همایون دارابی، کارشناس بازار سرمایه
در ساعت پایانی معاملات روز چهارشنبه و دقایقی پس از یک عرضه 8 میلیون سهمی در برابر صف خرید 10میلیونی شرکت متوقف شد. این توقف که با بزرگترین ابطال معاملات خرد همراه شد در نهایت باعث شد 57 میلیارد تومان داد و ستد روز چهارشنبه باطل شود که خود تبعاتی را برای خریداران و فروشندگان به همراه خواهد داشت. در مورد توقف ««های وب»» نکات زیر قابل توجه است:
1- موضوع توقف نماد معاملاتی شرکتها از جمله مشکلات ساختاری بازار سرمایه است علی رغم تاکید وزیر اقتصاد بر لزوم بازگشایی نمادهای متوقف در جمع مدیران بورس و همچنین در گزارش یکصد روزه دکتر کرباسیان به مردم، همچنان نه تنها نمادهای متوقف عموما بانکی بازگشایی نشده است بلکه همچنان به نظر میرسد توقف نمادها بدون قاعده و قانون در حال اجرا است و خبرهای قبلی مبنی بر بازگشایی 90 دقیقهای یا حداکثر توقف 20 روزه آن هم در صورت عدم ارایه اطلاعات از سوی شرکت رنگ واقعیت به خود نگرفته است. توقف نمادها با کاهش قدرت نقدشوندگی سرمایه بدترین تنبیه برای سرمایهگذاران خرد و عامل اساسی بیزاری عمومی از بازار سهام در کشور ماست. توقف نمادها به صورت درازمدت نهتنها مشکلی را حل نمیکنند که خود مشکل بزرگتری را ایجاد میکنند این مشکل قطعا یکی از چالشهای مهم در مسیر توسعه بازار سرمایه ایران است بازار سرمایه ایران بدون گذار از این چالشهای اساسی نمیتواند هیچگاه به بازاری پیشرفته و قابل اتکا در ساختار اقتصادی کشور تبدیل شود.
2- در کنار بحث توقف نمادها موضوع ابطال معاملات نیز به چالشی جدی تبدیل شده است نبود مقررات در این بخش موجب بروز تنشهای جدی خواهد شد. در کنار امکان بروز زیان سنگین برای کارگزاران به ویژه در مواردی که خرید و فروش نمادی که معاملات آن ابطال شده است پیش یا پس از معاملهای دیگر صورت گرفته باشد خود یک مشکل تازه در بازار است که میتواند چالش اعتباری را برای بازار به همراه داشته باشد. یکی از مهمترین دلایل عدم جذب سرمایهگذاران خارجی به بورس تهران نبود مقررات شفاف و قابل تشریح برای سرمایهگذاران خارجی است انبوهی از اقدامات که بصورت خلق الساعه مطرح میشود ریسک شدیدی برای سرمایهگذاران به همراه آورده است در این شرایط طرح عناوین کلی نظیر ابهام در اطلاعات, دریافت اطلاعات جدید و موارد متعدد دیگر میتواند اندک سرمایهگذاران موجود در بازار را نیز سرخورده و از بازار خارج کند. بدیهی است هیچ سرمایهگذار بینالمللی راهی بازاری که نتواند مقررات آن را درک کند نمیشود.
3- بازار سرمایه در مورد دو موضوع مهم خرید یا ادغام Merger and Acquisition که اینک موضوع بحث در مورد نماد «های وب» است فاقد قوانین مدون و روشنی است. در حالیکه در این مورد شرکت «های وب» و سهامدار عمده آن تصمیم به خرید شرکت کوچکتر از طریق واگذاری سهام گرفته است الزام سهامدار عمده به ارایه بلوک سهام در بازار و ایجاد زمینه برای خرید بلوک توسط افراد ثالث بحثی جدی را به همراه دارد. اگر توافق دو سهامدار عمده را مبنی بر همراستا کردن فعالیتها بپذیریم بحث ارایه بلوک در فضای حضور فرد ثالث عملا موضوع ادغام را میتواند بیمعنا سازد.
