه توانست سودی بالغ بر ۲/ ۷درصد را نصیب سهامداران کند. این صندوق نیز بیش از ۶۰درصد دارایی خود را در خرید سهام صرف کرده و ۳۴درصد نیز در سپرده بانکی قرار دارد.
بررسی صنایع موجود در پرتفوی این صندوق نیز نشان می‌دهد خرید سهام خودرویی بخش عمده‌ای از سبد آن را تشکیل داده و همچنین سرمایه‌گذاری در صنایعی از جمله فلزات اساسی، بانک و پالایشی در دیگر اولویت‌های مدیریت این صندوق است. در ادامه نیز صندوق باران کارگزاری بانک کشاورزی با کسب سود ۸/ ۶درصدی در فهرست برترین صندوق‌های سهامی در مهرماه قرار گرفت. سهام کالامحور و بنیادی از جمله پالایشی، شیمیایی و فلزی بخش عمده‌ای از پرتفوی سرمایه‌گذاری این صندوق را تشکیل می‌دهد.
ضعیف‌ترین عملکرد به کدام صندوق‌ها تعلق داشت
بررسی عملکرد صندوق‌هایی که با زیان مواجه شدند نیز نشان می‌دهد که صندوق سرمایه‌گذاری سهم آشنا با ثبت زیانی در حدود ۱۰درصد، ضعیف‌ترین عملکرد را در بین دیگر صندوق‌های سهامی در مهرماه داشته است. البته بررسی عملکرد این صندوق در دوره‌های گذشته نشان از کسب سود بالایی دارد. به‌طوری‌که سود ۲۷درصدی در فصل گذشته و ۴/ ۶۳درصدی در ۶ماه اخیر را داشته است. این در حالی است که عملکرد ماه گذشته آن با زیان همراه بوده است.
نمودار ترکیب دارایی این صندوق از اختصاص ۹۵درصد به خرید سهم حکایت دارد. بخش عمده‌ای به خرید سهام شیمیایی تعلق داشته و خرید سهام غذایی، انبوه‌سازی و خدمات فنی مهندسی نیز در پرتفوی این صندوق جای دارد.در ادامه این روند نیز صندوق‌های بانک توسعه تعاون، مشترک رشد سامان، بانک دی، گنجینه رفاه و مشترک یکم سامان با ثبت زیانی در محدوده ۶درصد در فهرست ضعیف‌ترین صندوق‌ها جای گرفتند. صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک نقش جهان، مشترک ارزش کاوان آینده، مشترک نواندیشان و مشترک گنجینه ارمغان الماس نیز از دیگر صندوق‌هایی بودند که مهرماه را با نوسان منفی در محدوده ۵درصد پشت سرگذاشتند.
نگاهی به دیگر صندوق‌ها
بررسی صندوق‌های درآمد ثابت در مهرماه نیز نشان می‌دهد که نیکوکاری دانشگاه الزهرا با ثبت بازدهی ۸/ ۳درصدی برترین صندوق در این حوزه بوده است. صندوق‌های با درآمد ثابت نیکوکاری لوتوس رویان، نیکوکاری دانشگاه تهران، ارزش آفرین گلرنگ و نیکوکاری کشتی ورزش ملی ایران نیز با ثبت بازدهی در محدوده ۲درصد از دیگر صندوق‌های برتر در ماه گذشته بودند. نگاهی به برترین صندوق‌های سرمایه‌گذاری مختلط نیز نشان می‌دهد که در این میان صندوق نیکوکاری میراث ماندگار پاسارگاد توانست سودی در حدود ۷درصد شناسایی کند و به‌عنوان برترین صندوق شناخته شود.
صندوق مشترک گنجینه مهر نیز با کسب سودی در حدود ۵درصد به‌عنوان دیگر صندوق برتر این حوزه در ماه گذشته بود.در میان صندوق‌های قابل معامله یا همان ETFها نیز صندوق آرمان سپهر آشنا در فهرست برترین‌ها جای گرفتند. به‌طوری‌که سودی بالغ بر ۸/ ۹ درصد را کسب کردند. ولی صندوق‌های قابل‌معامله کالایی که عمدتا در زمینه طلا و سکه فعالیت دارند، با روندی منفی همراه بودند. در حالی قیمت سکه با کاهش ۳درصدی در مهرماه روبه‌رو شد و نرخ هر سکه تمام به ۳میلیون و ۹۴۰هزار تومان رسید که صندوق‌های مزبور نیز فعالیتی مشابه داشتند. به‌طوری که در این راستا ۴صندوق فعال در این حوزه هر کدام زیانی در محدوده ۲درصد را به نمایش گذاشتند.
در همین رابطه نیز بخوانید: مزایای استفاده از سبدگردان برای سرمایه‌گذاری در بورس