همه روزه در بورسهای عمده دنیا موارد متعدد ادغام و خرید صورت میگیرد که همین امروز بحث خرید دارایی استودیو فاکس توسط والت دیزنی به ارزش 66 میلیارد دلار در صدر خبرهای بازارهای بورس جهان است. بدیهی است بورس تهران بدون داشتن قوانین روشن و شفاف در این زمینه همانند موضوع کنونی «های وب» نمیتواند دستورکاری مناسب ارایه دهد. اما آنچه در حال حاضر قابل تاکید است در مورد مربوط به ادغام و خرید دو شرکت, ارایه سهام نمیتواند یک معامله معمول بلوکی تلقی شده و نباید توسط اشخاص ثالث مورد رقابت قرار گیرد. بدیهی است اینگونه عملیات در آینده چه به صورت داوطلبانه و چه به صورت قهری نظیر takeoverقبضه مالکیت در بازار رخ خواهد داد و لازم است برای پرهیز از مشکلات آتی مقررات شفافی برای آن تدوین شود. بازار سرمایه میبایست محلی برای انجام ساده عملیات مختلف مالکیتی و مدیریتی باشد دشوارتر بودن عملیاتی ساده که در بیرون بازار قابل انجام است در نهایت به کاهش تمایل شرکتها برای ورود به بازار منجر خواهد شد.
4- ارزشگذاری شرکتهای کامپیوتری به ویژه در بخش شرکتهای اینترنتی نظیر استارت آپها یکی از چالشهای مهم پیش روی بازار سرمایه است. تاکید اقتصاد مقاومتی بر اقتصاد دانش بنیان و توسعه استارت آپها فضای جدید و پر چالشی را پیش روی بازار سرمایه خواهد گشود. در این فضا ارزشگذاری سهام شرکتهای اینترنتی با مدلهای متعارف قیمتگذاری از جمله نسبت قیمت به درآمد (P/E) که بصورت افراطی در حال استفاده است به هیچ عنوان منتج به جوابی معقولی نخواهد شد لذا تصمیمگیری بر اساس این موارد در حالیکه نمونههای خارجی شرکتهای اینترنتی بدون سود گاها میلیاردها دلار معامله میشوند چالشی جدی است. در مورد «های وب» نگاهی به سود 4سال اخیر این شرکت این چالش را بیشتر نمایش میدهد سود این شرکت در خلال سالهای 92 تا 96 از رقم 820 میلیون تومان به 6.5میلیارد تومان سپس 30میلیارد تومان و در سال 95به 65میلیارد تومان و در سال جاری به 154میلیارد تومان رسیده، بدیهی است رشد اینچنینی شرکتی در آینده با تملک و کسب بازار دیگر شرکتهای رقیب همراه خواهد شد. نمونه دیگری از این شرایط را اینک بازار در نماد فولاد مبارکه شاهد است که در حال رشد و تملک واحدهای جدیدی است. هر چند ارزشگذاری این ضریب رشد درخود ریسک دارد اما لازم است بازار به حق انتخاب سرمایهگذاران در انتخاب اینگونه شرکتها که میتوانند بازدهی مثبت و منفی گستردهای داشت باشند واقف باشیم.
5- یکی از بدترین نکات مطرحشده در روزهای اخیر بحث در مورد کنتورسازی است یک تفاوت عمده میان نحوه برخورد با یک تجربه بد در بازارهای پیشرفته و غیرپیشرفته وجود دارد در بازارهای پیشرفته به دنبال بروز یک مشکل نظیر "انرون" موضوع مورد بحث کارشناسان قرار گرفته و در نهایت با جمعبندی دلایل بروز و تشدید بحران رخ داده، راههای تکرار آن با تصویب قوانین درست بسته میشود و ضمن برخورد با مقصران راههای برای جبران تبعات مشکل اندیشیده میشود. اما در بازارهای نه چندان توسعهیافته نظیر ما، تنها رفتاری که به صورت عمده به چشم میخورد پرهیز از مطالعه مشکل و اندیشیدن در مورد دلایل بروز آن و سپس همفکری برای تدوین مقررات لازم برای جلوگیری از تکرار آن است در این موارد مشکل به صورت پیراهن عثمان به عاملی برای ترساندن سرمایهگذاران تبدیل میشود. امری که خود در نهایت به عدم جذب سرمایهگذاران و تداوم کوچکی بازار و ضعف آن میانجامد. بدیهی است مشکلاتی نظیر کنتور و آذرآب در بستری از نبود قوانین رخ داده است که همچنان قابل تکرار است از این رو تغییر نگرش در مورد یک بحران و راههای مقابله با آن یک امر ضروری در ایجاد امنیت روانی در بازار است.